Ka Oiaio, Volume VII, Number 8, 26 April 1895 — Page 1

Page PDF (1.10 MB)

This text was transcribed by:  Arnold M. Hori
This work is dedicated to:  Bishop Museum

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

Ka Makao Kiu

Lau   Omaomao.

 

E Kaaea o aa kakai pali

nihoniho o Misouri

 

KA MEA NANA I HOO O KA KA

POWA IEKE A ME KONA

PUAIA HOLOKOA.

 

----: A I OLE :----

Ke Aka kino wailua o

ke kuluuamoe

 

KA MEA NANA I HOOPAKELE

NA KAMAHE EO KA PO.

 

Ka mea noaa ka ipu kukui ka

 

Ma@ko ina oe.

 

MOKUNA IV

Ke hana ana o ka Makai Kiu i ka meheu e loaa ai ka lima koko nana i pepehi ko Kiaaina. o Misisipi, a me ka mea nana i aihue i ke kino a kai a kaikamahine a me ka mea naua i aihue i ka wa hona o ke aupuni Ka loaa an@ o ka powa. paapio oia a me kena poe he 300. Ka lilo ana o ka Makai Kiu i wahine luahine. Ka i he ana o ka Makai Kiu na mahuka o leke mai ka hale paahao aku o Misouri. Kona hoihoi ana i na pio i Nu Ioka. Kona huli hou ana ia Ioke. Kipu ia oia make awa wa o ka make, a pakele no oia

 

  Aka, aole loa he moali o ko iakoa loaa ana i na makaukiu o Nu Ioka. a pela i paa ole ai.

  Pane aka la ka Makai Kiu Lau Omaomao, i ka ninau ana aku i ke kau@a@a. he mau na kanu hua a@ no @ nei ma ke a wahi aku a ka@u pua hoi au i ike@

  Ae, he oui loa, a no'u kekahi mau pa kanu hoa ai, a kanu pua o n@ ano a pau, a i no he makemake kou ia mau ni a. ua loaa no ia oe i na wa a pau. me ke kumu kuai oie.

  Pane aku ia o Lau Omaomao. e ku'u hoaloha maikai. e ae mai ana anei oe i elua pule olu e ohi ai i na @ua ai, a e ako ai noi i na @ua onaona o kau malapaa:

  Ae, ua @oa ia ia oe, iloko o na manawa a pau au e makemake ai me ke keakea ole ia.

  Pane hoa aku la ka Makai Kiu @e ae mai ana no anei oe e noho makou ianei?

  Pane aku la ke kamaaina. aole oukou e i oho ia nei. aka, e hoihoi aku au ia oukou iloko o kela hale e ku mai la. aiai n@'u ponoi no ia hale.

  A na m@n@o au na kupono ia hale ia oukou. a me ka onkou hana. i ole hoi e ike wale ia.

  O keia hale la aohe he kapono, oiai ke ike @ko ia no oe, a o kekahi. he piha n@u mai i na kanaka.

  Nolaila aole o'u makemake e i'e wale ia oukou, aka, e noho maluhi @ oukou, a l@ki i ka wa e pau ai o ka oukou hana, a o na lawelawe ana a pau o ka hale n@ ao no ia mau mea.

  Pane hou aku ia ka Makai Kiu na pono kou manao o ke kamaaina a k@ hoom@ikai aku nei au ia oe, i ka nui o k@u lokomaikai.

  Pane ake la ke kamaaina. he mea ole ia'u na mea a pau, oiai, ua hele a kupilikii o Misisipi nei e nono nei i keia wa, malalo o hana lima koko@a na powa i na wa a pau, a oia ka'u e hoike aku la ia oe.

  Pane hou aku la o Lau Omaomao, pehea, ke ike ia no nae paha ia poe i ku ku anakauhale nei i ka po, a i ole i ke ao paha?

  Ae, he ike ia no @ ka po, a me ke ao; aka,, aole nae e hiki ke manao ia aku he poe powa, ke hele iloko o ke k@lanakauhale o Misisipi nei

  O@i o ko lakou aahu e kahiko ai ua like me ko na kanaka waiwai loa o Misisipi nei. a koe wale no o ke ano malihini o ko lakou mau helehelena.

