Ka Oiaio, Volume VII, Number 8, 26 April 1895 — Na Misionari o Hawaii. [ARTICLE]

Na Misionari o Hawaii.

He PaiH' i na Hoiuo a lnlin Sti«'ai niii 11. JVlai k;i Avalaisi Apei-ila 5. Mamnli o kn lanlahn aim o nn, lioino kiie ino a Jolm S3iei.ivman o Brooklvn, iiia kekalii. halawai i Tīti<iivlTrTjiiakiui, i na niisiouari o Hawaii a 1110 ka Papa Misinna Amoi'ika, ua liiki f ole hpi i ka poo j komo iloko o !k,i han.i a mo k.i oi.iio ko kinikmi [i koia. olelo me ka p.me ole. Eia | malalo iho kekahi lela i lioounn j ia i ka Hikina inehinei, i hakuhi |o W. It. Castle, ka mea noua ka ' ike i ka poe i hoinoia i liiki ole ke kanalua ia. — Eiaiho kānalela. j Houolulu, Mai'aki-19.1890 I ke Ka:;i' ° nio na Hoa o ka ī/uakiui Plvinouth, Piooklyii, K Y. E ua. lioaloha:—-I ko'u ike ana iho nialoko o ka iin]ioi>a N. Y, Evening Post o ka la 17 o Fel>e- | īuan', ua hooh'.ha a'- hoi o Mr. j Thonias (1. Shearinana i kekahi [ mau olelo e ]iili aua i ua Misiouari Aineiika ma Hauaii, a'u i ! hoomaopopo ;ii ma ke ano o keia keouimaua aole i liaua ia me ka ; manao wale, aka mamuli o ku j maopopo ole maoli i kamea oiaio. | nolaila ke noi aku nei au i keka--1 hi o ko oukou nianawa no ka p<ino a me ke kaulike: īloko o ko'u nolio ana, lie mau makahiki ma Brooklyn, lie lioalianau au no ka Halepule Puritaii. aka he lehnlehu no ko'u lohe ana ia Mr.' l><!ei'her, a ua ao ia mai an e aloha a e niaīialo aku iaia, e like rnr ko onkoh mnu honlmmm. Un, komoliia mai iloko o'u "ka inanao he poe makemake nui nu Amerika i ka h.uia ka\ilike a ao]r hoi e hoaliewa wale ke ole e lolie nni.i i na aoao elua. Aka he kuinu koikoi liou aku no kekalii no ouleou e lioolohe ai ikameaoiaio. a s oia lioi, no ka mea ua liana ia kekahi hewa nui i kekalii poe kanaka maikai a me ka nui o ko lakou haua aloha liooi iauawanui,— oia no na Misionari Amerikaoka Paeaina Hawaii,-— He mea oiaio no i ka -hiki ana mai o na Misionari i|w Hawaii i ka 1820, ua loaa aku' na Hawaii ma ke kulana e loli ana mai kekaiii noho ana a kekahi. Ua oi loa aku na oiai he poekulana uaauao lakou i liiki ole ke īuanaoia ua loaa i kekalii poo lahui i akalii no a loli ae inai ka nolio 'a pouli, ua ike hoi Jie lmpo na hoomanakii ana a ua makemako lioi o lioololi ae a. liookahi ke kai ana ma ke alanui hookahi o ka malamalama. Aka liōi, he mea kuhihewa loa ke oleleia ae ua makaukau lakou e liuli i ka pono ma ke auo e like me ia i malaina ia ma na hooniana a elvarisio hoi, a e Paulo paha. Ua uhi paa ia hoi lakou iloko o ka umii paa a ka manao kuhihewa pouli a me ka a aole hoi i iko ia aku kekahi hoaihnia inoakaka o ka loii ana ae o ke ano hoomana o ka kihui a hiki wale i ka 1832. No na makahiki loihi ua iioho no keia lahui holookoA iloko o ka uoho ana }u»uli U»,a a malalo aku hoi o ka maua mu kaokoa hookiekio. He mea pahaoliao no ka lokomaikai i luuke ia mai i na misiouari. aka no nae aole i hiki ia oukou ke hv>ouiaopopo i na pilikia a iiw na hoa<> ana i hooknii mai ia makoa. Ua hiialole m.vu aku lakou i na

