Ka Oiaio, Volume VII, Number 14, 7 June 1895 — Page 2

Page PDF (1.12 MB)

This text was transcribed by:  Lovey Slater
This work is dedicated to:  Steven Jay Slater

NUPEPA KA OIAIO

@

@

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA

Poalima, Iune 7, 1895

            Ua lohe mai la makou e hookuuia ana ka Moiwahine a me kekahi mau pio aloha aina, i ka wa i hanau ai ka Repubalika o Hawaii oia hoi ka la 4 o Iulai.  He mea maikai keia ma ka aoao o ke aupuni, a he kumu no e oluolu ai ka lahui Hawaii.

            Ua holo aku la o W. N. Armstrong (Limaikaika) no Iapana e makaikai ai i ke kahua koho o na lunahana maikai o Iapana, ma kona ano he Komisina no ka Papa Limahana o Hawaii.  Ka manao o Kekahi poe i hoi aku la oia i Iapana e noho Komisina no Hawaii malaila.

            Ua hoi aku la hoi o Mr. Hitchcock, a noho he Makai Nui no Hawaii, e ai alii ai i kona moku e like paha me Kuakini.  He kohukohu no o Hikikoki i ko Hilo poe.  He okao ke kiaaina Nowlein i hookohu ai, a he okoa hoi keia i hoi aku la no Hawaii, aka he mau Hilo no nae hoi laua o ka mea e hoi la e ai i ka aina, a me ka mea i manaoia ai.

 

            He mau la hauoli keia o na puali koa.  A imi iho la lakou, a ai hoonuu, a mare, a hana i na hana lealea, a hiki mai la ke kai o ka hinalii, a make iho la lakou.  Koe aku la o Noa, ke kanaka hoopono hokahi, me kona ohana.  Pela ke ano okeia mau hana, he hoailona no ka la a ke ahi e ai mai ai, e like me ia ia Lodoma a me Gomorah.

            Ma ka nupepa Avataisa i paiia ai na olelo mai na nupepa Wasinetona, o ka la 21 o Mei iho ia, e olelo ana e manaoia ana e kahea ana paha ke aupuni Amerika ia Kuhina Willie e hoi aku.  O ke kumu i ulu ae ai o keia manao, mamuli no ia o ka hookohu ole ia o ka mea e noho oihana la no Hawaii ma ke kulana i oi ae i ko ka Luna Malama Oihana wale no .  He kanalua nae makou i ka oiaio o keia kumu; ina io e haalele mai ana o Kuhina Willis malia paha he kumu e ae a kakou i maopopo ole ai.

            He nui na mea hou, wahi a kekahi mea i puana ae ai, aka o ka oiaio la aole he hiki ke hooiaia.  He oiaio keia olelo No ko makou kanalua i ka oiaio o na olelo e paaukauia nei e na aloha aina, ua hookaulua iho la makou i ka hoolaha aku, a akaka pono ae la ke kumu.  Ua nui ka oleloia e hiki mai ana ka mokakaua Beritania Royal Arthur, aka aole nae oia i hoea mai a ke aneane anei e piha ke eono mahina mai kona lohe mua ia ana e hiki mai ana.  Pela no paha na mea e olelo hele ia nei.  He okoa ko kumu o ka olelo he okoa loa aku hoi ka ka ahaiolelo, a pela e pela a e hoohakui ai ka olelo a lilo ka puu iki he kuahiwi. 

            Ma ka nupepa Independent, Kuokoa haole, oke kakahia @ nei, ua hoopuka ia mai ke kumu o Kuhina Gresham i hoopau mai ai i ke Kuhina Kakina mai kona noho oihana ma Wasinetona.  He ano like no me ia i hoolaha mua ia ai i ka wa i hoi mai ai o Mr. Kakina i ka home nei.

            Ua minamina o Mr. Kakina no Kaiulani, he manao maikai no kona no ia lede opiopio, a e kokua ana no oia e loaa kekahi haawina nona mai ka wahona ae, ke noho mai kaAhaolelo o ka Repubalika.

            Ua hooholo iho la ka Papa Ola e kauoha hou aku i na lau a Kauka Gotto, no na mai Lepela.  Wahi a Kauka Oliwa a me kekahi boe e ae, he poaikai no ko na mai lepera a he maikai hou ae o ke kino, koe aku paha ke ola maoli ana.

            He hoomanao ka kekahi o na wahine o ka Hui Aloha Aina no Arthur Peterson i make mamuli o kona kakoo i ka aoao o na Hawaii.  Pela no hoi ka na wahine o ka ripubalika no Kale Kaaka.