  Pehea, he hele mau no nae paha oe i ko kulanakauhale i kekahi wa o ka po a i oie i ke ao paha?

  Ae, he hele no au, he hoomaka'uka'u nae au ke hele. oiai, ua lohe ia keia poe powa he pakaha i ka pono o ka lehulehu.

  A koe hoi ka loaa ana o ko lakou ana huna. ke noke ia nei i ka huli aohe he loaa iki, aia la lakou ihea e noho ai.

  Pehea, o ka manawa hea o ka po@ me ke ao, ko lakou wa maa mau e hele ai wahi a ka Makai Kiu i pane aku ai?

  Pane aku la ke kamaina, o ka'o wa e ike ai i ka po, i ua poe malihini ala oia ka hora 9, a no ke ao hoi i ka hora 2 o ka auina la.

  Pehea, o kahi hea o ke kulana kaohale kahi o ua poe ala e hooluana nui ai, wahi a Lau Omaomao ninau aku ai?

  O ka hotele hele 125, nona na Kale 9 ke kiekie, a oia hale, no kekahi kanaka malania banako, oia ka'u ike.

  Pehea, e oluolu ana anei oe e hele ua kana, i ike au i oa hotele ala, mahope iho o ka hora 12 o keia auina la

  Ae, oluolu no au e hele pu me oe. no ka holoholo ana.

  Pane aku la ka Makai Kiu, i hele kaua. a i ike oe i kekahi mea kupanaha i ko kana wa e hele pu a aa. mai hoohewahewa oe, oiai. owau no ia, wahi a Lau Omaomao i pane aku ai.

  Aole i pau pono ae ka lakou olelo ana, ua ike koke aku la ke kamaaina he mau holo liu elima ka nui, a pane koke ae la oia, eia he mau holo lio aia ke alahele e hiki mai ai i po kakou nei.

  I kela wa, ua hoolei pau aku la ka Makai Kiu Lau Omaomao kona ike maluna o ua poe powa nei e holo kainepa mai la maluna o ko lakou mau lio.

  A oia no ka wa o ka Makai Kiu i pane ai a ha o oukou ka ia e ka poe powa om@ kok@ a ka pauwai eleele a ka hohe w@i

  I kela w@ k@ @, na huki ae la ka Makai K@u @ana owili pepa. @ lu k@ ke iho la i kekahi mea puehu iloko o kona lima.

  I kela wa koke no, hamo aku la oia i kona mau hoa a me ia pu@a oia no ka wa i ano e ae ai ko lakou mau helehelena, mai ka wa mai a ke kamaaina i ike ai.

  Ia wa koke no, ua komo mai la ua poe holo no nei iloko o ka pa o ke kanaka hanai holoholona, a hiki aia ka @uka, lele iho la ilalo, a hele pololei mai la iloko o ka hale.

  Me na maka ua-hoa, ua pane mai la kekahi o lakou. e naawi mai i na waiwai a pau o loko o keia hale no ke kanaka e noho mana nei maluna o Misisipi nei.

  I ke kuu ana iho o keia leo, ua pahu koke mai la ka leo hookalakupua o na kaeaea nei a kaua, ma na wahi e hoopuni ala i ua hale nei.

  Owai ke noho mana nei i Misisipi nei, a aia hoi oia ihea kahi i noho a?

  Mamuli o keia leo hookalakupua na puiwa ae la ua poe powa nei me ka puoo nui.

  A oia no ka wa o ka Makai Kiu Lau Omaomao i hopu aku ai i kekahi mau mea @ua o lakou a paki iho la iluna o ka papahele, aia hoi e waiho maule ana laua, me ka oni ole ae.

  I kela wa koke no i huli mai ai kela poe ekolu i koe, a lele mai la e hakaka me ka olali o Misouri, aka na like loa lakou me ka ole iai

  A ua like no hoi lakou a pau meka lole, e paani ia ana e ka Popoki, a paa ana na wawae a me na lima i ke kupee ia i ka nao wakawaka a ka Makai Kiu Lau Omaomao o kahi kauhale o Lama.

