Ka Oiaio, Volume VII, Number 8, 26 April 1895 — HE LONO ANO NUI. He Hoike na kekahi o na Makai Kiu. Kakau ia maluna o ka Oneki o ka Mokumahu Kinau. [ARTICLE]

HE LONO ANO NUI.

He Hoike na kekahi o na Makai Kiu.

Kakau ia maluna o ka Oneki o ka Mokumahu Kinau.

f Hoomaiiia). Iluli ma ke alauui ō Hamakua ilio i ke kuliawai o Pukiliae, lie wahi kahawai holonu keia, e ulu ia ana e ka uluhala, ka palapulai, palapala-a, a I me kekahi mau lau nahele e ae he j wahi kahawai uoanoauo a hoomaka'u | lea'u keia, a o keia no hoi kahi e ma- | huka ai o ka poe lawehala, a nona ' hoi ka hau e ku ana makai o ke alauui a uolaila mai hoi i puka ai hoi i puka ai kela lmaolelo kaulana a kela kainaeu o na pali o Maulua, i hoopuka aku ai i ke kiai o loko o ke auJ pnni, penei; Aloha oe e kuu kauaka o ke aupuni, ke lioi nei ke keiki 6 ka uahi pi o ka wao. a nalo aku la oia iloko o ka eliuehn o ka naliele, a hoaaiho la h'oi ka Makai Kiu i kekahi poke-lian. Ma keia kahawai i hoomaha iho ai : ua poe hi;t])aiole la o Daimana Hilo, ' 110 ka hoomaha pokole ana, e kaniau I wahi wai, a e hooluolu iki iho hoi no j ka manawa, a maki hou aku la no ka ! huakai hele 110 ke aleloa. Aole no i hoohapa ia mai ka ike a ko'u niau maka i na kauaka e pohai ana mauka a makai o ke alanui aupuni, he poe hapa maka onaon| no hoi kekahi iwaena o keia aluka o 1\aiamu nei, a o na hapake-kane a wahiue, a pele no hoi me na Hawaii liolpo koa ili memele. * Ua lohe jm aku la no lioi au i kekalii mau huaolelo hoolieno e hawa nawana iit ae ana e kekahi poe liuamiuaiuina wale no ka lioi kola keiki nani kona mau heloholena a waiauuhea kana inau hooheno ana, a iua palia oia ma keia aoao liuipa kiani ia oia ,> a'u. I ka pau ana o ka lakou lioomkha, ! ana, ua hoomaka hou aku la ka nee j ana o ka huakai ka«hele, e h;valele 1 ana i ke kahawai liohonu o Pokihae, j kau ihina o Kalalau iho aku la i fee | kaliawai o Poiuikunaknka, a hiki i ! Waiiwku. ke iko nvi ;m i ka nlinli o ' ka lau ko iuu ka iuuio mauka o ke {alav\vn, a o keia Uoi kahi olku īiei o ! ka liah wili o ka Ona Miliona o ke ! Kulaokamaomao, i j lve ike nei au i ka pu-a iuai o ka | uahi i ka nahele, a ke hoon\aikni ao | la hoi au i ka nani malaelae o ka ai(na, iho hoii aku la makou he kaha- ! wai l-.ou, oia hoi o Wailua a ia uei 1« i liuikau ai ka niakan a na lawaia ka i ahole, • ! llaaU'lo iho la i keia wahi, ua J pono aku la n\akou iluna «.* llaahoo ' hc luakini Kalavina ko keia Vahi } t