            Akahi no a maopopo ae nei, ma ka hoike ana a Kakina ma kana haiolelo mai a Kuhina Kamika aku ka a ia Keoni Likikini na olelo, i lohe ia ae ai i Maui, eia o Kakina ke koi nei e hoihoi i ke aupuni moi.  Ua hoolaha aku la makou i ka mea i lohe ia, me ka hilinai ole nae he oiaio, oiai aole makou i manao he kana ka o Kakina e hoi hope ana mai kana hana i hooikaika ai no na makahiki loihi, mai ka 1887, a mamua aku, e like me ka hiki ole iaia ke kuai iaia io mailoko ae a waho.

            Ma ka haiolelo a Kakinna ua olelo ae oia aole he makemake o ka Ona Miliona Spreckels i ka hoohui-aina a me ke aupuni ripubalika, no kona ike aole e oi ana kona pomaima ia mau hoolilo ana i ka noho aupuni o Hawaii.  Nana loaa no o ka haole Ia.

            O keia la, e hooko ai o ka poe hoomanao, i na makamaka i hala aku i ka make, ma na hoolua ana i na pua maluna o ko lakou mau ilina.  He hana aloha keia, a he hana kupono e komo kina na mea a pau e hana me ke aloha i na mea a pau me ka nana ole i kona aoao, kalaiaina, oiai oia e ola ana.

Aole e loihi ka manawa ma keia hope aku, ma ka makou hoomaopopo aku, alaila e kakaiia aku ana keia pae aina a me na paemoku e aku o keia moana me ka uwea telegarapa moana, me he kakaiapola la i keka@ lupe nui o Amerika Akau ke kino o ka lupe o na mokupuni e moe lalani ana ke kakaiapola, a o Auseteralia ka piko a me ka pu’apu’a o ke kakaiapola.

            Eia hoi iwaena o kakou kekahi agena no keia hana mai Anseteralia mai, a he mea maopopo loa ua hiki ole i keia aupuni ke ku a uahoa ale aku i ka hana hooulu kalepa o na aupuni nui e manao nei e kukulu i keia hana, e like me ia i hoole ai i ka hana e hooholomua ai i ka pono o ka lahui kanaka holookoa o Hawaii nei.

            Eia ke hoike mai nei ka nupepa Kuokoa haole ma ka aoao o Keoni Likekona o Maui, e i ana he oiaio ole ka hoole ana a Kamika Loio Kuhina i kana mea i kamailio aku ai ia Keoni Likekona, e pili ana i ka mahao o ke aupuni, a i ka like ole ma ka hoohui-aina.  E e ana keia nupepa ke hilinai nei makou ua ili ka hoopunipuni maluna o na loio liilii ekolu i haiolelo ai     oia hoi o Kakina, Kamika, a me Haki.  Ua olelo hoi o Mr. Kamika ua “hoopunipuni” o Likekona, iaia i olelo akea ai ua kue o Keoni Likekona o Maui i kekahi makamaka ona ma Honolulu nei i ka malama o Maraki i hala, a maloko oia leta oia i olelo mai ai ua kamailio pu oia me Kamika, ia ia i holo aku ai ma Mani, a mai aia i loa mai ai ka olelo e ao ana aole he mea waiwai no Keoni e hoohui aku i kona kuleana me na haole @ liki, waha—nui o ka hoohui—aina, na haole i punuku ole ia o koa ana i ka po a me ke ao no ka hoopio ana i ke Kuakoa o keia aina.

            Ma kekahi itamu i hoolahaia ma na nupepa o Nu Ioka, mai Ottawa, ke kapitala o na Panalaau o Canada, ua laha ae la keia:  “Ua hiki hoi ke hooiaioia he mea oiaio he Beritania ana ke telegarapa ma na ano nui a pau, e like me ke ano nui o ka poe nana i hookumu.  Malalo o kana kuikahi Amerika Huipuia, ke hoole la o Hawaii aole e ae aku i kekahi mana e, e loaa kekahi lihi o ko Hawaii honua aina.

            “Mamuli o ko Amerika pane kue ana aku ia Beritania Nui i kona manao kekahi lihi o Neckar a me Mokupuni Manu i wahi e kamoe ae ai ka laina uwea telegarapa, nolaila, e laweia ana ke alanui moana ma Mokupuni Fanina.  O ka hui ana o ka hookui ma keia mokupuni a Vitoria, he 800 mile hou aku ka loihi i ka Mokupuni Neckar aku, aka, aole, wahi a ka mea i ike ia, he mea e pilikia ai o ka laina uwea telegarapa.  Ua haawiia keia hooiaio aole he pilikia ma na hoolaha e kahea ana i ka poe hui e koho ana i ka lakou uku e kaki ai no ka hoomoe ana i ka uwea telegarapa.  No Beritania Mokupuni Fanina a nolaila, e moe ana ka laina uwea ma na aina wale no o Beritania.”