  I kela wa, ua huli koke ae la oia a ninau aku la i ka ona nona ua hale la.

  He hale hoopeaa no anei kekahi ou no na lawehala

  Aole, aka. i na oe e makemake. alaila, ua hiki ke hana ia aku i keia wa koke no a iloko o elua hora e paa ai.

  Pane aku la ka Makai Kiu, i na pela e hana koke ia aku. i hale no keia poe ilio omo koko. i ole lakou aoa hou aku.

  I kela wa koke no, ua kauoha aku ka ona hale i kona ma limahana oiai aia malalo o kona malu he 250 poe hana. a he poe wale no ua lehia ma ke kukolu hale ana i na wa a pau.

  Ua kauoha koke aku la oia, ua makemake au e kukulu oukou i kekahi hale paa loa i keia la no, a na makemake au e paa iloko o elua hora wale no.

  Oiai, na hilinai au ia oukou, no ka makaukau a me ka piha i ka eleu. ma ke kukulu hale ana.

  Ua ae mai la na loea ne? ma ia apana hana i ka olelo kauoha a ko lakou haku.

  A oia no ko lakou wa i hoomaka koke ai e hana me ka hikiwawe i na mea a pau e pui no ka hale me ka hooohakalia ole iho no kekahi mau minute.

  O ka nui o, keia hale, he 36 kapuai ka loa, he 30 kapuai ka laula, a he kapaai  ke kiekie o ka pa pou.

  A o ke kahua e ku ai, m ka aoao hikina no ia o ka hale e noho aku ai ka Makai Kiu.

  I ka hala ana o na hora 2 o ka hana ia ana, he mea oiaio, ua paa o ka hale, a ua makaukau na mea a pau, a koe nae na hemahema liilii o loke.

  A he hapalua hora mahope iho ua pau na hemahe na e pili ana i ka hale, i ka hana ia.

  A oia no ka wa i hoihoi ia aku ai na pio iloko o na hale ala, e hoonaa ia ai.

  A ma ia hope koke iho no, na hoopuni ia ae ia ua kahua holookoa ala me kekahi na kiekie loa, nona na kapuai he 60.

  A ma keia wahi, e ike ai oukou e na makamaka heluhelu i na omaka ke hau mua loa a ka Makai Kiu i hana ai, e pili ana i kana oihana, na paapio elima poe powa iaia.

  A o ke koena aku, oia kana e nana aku ai, a ilaila e ike ia ai kana man hana hoopahaohao lua ole, i ka powa kaulana o Misisipi a hiki i kona haule pio ana malalo o ka mana o ka Makai Kiu Lau Omaomao.

  Ua uiha ia ka ae e kuu noa uhai a hole no kou ike ole iho i ka inoa okeia kaea ea a ka kaua eneu e hanu hele nei.

  Ae pela io no, nolaila, eia kona inoa o Liona Ulaula a aole paha oe i poina i ka inoa ponoi o keia nowa, ma na helu i hala mua aka la.

  A o keia kekahi kaikaina ponoi o ka powa Ieke e paa pio ala i Misouri.

  I ke kani ana o ka hora 12. na hele aku la lakou e paina hou, a i ka pau ana o ka lakou ai ana. ua hookawale ia ae la he mau mea ai na na paahao.

  A na hele aku ka Makai Kiu Lau Omaomao a me kona mau hoe, a me na kauwa lawelawe, no ka lawe ana i mau mea ai na na poe pahaao.

  I ko lakou hiki ana ma ka pa o ka hale paahao, ua wehe mai ia ka ona nona ia wahi i ka puka, a komo aku la lakou ilako.

  A ia manawa pu no hoi i halawai aku ai lakou me na pio a ka Makai Kiu.

  Oia no ka wa o ka Makai Kiu Lau Omaomao i pane aku ai ia lakou, eia na mes ai a oukou, a e ai e like me ko oukou makemake.

  A o ko oukou home keia e noho wi, a hiki i kou wa e hoi ai, no kahi au i hale mai ai.