1 e hinnmu ia ana no lioj keia.wn'n.o i ka poe nmkaik.ai, 110 ko ake i>.iai 110 hoi e ike r na* poo aloha w'na c iu o akti ?ni Mir: he pukoa ala ho'ka moana. " . . . Ma keia wahi, ua liaawi ia at; la lie inanawa e hooluolu ai uo-nu opio aloj ha aina. | A "īio lakon la lioi ka lioomalia, o ko'u ilio la no hoi,ia inai luna iho o ko'u wahi'kolpna law-o holo honua, a no'u hoi ka lele ilalo, o k'a lek- iho la 110 hoi ia o ko'n wahi kokoolna a hoo maha ilio la inaua ma knpa o 1;e alanūi, uo ko'u noho walo, aole he wahi muuuwa e kau ai inaluna o na hololiolona, ua" uiaiiluulu niai la na wahi au, a ua ku a nha niaoli no Uoi kalii kino. No ke ano nolio walo 110 hoi paha kekahi, oia kokahi niea nana i hooi loa aku 1a i ka eha, no ka mea, ua ' maa i ka noho i ke taona, ka lio laan walenokainea e holo ai, a he kaa hapamni ka niea nana e lawe. Oiai maua e īiolio ana ilalo, ua hu--irskn irrtoTi alo iliope a īke akn la au i ka lae o Leleiwi e oni ae ana i kekai. me he nuku la no ka in.lllll Okalika a ke Kaua Farani, a ua enii ae la hoi o īlilo Hanakahi iloko, a ke nana aku la au i na wahi a pau a'u i ke kelekole ai ia niau la, oiai hoi au e lio'onanea ia ana e ka lokoniaikai o ka poe niea liaku hale, ka poe hoi a ko'u pepeiao i lohe ole ai i na leo kaniulm o ke kunukunu no'u nei He aina naui maoli 110 a ke ike pu aku la 110 lioi au i ka pua-a mai 0 ka uahi o ke Kinau, me he mea la, ho ahi I'uke palia 110 luna. Ua kamau iho la uiuua he wahi j«ipaa barena nie kekahi niau wahi omo le wai momona iloko o kuu wahi eke ili, i inea hoopaa aku i ka houpo lewalewa, oiai hoi ke kino ua ano ni;t lūhiluhi jnai la i'ka.lio a he mea oiaio lioi, ua ano niaha aku la lra puu moni-ai, mamuli o ka lioonin'u ana aku la a ka wai iiLomona i na - mea paahana oloko o ka wailiona ai. Mo he mea la he liapalua hora okoa palia ko īnaua noho ana malaila; ā ua hoopuni ia mai la ko maua ■\vahi e noho anii ia manawa e na kamaaina oia wahi nie ka ninau pu ana ae i ko'u kamaaina. Mai liea nlai nei lioi kou kokoolua e noho pu nei 111 e oe ? Ua pane aku la oia, mai Honolulu laai nei oia, o ko lakou liolo like ana mai nei 110 ia nie keia poe pio aloha aina, a ho hana e ae no palia kekahi ana i liolo mai nei. no ke akeuui e ike pono i na mea a pau ,e hana ia ana maluna o keia poe, a nana hoi e hoike pilia aku i na mea a pau ma kana huakai liele. Oiai no hoi lakou a pau e leamakainailio ana no na mea e pili an • ia'u aia hoi, ua ike aku la au i ka luna paaliao i ka liuliu ana ae 110 ka hele ana, oiai ka la ke nee ae nei i ka awakea a ke aaki pono ilio la na kukuna o Makalii maluna o kela a mo keia mea e hele uei malalo. Ua liuliu ae la no hoi me maua aka, ua aua nwi la knniaainu oia walii ia niaua, e hoi makou makauhale o hookonio wahi ai. alaila liele makou. Ua maikai ke|a kono ia'u a pela pu no hoi me. ko'u hoa, a ua hookn aku la niaua i ki makemake o na kamaaiua, a i ka lioea io ana aku no hoi ma kahi i kono ia mai ai, hewn i ka wai ua mea he oliuolw o ka pajvaaina, he nioa, lie oopu» lie opio kala--1 ole, opihi. a meikekahi mau i-a ano ieaeoke kai. ]Ua ai ihola niakou a | lawa i ka lokoniaikai o na kauiaaina oia wahi, 1110 ko lakou ninaninau pu ; uiai i ua uiea a o pili ana 1 koia }kk» pio aloha Ua lialuu luut aku la an tal&£ou, 0 : liko m,> ka'vi i hoiko nmrv ae nva ! na holu i liala noi, a na liliihoi ja [ uumi i nioa 0 ohohia nui ia o kL laila Ih>o, nin o ko'u hoiko ana ak« ia la- ' kou i ka moa okh'o. aolo lioi »>a ka i loho niakain wah< no 7 ' 1 ka i>au ana o ka niaua ai u;i liuliu ao la nwua no ka holo ukal ; ana aKn n:\tiopo o ka huakai a mi pio uloha aina f noo k imua, a ko na na ao !a au ma ] o a inaanoi o ko ala mu, lvo piha kahaka walo tio. ' Haaklo ih |a maua ia Wainaku,