j iyi;ilvfirifi ai.»y a m« iw mea' e ue, a ; un lnKipapau aku lioi i ka lakou \ liMiia kn jio!lo lioomanawanui Ipu no o like me ka ulumahipliie | m'īiī kinolii uiai.nana' i kono ia la-! kon e liPle vu;ii i koia kilmpai'; luiamao. I ka n'iakaliiki 181-57, ua' 1 paliola iho ka iiluinaliieliie lioo-! ; niaiia, īnalmia o ka lalmi, alie niau f uis;tni ka. uui o ka poo i pipi-wai ' ia a i ae ia e liui me ka <»kalosia. Aka aole lioi n?i niiHiomu'i o ia man Li, oiai lak'ou e" liooikaika [ana i ke Akua no keia lokoiuaikai i nui,' ua. makapo i ko kf>. kanaka i niiin auo likfi ino kona wahi a paii !o ko a.o, a ina ua lioopouliia, ilio e i na hana o ka .ponli. lio iikm oi loā jalcn lioi ko iioololi ae niainuaoko ! na aimi naauao, kalii o hoopuni I iin;?. i k« v kanaka nie na liaawina o I ka 13aibala. līa ko io 110 ko 1-a-kou iii.iii nnanao liopohopo ma na hana. i ukali niahope k<»ke -ilio o keia hnliainahi o ka laliui i ka pono. A. ua. hiki no ia'u ko olelo ae, ine ka pokolo, aole na kanaka ;o Hawaii i na la i liala n i keia i wa hoi i oi akn kalw-ipule nianiua 'o BiOi)klyn i hoonaauaoia, nie j kona iii.'iu Inakini, kona īnau haaj 1 ele hana. kona m au J.iih.uiie T • | kona mmi hana ka nlike olp e ku ' ia ina kona man i]>uka ponoī, ! ; Ua hoo-ikai ka maon uo na mi- ' sionari e hooliolomua i ka niala- ; j malama o keia lahui; ua .koi aku ' lakon i ka inoi a mo na'lii e kinai |ika ona, e ike ia ke Sal>ati, ke kukulu aua i na aha hookolokolo, ka haawi ana o na pono kaulike, ka haawi ana i na hoine. 'no ka lehnlehu. a mamuli lieii o ko lakon maua i kiikuluia ai leekalii au.puni- naauap a i malainaia ai ma Hawaii nei. Ma keia mau mea ua kue awaliia lon ia lakou e ka poe kalepa Eiielani. Anierika a me Faraiū, ka 'poe 1 he.le mai i j keia aina no na knninhana imi I loaa wale no, a nianiuli o keia kue j i ulu ae ai keia huaoh'lo hoolienehene "na misionavi," ka mea e ik'e ia nei no a hiki i keia wa, e oi ana a e emi ana i kekalii iva, a i hoala hou ia iho pei hoi'me ka awaawa nui iloi;o o keia mau inaa ekolu paha, i kumu e lioopoino aku ai a e hooili aku paha i na manao hoowahawaha maluna o ka makemake ana i na hooponopono ana aupuni maikai a nialamalania hoi no Hawaii nei, mawalio ae o na manao hoomana. E 11 o o m o a k a k k u a u i keia mea: He mau makahiki i kaa hope aku, e kam.ailio ana kekahi Ameiika me ka awah.ia īiuia hoowahawalia i ua misiojiari, ni|nau ia aku la oia (aole na kekahi misionari a pili misionai i palia): "Owai la kau i manao ai ma na nnsiouari?" Mahope o kekahi manawa kaualua iki, uapuka mai la ka pane: "Ae, aia no hoi kela W . L. G ree.ii," He Kuhina oia no ua Aiua e, he Euelani, ahe kauaka o ke kulana ano kiekie a.he naauao nai hoi, aka nona hoi na inanao pili lioomana I liikL ole i kekahi ekalesia ke ae a.ku iaia e lilo i hoahanau. 