  A e hoomanao oukou e ka mea heluhelu i na hana a ka Makai Kiu i hana ai i ka hui o ka wapo o leke oia ano no keia.

  A ua waiho ia aku na mea ai ia lakou, a oia ka lakou i nou iho ai, a hiki i ka maona ana.

  Ma keia wahi ua huli ae ka Ma kai Kiu a pane i ka ona waiwai, ua makemake an e noi aku ia oe e ae mai i ka 50 kanaka ou a me ko'u mau hoa elua. o lakou a pau ke noho ianei, make ano e malama ia lakou nei. a hiki i ka pau ana o ka'u hana.

  Alaila pau ka lakou kiai ana. e uku no au i ko lakouu luhi o ka hana ana.

  Pane mai la ke kamaaina, o na mea a pau au e olelo mia ia ia'u na hiki ia'u ke hooko aka, me koa manao ole e uko i mea, oia ka'u e olelo aku nei ia oe, e ku'u hoaloha oialo.

  I kela manawa ua hole ae la ke kamaaina a pane ae la i kona mau kanaka hana no lakou ka huina he 10.

  Ia oukou e ou mau kanaka, e noho oukou maanei a na'u e hoouna hou mai i ka

nui o oukou, a me ka oukou mau mea a pau.

  A maanei oukou e noho ai, a hiki i ka wa e hai hou ia mai ai ia oukou ka lohe.

  Ua ae like mai la lakou a pau, a noho aku la iakou a hoi mai la lakou

  Ia lakou i hiki ai i ka hale ua kauoha koke aku la ka haku i kona poe kanaka e akoakoa mai lakou a pau imua o kona alo, a na hooko mai la lakou e like me ka leo kauoha a ko lakou haka i pane aku ai.

  I kela wa na kanoha mai la ko lakou haku, e na keiki a'u, eia ko oukou makau hou. a e hoolohe ae oukou i kona leo ano.

  I keia wa, ua pane aku la ka Makai Kiu, e na keiki a makou, ua makemake au e lawe mai i 40 o-ou-kou.

  A hoi aku oukou no ke ku kiai na powa a kakou a he 10 hoi poa o oukou e noho aia ilaila, ua likeia me 50 ko oukou huina a o laua nei hoi elua piha ke 52.

 

HE MOOLELO KAAO HAWAII

-- NO --

LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Hoko

O  KA

Punohu Ua-koko.

 

Ke Kahuli@ol'a o ke

Kuluaumoeo

na Pali

-- O --

Wapio Hawaii.

 

Unuhiia e Mose, Manu no "Ka LEO

 

    Ka huakai hele makaikai a Laukaie ie me kana Aliikane--Lilo o Makanikeoe me Hinahelelani i mau alakai ma ki aina a me ka moana Ike ia na lua hohonu maloko o ke kai a me ka aina nei--Hele pu me ua ohaua ponoi--Hoonohoia o Laakieleula i Ihikalani--Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni--Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaii nei.

 

  Mahope iho o ko Koiahi ma kaa wale anaku mai ka mea aku nona keia nanea. He mea niaio na hooko aku la o Laukaieie i na manao o na kamaaina o Waikiki e pae i uka. elike me ko lakou makemake, nolaila na pae io aku no lakou ma ke ane o Kahaloa a noho iho la ma lalo o ka malumalu o na lala a me na lau o ke Kou. oiai oia ke kanua o na hale o nalii kaluko o keia aina o na hale o nalii kaluko o keia aina Oahu nei, a na Kamehameha V i noho iho nei ma Helumoa a na ka muliwai o Apuakehau i hookaawale i keia mau wahi o nahi ma Waikiki.