me he mea ia o liu ha|)ahia 'palia o ka hora 10 a īi£;C ::kn la k;t īMaua ;ilahele ! 110 Haaheo, ko liuna ae waii nniuka a j niakai. o ke u'innui. lie pihn! ko wnle. | 110, hele ana'a hilala ike ja!anni. j Ma kt ia walii, ua iho aku la maua ' 110 ke kalinwai o Ilouoiii, ua ik'e aku f lamaua i ua poe. keiki nei <L' liooluolu ana īuii' kela aftao mai o'ka uapo, a ! eia lioi ni.īua ke liookokoke aku nei I e liiki ma ia wahi. | •; ' l'a piim pu ka ur.po i l?a poe ma- j knikai, e haawi aku ana i! ko lakou l aloha 110 ua pōe opio nei;! a ua hoo-' uiaopopo aku la no hoi au!ma ko la-! kou mnu helehelenn, ua piiha lon ia ! lakou i ka hauoli ma o ko'lakou ike inaka maoli aku i ke auo o| na kamaaina o.ke.ia wahi. j Me he niea la. he liapalu|i liora paha ko lakou lioomaha ana ; ma keia '.wahi--e.ncc.aku la ka no Pankaa, Puepakii. Papaikou a iho i ke kahawai a Pahoehoe, ke ! ike la no hoi au aole i haalele mai| ka laukanaka aua o na alauni, a uaj koho iho aiL uaJilu.niaoii keia miTTrnr Hiio a puni, me he auo ld kulaia la no ke anpuni, ' Ma keia wani, ua haawi|hoii ia he wa hoomalia no ua noe kaj;ata nei, a 1.10 lakou lioi ka ho< m;ihaj ana, liookahi ka hoomaha like aua me ua poe nei, i loaa ai lie manawaj hoomalia maikai 110, ko niaua wahi h<>loholoua.! Aole iio I liuliu iho ka wa oka j hoomaha ana, a 0 ka lioeuj kolee mai! la 110 ia ona luna hana, a ( o ka liele ! iho 110 ia me ka liookaukiiu ole iho,! aohe 110 hoi lie īuau auo hUopuupuu ! a na poe keiki nei, ke ulpu wale la I 110 lakou ma ka hele ana. ! 1 ; : K : I Kau liou ae la niaua iniiluua o na 1 holoholona, a liele akn lalmahope o 1 lakou e liele ana i Piihau K;u"eie, Kalaoa. hiki i na pali Ma3i<je a i keia 1 wahi i loaa liou ai he ma|nawa hoomalia no na pio, a pela hoi maua, e like 110 hoi me ko maua ai o mau, ka iiialiima i ko uiaiia rula ma ka hooluolu ana i ke kino. Ua loihi iki no ka ana ma leeia walii a hoomaka 1: ou aku la ka huakai no ka nee ana «ku imna,' e 1110 ana īlalo o ke a pii nia' kekalu aoao, a ua ano pau fiku la hoi' ke ano uluaoa loa o kanakiL. Ke hele aku nei keia wahi ika mehameha, aka aole 110 m e i pau ka hahai ana o kekahi ppe mi liope o ka huakai ana pio'e liele nei p a nolaila, ualilo no keia wahi ī'ielminelia i wahi lankanaka no, e like aki|[ la me kela mau wahi a kaua i liaā ele aKii la mahope. ■■ — •