1 I ka niakahiki 1848 ua hooliana ia hoi na ao ana a namisionari e. pili ana i na aina, maliope o ka haalelo ana o kekahi o lakou i ka Misiona a koiao aku Uoi iloko o ka hana a ke aupuui, mamnli o ke koi ikaika ana mai a ka moi a me na 'lii. A hiki mai ia manawa o ka moi hookahi ka haku o ua aina. O na 'lii malalo aku ona ma na noho ana kapekepeke; aolelioi he aina o na kanaka maoli, Aole hoi o lakou pono i malama iaaku | o ua lii a me ka moi. Ko ka aiua ; | lakou a ua lilo , aku lioi he poe I j kanaka uo ke alii « uoho haku j | uiai uua i kela me keia luauawa, j i Mahopo o kokahi lioopaakiki ana \ 0 na 'lii ua ae ajku lakou i ko kaj moi makemake ;a ua hoihoi hou : aku hol i ka uu|i i kiauuio ko la-j kou mau aina, a ua iawe iho oia i j kekahi mau ainu Inimau aina lei-j alii no ka malaina i ke poo o j ke an|)uuī; ua han\w aku la hoi j oia i kekahi mau <Jna okoa aku i ua 'iii, a o ke koena uui aku hoi ij haawi aku oia no eliloj hoi he 'miau a*Qnuu." la waj 1 hookumnia aijkekalii Komkiiuio ua Aina uie nu kauoha e imi. aku i ke ano o hoAkuleana aiua a e hooko aku i ua palajwla aknho uo ia maja k\ileana, a o ka'

oi aku hoi-e. liaawi i ua . aina uia! ka palapala alodio i na m'akaaiuu- ■ ua i liiki ke hoike ua noho lakou,-■ a o ko lnkou mau kupnna paha, maluua o kekahi man apana aina, no kekahi mauawa loilii,- O ka i hopena o keia liana ua 'l'iele pu | aku no hoi ka moi me na"lii iniua ! 0 ke Komisina i ;;i jco lakini i j niau palapala. ■ ■ • ! I. Ila'oi akn mamua o 11,000 ka ! I'nui o na palapala kuleank i hoo- J I leoia i ua makaainana ka inea ē i Uiooia aua i ko lakou mah kulea-l j na-aina liome a maliina ai hoi. Ua [ liiki aku ko In.kou paleua i kaj '|25,<)50 eka hnina nui. I keia niahiawa hoi i ka I'apa MisiOna Ame- ! vika ma ka aoao o ka niipionari, i j ai i na aina i liiookoia i pvnl i e ku ai o na hale kjila a me na hah'pule, me na-aina liome ]ui |hi)i no na mirtionavi, a npi kekahi I 'maiiawahe niau aina pakni pn' ' kekahi, i walii uo ko lakou niau j holoholona e liolo ai. He pouo | ino hoi e hoomauao ia, he emi loa j ke kunui waiwai o na aina ia ma-j uawa,' a i kekahi wa ua. hiki ko ; kuai ia, he lianeri eka no umi a i4io-i j wakalit:vchila-p.Tlīrī. ! Mamuli | o keia kalaiaina naauao, un wehe ]ae"kc Kuhina Ka-laiaina i na aiua laupuui no ke knai, a na;kuai ma,i 1 la hoi ua makaaiuana i na' apaua aiua uunui mai ka iwakaluakuma- ■, malima keneia a ka elima elala o ; ka eka hookahi. Ma keia manaI wa ua kuai aku kekahi mau misij ouari kakaikahi i na a paua a ina e kokoke mai ana ma kahi e koko- . ke māi ana i ko lakou wjahi e. noj Uo aua, aole nae he hookahi kuai I aua i oi aku ka liuina niamua o t , ka lianeri eka, he mau oliana no' i hoi ko lakou e malainaai, a'i ko'n Imanao, me ko lakou noonoo mua i ua ike iakou he inea kupono e j noonoo ia no na la e liik;i mai ana, j aka lioi, ina na manao aijio e a ka- | mahao o kekahi poe kanaka e uoj ho la ma Amerika Huipipia, <■* ]>ili :ana i ka nlea i kupoiio i ke auo o j ua misionari, lie poloh i, ahiila ua j lilo keia liooponopono aua n hij kou lie mau mea li3wa. Ua koi j aku hoi kekahi o keia misioj nari, imi waiwai, a nui i ua mea o keia ao i ka |nakaliiki 1861 a 1862 paha, i kekahi poe mea dala o Houolulu e liui pu mai me ia ma ke kuknlu ana ikekahi mahiko, me kona |liookomo ana i kona mau aina poiioi. O ke kumu a me koua make|nake ma keia hoolaie aua, o like me ia i hoopaa ia maloko o na buko kakau kope o ke aupuni, joia.no ka hoolawa aua aku i liana, i loaa ai ka hana a me ka uku i na kanaka o koua apana, ka poe hoi i h<>opoino ia ma ka noho palaualelo ana mamuli o ka hoonel|_' ia o ka hapanui o lakou i na haiia kupono. Aka, ua ulu ka p<j>maikai o ua kanaka o keia apana, jua wawahi ia ko lakou mau halepili, ua kuai aku lakou he nmu iiina hon aku, a ua.lilo he mau ona ain'a a ua kukulu pu iho lakoju i mau hale i oi ae ke kupouo no lakou. He nui na makahiki— aole hoi a hiki wale mahope o ke ko ana <> i ke kuikahi panailike—i| loaa ai' kekahi pnka mai mai koia 111; ihi- j ko mai, i kekahi manawa lie ma-j huahua, a i kekahi majuawa he j unku; a lie miuamina au maniuli j ]o ke kouo mai o ka oiaiji o'lioiko j ae, o keia misiouari ho<j>kahi no j ka i haalele aku i ka jawe ana; mai i ka uku mai ka Papa Misio-j na Amei'ika mai, oiai oi;| e hoo- ■ mau ana no i ka liaua iiisiouaL ; i. i a iloko no oia mauawa liookahl e ; haaw 1 aua oia i na maka ia nuī, i' kekalu manawa e lawe ]vau aua i; i kona loaa makahiki, no ie knknlu ana i na halekula. uo ee kuku-; lu ana i na luakiui a uo ia makana hoi i ka Papa Amerilia. Oiai! au nia keia ano ae la, he wahi ano: iioohenehene iki. ua maopopo no; uae ia'u e hauoli ana u? o ; ShearmaU; ke lohe aku i keia mau olelo oiaio, a ua piU no luu ka oiaio o ke\i mau olelo t kekahi a. elua paha iuision.ui lwu aku. aka ua oi k>a_aku hoi ma kahi e pili aua i ka hajpanui o ua ketkv mi*ionavi i koiuo aku i!okv> v>| ua hana le»opukapuka, mahi, a k;i[lv]\t pa , ha, ka ]HHi uana mai hoi |uvkokua lokomaikai 1 kukulu ia ;»ji ua lsalekula a me ua luakini e | malauia *

ia neil k-eia inanaw,'!. īloko o'mi , manawu.» lelAiloliu na- īj)<tlifiahua ! aku ka lakon mau haawma roai i l<)lw) ;u> o ko lnkou' loaa makalūjki.■_ Ua ]nn an Ina 'br: i xnea liiki;ko ln>»o])aaia ua mea n pau e pili' ana i koia.iaea, uia 11« I luta kakau a e luiokuku 11 o lino- ! haliko ia ])aha, inn na inoa'i i ia 0 ko oukou poe kanaka TS"aiwiii [liana i ua mea nooau, 'iia kalepa, a |mo iva moi o naalaliao. Akalioi j(ūa ka mea pilikia, aole lie make: m iko o koia poe e lioike :i.lToa i; ka lakou niaii liana maikai; ei; uao, owau kai ike i ka'u 111 ea-e ikaiuailio no.i, uo ka iiioa, owai ka puukn a Uiua liooko hoi ilok< 4» kokalii īiian liul manawaloa lo Luloli.u o I-l.aVva.ii., a ua loaa* ma .iki ,lioi ia'u ka liapanui' o keia īmu .niakaiia, īue ka 010.10 papa aolo t : lioi 'lalia, ia.