  Aia ma keia ike pono ana mai o ke kamaaina nana i hookipa aku ia Laukaieie a me kona ohana a pau. ua hoanoe ia na noonoo maikai o na Makaainana a pau nana mai nei, a ua hiki ole hoi ia lakou ke uumi iho i ko lakou mau manao, a no ia mea, ua hooho ae la lakou me na leo nui o ka pihoihoi e wawalo ana i na paia o Kalewa elike me ke ano mau o keia lahui mai kinohi mai a ke manao nei ka mea kakou moo lelo aole o hoole mai ana kahi mea iike pono a lohe hoi i na leo homehome o na keiki aipohaku o ka Bana Lahui Hawaii Ponoi i puhi ai ma ea po Poalima o ka pule i hala ma ka Helele Hawaii. e ikuwa ana na leo, e kani ana na pio, e paipai ana na lima, no ka nui mai keia o ka hauoli a me ke ohohia ia. Pela no ke ano o ke anaina kanaka nui iikeia ma Ulukou Waikiki-kai i ka la i hiki kino mai ai ka mea nona keia nanea.

  Aia hoi ma ka aoao o na kamaaina nana i hookipa aku i ka huakai alii o Hawaii. na ike ia ko lakou eleu nui me ka awiwi launa ole mai i na mea e hoomoa iana, meia kukuku no o ka mahu o ka puaa a me ka iho la, noho ana i ke alo, na ono a pau loa, ua hoonee pau ia mai keia ma @ @au i mua o na malihini @ @mea i hoomoa ia a me na mea maka. aole hoi @he mea e wae ae ai a ko iakou mau kiienohi e ike ino ai na keia lokomaikai o na kamaaina i na malihini kiekie. ua li @ke maila o Hanele ua eha oia ia Keoni Bulu aia pu hoi imoa o ko lakou ihu na ma@u aala o@na lau lipoa o Kahaloa @a me kekahi mau mea e ae he nui wale.

  I ka wa i pau ano ka lakou ai ana ua luana iho  la na me na malihini me na kamaaina ma na olelo ana a he nana wale mai no ka ke anai na nui e nono mai nei. a mahope ilio o na kamailio ana ua waiho aku la o Laukaiele i kana olelo a pau i kona kaikunane Makanikeoe e noi aku i na kamaaina nana lakou i hookipa, e hookou mai ia lakou e hele, elike me ka manao o Koiahi i olelo nui ai. a ma keia mea. na hooko aku ko lakou kaikunane i ka Laukaieie mea i olelo aku ai, a ua ilo no hoi i mea maikai i aa kamaaina, a ua haawi ia na aloha hope loa mawaena o lakou a pau.

  I kela wa e liuliu nei ka huakai no ka hele na ike ole loa ia ka poe malihini i ko lakou wani i nalo honua aku ai, mai na maka aku o na kamaaina aia nae he Punohu ua koko ka mea iike ia aku e nee ana i luna o kaili kai ma Mamala he kai hoi keia i naku nui ia i na mele a nona keia mau lalani mele.

  Nani Laeahi he maka no Tahiti,

  He ino ia no ka moku o Pelekane

  He ala hele okoa ia na ka haole.

  Hele ala onaona iau kauka e Honolulu,

  Noho mai Nuuanu i ka wehiwehi.

  Ma keia wahi o ko kakou moolelo, e hookuu aku kaua e ka mea heluhelu i ka mea nona keia nauea me kona ohana e holo no Waianae.

  A e nana kou kaua ia Makani keoe i kona hele hou ana e huli i kekahi mau lua hou aku i koe ma Oahu nei, a oia hoi keia:

  I keia manawa o lakou ma ka ilikai o Maniala. na nee malie aku ka huakai a hiki mawaho ae o Kahakaulana a me ke awa o Kalihi. aia i keia wa o Makanikeoe e nana pono ana ia lalo o ke kai i na kipaka one e anpanana mai ana i ka papaku o ka moana, aia nae i ke kupono anae mawaho o Keahua ma kahi i kapaia o Keawakalai, ua ike iho la ka eneu o Hawaii i kekahi a waawa e hamama mai ana kona waha i kai o ka moana.

  Eia hoi he lehulehu wale o na Honu a me na Mano e momoe like mai ana ilolo o ke one.

  O keia no ka manawa a Makanikeoe i mio koke iho "i me ka pala@eke launaole, hele ana keia iwaena o ua poe Honu nei me na Mano. aole nae he wahi mea o lakou a ike mai iaia nei ka mea nana e kuekaa aku ko lakou hale lua.

  A he mea oiaio, ua hookolo aku la o Makanikeoe i kahi o keia lua kai e halo pololei ana malalo. o ka henua, a puka aku malako o Aliapaakai, ma kahi i olelo ia o Manawainuikeoo.

  A oia hoi ka puka kai o ua loko kai nui la ma Moanalu ae nei kahi e olelo ia nei i ka haki o ke au.

  I Monanalua haki ke au

  I Kahauiki hemo ka umoki

  Ua hoakaka mua aku no ka mea kakau no ko Pele hele ana mai e eli i keia lua a me kekahi mau loa e ae, a na like keia lua me Kauhako ma Kalaupapa Molokai.

  Ma keia wahi e ike hoa aku ai oe e ka mea heluhelu i na lua i koe aia aku maluna o Aliomanu, kekahi ana o ke ili Kahahai a kana aikane o Alapai a me kana wahine ui o Kekuapoi.

  Ka mea hoi nona na ula ekolu o ka la a o ke hi hoi keia i make ai ke kahuna Kaapulupulu me kana keiki Kahulupue ma Waianae. a i puka ai ka oielo kaulana a ua kahuna la.

  I hoi ke aho e kuu keiki a pa ka ili i ke kai. No ke kai ka hoi na aina.

  A e loaa no ka inoa o keia wahi ana ma ka ohano o ua alii Walia Kahahana la i make ma O Pililua ia oe e hele loa i Ewa.

He waa huki kauia i ka pali oe i

ke ali--a.

  I Kamaomao la Kanimakalehua

  I keia wa a ka eueu e nana nei i keia loko kai nui a me na wahi e ae, na hiki ae la kela ao luna o Leilono kekahi kupua o ke au kahiko.

  Aia hoi he lua pao waiho o na poe kino nike ke hamama ae an i me ka maea i na ea inoino a ka poe make.

  A na halele koke aku la o Makanikeoo ia lua o keia wahi, a na helo mai la oia a hiki ma kekahi wa hi ano pahoehoe eleku makai ae o ka mile 5 ma Kapukaki ma ke alanui hele.

  Aia hoi, ua ike aku la oia i keka hi mea kino wailua he wahine e hole ae ana mo ka awiwi ma kahi hapa oa pahoehoe

  A i ko ka eueu hoomaopopo ana 'ku, aole ia he mea kino ola maoli. he aka ia no kekahi kino wailua e hele nei, no kona hopena mau loa.

  Nolaila ua ho ae la kona aloha i ua mea kino aka nei, a ma ia ano. na lalau aku la na lima lanahi o Makanikeoe me ka eleu me he imo ana la na ka maka a paa ana ka uhane iaia.

  Ia wa koke pu no hoi i ike iho ai oia he puka hohonu ma keia wahi i piha pono i ka uhane o ka poe i make e lalama ana i o a ianei me ko lakou mau leo aheahe me ke kupinai.

  A o ka lua keia i olelo ia ma na moolelo kahiko o Kaleinaakauhane a o ka uhane o ka mea i make ke hele ma keia  wahi, aia wale no kona pakele he loaa i kona aumakua alaila ola.

  Pela i hoi hou mai ai ka hanu ola o kekahi poe. e like me ahi kanana. nui wale o Waipio o kuekaa nei i na mea a pau ma ka aina a me ka moana kai uli lipolipo.

  A ke ninau iho la paha oe e ka mea heluhelu i ka moa o ua wahine la, a Makanikeoe i hopu aka la me kona mau lima punahele a ka wikani i hookanua ai.

  Ae, ke hai ae nei ka mea kakau o kekahi kaikamahine ui nohea ia o Kaiahamauleo o Ewa nui a Laakona a kauiana hoi, oia o Kawailiula kona noa, he kapa hoi no keia mau aina elua o Ewa.

  I lono olelo mai au ia Waiau

  Haina mai au e Waimano.

  A no keia kaikamahine ka inoa e o mau nei o Kawailiula mawaena o 9 a me 10 mile mai Waiau aku a na Manana elua, ma kahi o ka hale hookolokolo o Ewa e ku nei.

  A mamuli o ka Makanikeoe hana maikai me kona puuwai i piha i ke aloha i hoi hou mai ai ka hanu ola ia Kawailiula a pana hou ae la i kona umauma a ike hou oia i ke ao aina, e like me kona ano mua aole auanei e hiki ia kaua ke hoomanao ae i kela kaikamahine o Makealae Hana Maui a Makanikeoe i hana ai ola?

  Ua like noia me Kawailiula e ole loia nei ma keia moolelo, a ua loaa hou iaia he palekana. aole paha e hiki ana i na Wailiula o ke ahiahi e ike a hoomaopopo iho i kona mea i ala hou mai ai oia, no ka mea ua like ka eueu me ke auo o ka Anela Kaolana Gaberiela

  Ma keia wahi e make mau loa a na haneri tausani uhane ma Kaleiakauhane, ua hanu hele hou maila ka eueu ma Kapapakolea, a halawai oia uie kekahi kupua he Peelua e moe ana, a ma ka paua pono ana o ke Kamaeu i ke ano keia mea onioni a puni kona kino i kona mau kakau panio me ke ano malue, aka, he mea ku nae i ka makau ke naua aku, a ma kona ano mana nui ua hiki loa ia Makanikeoe ke koho aku i kona wahi i hele mai ai a me kona inoa ponoi.

  E hoakaaka ka mea kakau moolelo ma keia wahi  O keia Peelua e moe nei ma Kapapakolea, maluna aku o Huluamanu.

  O Kumuhea kona inoa ka mea i oleloia he kanaka ino. ua hele mai oia mai Tahiti mai. oia hoi kela Aina nui me ke Kamaa Busi la ke ano ma ka liema aku nei o Nuzilani elike me kona kii ma ka Palapalaaina. a o ka lua o kainoa o keia Peelua. oia o Kehikinolua, o kekahi hoi keia o na kanaka ui oikelakela loa ma na moolelo kaao o Hawaii, e like me Keanini, Kaanohiokala a me ka hi kane a ka iaea nona keia moolelo a me kekahi poe e a'e, ana noi hoi na wahine maika o keia Pae Moku i lilo aku i keia Peelua, a ua kamaama keia Peelua ma Kau Hawaii, a nona hoi kamoa e oala ma kela puu o Puuenuhe. pela no ma Kula Honuauia a me Kahikinui ma Maui, a ma kalae i Molokai a ma keia wahi a Makanikeoe i ike ihoia ma Kanapakelea ma Moanalua a hiki ma Ewa Waianae a me Waialua na noho walia no e keia Peelua, a pela no ma Mana ma Kauai a me Niihau.

  Ma keia wahi a keia Peelua e moe kei ma ka Kapapakelea oia no kahu i hakina'i ka iwi o ke Kolea o kekahi kupuea kaulana o Oahu nei, a kaulana ai kana olelo i keia Au Hou. 'He hale ku@ @o ka hoi o Kalea, Hakina'e Kaiwi"

  A eia iho na lalani mele o ua wahi Kolea a a a me na wahi kokoke a pau ma Moanalua.

    "Alawa ae au o Aha,

    Nani wale o Kiaimakalohua,

    A ka ulu kanu o leiwalu,

    E noho ana Kolea kani.

    Ka piina i Kauwalua.

    Paa keia paka kanaka o Kaehi

    Ohaoha lei-o-kanikamelii."

  I ka hala hope ana o keia wahi i kama hele na hiki mai oia ma ke kiowai o Kolonana make kahawai, na imi aku oia i ke kuamoo o keia kiowai a loaa aku iaia kekahi mana wai ma Iemi kekahi kumu mapuna e huai nei malaila a ua hookolo hou mai oia a hiki ma kawa o Lapakea.

  A o na kamaaina nona keia lua e nowelo ia ala e ke keiki o Hawaii. he mau moo wahine keia elua o Koleana me Hailimanu.

  Aia kahi noho o keia mau moo elua ma kahi pili kokoke loa i ke alanui hele ma ka mile 4 mai Honolulu aku nei.

  O na wahine moo keia nana i huna kele i ke alii Kakae o uka o Kukaniloko.

  A o Hua-a ka mea na i imi a loaa, mamuli o kona hana maalea ana i ka hamo ana i ke kuikui pilau i kona kino apuni.

  A ma ia ano i puka kela olelo kaulana, "He like wale no ke ku a na kii a pau, he oi wale no o Hua-a."

  I ka pau ana o ko Makauikeoe naoa i keia mau lua. ua hele mai la oia a hiki maikahi nona ka lalani mele hooni puuwai malalo iho.

"Moanalua haki ke au--

O Kahauiki hemo ka umoki

O ke kula Ioa hoi o Kalini

I Kaiwiula ki kiipau."

  A i kena hiki ana ma Kapalama, ua huli iho ia oia a ike ia Wailuakio.

  A ua huli oia i kahi i puka aku mai ai o ka wai mapuna, a ua loaa aku ma Kalaepohaku a me Alewa he wai nui e kahe ana ma'alo o ka honua.

  A ua puki ae hoi kekahi mana wai mapunapuna mauka ae nei o ka uluwehiwehi o Kunawai

  A ua hookolo ia aku a hiki ma Puunui, ma ka lua o ke alii nui o na moo, oia hoi o Kamooinanea.

  O Puunui keia i olelo ia ma keia mele Naoo i make.

"Aloha oe e Kuekaieki,

Ka hale hoi aia ukana e waiho ai

He maka'u au i ke aki a ka makina,

A ka eleao ai paka o Puunui"

  A ke waiho nei he mau lua Palolo ma keia wahi maloko o ka lepo o Puunui.

  Aia ma keia wahi e hapapa hele ia nei e ke kilo a kuhikuhipunone o Hawaii, ua pau loa iaia i ka ike ia na waimapuna o Honolulu nei.

  A ua hiki aku oia mauka o Luakaha a me Kahuwailanawai.

  A ua loaa aku la iaia kekahi Lokoia ma kahi kokoke loa malalo pono o kela wai kaulana o Waipahia.

  O keia ka wai nona keia mau hooheno o na la i aui aku la.

  I lono olelo mai au ia Waipunia, I kela wai lele mai oni i ke kumu pali,

Pali mai ka maka o ka hala la e Kekele,

Kapu aku la ia kai ua ku Kaunuunu.

He laau hoomalu ia na ke Konohiki."

  O keia lokoi'a i olelo ia, aia he elua mau i'a e holo pu ana me ke Awa, a me ka Anae, oia hoi he Kumu, a me ka Moi.

  O keia ka loko i'a i manao ia e na alii o ka lani Kaukeouli  K. III.

  Ka mea nana e kena i ke kohikulupunone, i ka manawa i noho ai mauka o Luakaha, me ka manao e kii ia o Luau i Maui ke kuhikuhipuuone.

  Ua pane aku ke alii imua o na alii no lakou ka manao i ka huaolelo maikai.

  "Ua nele auanei kakou i ka i'a ole?

  Ma keia olelo a ke alii aimoku, ua pau wale ka manao o na lii, aia hei, na ike aku la o Makanikeoe i kekahi mau wahine oi olua e noho mai ana ma ka mile 6 mai ke laona aku nei a Honolulu e hana le ahihi ka makahala ana.

 

  Eleu ka paikau a na koa o ka Puakelepia.

  Ke omaimai la no o Ilamuku Hitchcock.

  He maikai no ka noho ana o na pio aloha aina.

  He eiwa ka nui o na Iapana i hopuia no ka piliwaiwai.

  Ke hoapau ia nei na limahana aupuni i haawe ole i pa pu.

  Ua hoonohonoho hou ia ke kumukuni o na ano a piu ma kahi o Painana.

  Ua lawe ia mai o Duke Spencer ma Honolulu nei e hookakelekele ia ai no ka la 11 o Iune.

  He nupepa kii ke pai ia aku ana e J. T. Stacker ma ka olelo haole. me na nu hou pa hoi o na ano a pau

  E kukulu ia aku ana na pahu leta ma na huina alanui no na leta e hoouna ia ana ma na eke leta