            Me he la e haaleleia ana kakou i ke anuanu, aole e pili telegarapa aua me ke ao, mamuli o ka hoole ana a ke aupuni Hawaii ia Beritania.  Nele ae la no ia Enelani, ke oki loa iho la no ia, oiai he alalai wale io no ka Amerika ma ke ano lili, a pili wale aku nei hoi kakou oha la.  Ua ano like keia hana me kake kanaka i oki ai i kona ihu i ka ukiuki i kona helehelena maka.  Ua hala ka wa ke nee ala ke au imua, a o ka anee malie no ka Hawaii me he honu la e kali ana o ka hanaia mai o Panama a moku ke Alawai, o ka hanaia o ka nuku awa o Puuloa, a o ka hanaia mai i uwea telegarapa mai Kaleponi, e ka poe Amerika.  I ko makou manao aole loa he hookahi e ola nei ma ke ao e ike ana i ka hanaia o keia mau hana ekolu, oiai aole he pomaikai iloko o lakou a ekolu, no na kanaka ia lakou ka haawi ana o ke dala e hiki ai.  O keia mau lohe a kakou e lohe aku nei no ka hana a Amerika, a pela aku, he mau olelo makani a pau wale ae no.

            Ma ka moku-mahu o ka Poaono nei, ua loheia mai la, ua nonoi aku la ka Hui Oihana Kalepa ma Ladana i ka Aha olelo o Enelani, e hookaawale ae i kekahi uku kokua o $375,000 o ka makahiki no kekahi laina holo loa o na laina holo loa o na moku-mahu e hoolalaia nei no ka lainamai Enelani a Canada ma ka Alelanika a mai Vaanecouver a na Panalaau o Aseteralia a me Nu Zilana ma ka moana Pakipika, o ka laina e holo nei i keia wa.  Aukalana aku e hooholoia ai kekahi lala laina moku-mahu no Fiji.  Ma keia kakou e ike ai aole no paha he lahui eleu e ae ma na hoohana ana i na hana kalepa e like me ko Beritania Nui, a mai kona lahui aku ko Amerika ka eleu a ano hoopono e ikea nei a e loheia ana i ke kaena no Beritania Nui mai ko lakou mau kupuna.

            Ua malama iho la he elima haneri Pukiki, me na kahiko kulaia, i ke kau mua o ka Ahaaina o ka La o ka Uhane Hemolele, he la i malama mua ia i kela a me keia makahiki ma Potugala.  He nui ka poe i makaikai i ka huakai a keia poe e hele ana ma kahi o ka kuahu ahaaina ma Punahou.  Ua hoomaka ka lakou hana lealea, a pela aku, ma ka 1:30 p. m. la Kapule, a ua hoomau ia aku la a ka 6:30 o ke ahiahi.  Malaila ka Bana Concordia, i hoonanea ai i na hoa o keia mau hoakanaka o kakou.  Ua kukalaia ae la hoi kekahi mau mea ai, a ua lilo no ke kumukuai kiekie, i hookupu no kekahi puu dala i malamaia no na lilo o ka ahaaina o ka makahiki e hiki mai ana.  Ua ho aia na ihoiho kukui ma ke kahua a ma na hale noho ma ka po ana iho.  He la kulaia keia o ka hoomana i kapaia ka Makuahine mai o na hoomana lehulehu, nona ka aahu poni, a me ke kahiko gula, a me na pohaku momi, me ke kiaha a kona hana hewa a me kona paumamaele iloko o ka hewa.  O keia aku ana na hana hoomana ulunui o keia hope aku.  Ua oleloia e alakai pio ana oia a hiki i kona lawe pio ia ana i ka hopena o ka manawa e hookoke mai nei.

 

HOOMALU KA BEA

            Ua hoomalu iho la ka Bea o Rusia i ke aupuni o Korea, ina kona mana, ma kahi o Iapana, me ka hoonee ana i kona mau puali koa, a alai ihola i na koa Iapana mai na awa e hoi aku ai i ko lakou aina ponoi.  Ke paipai ia la ko Ia, paua papahi i haku ai nana iho mai ka ohu lanakila kaua mawaena o na me Kina.  Aia o Fomosa, he Republika, me Farani e kakoo ae Ia.

 

KUE O GEREMANIA IA ENELANI

            Ua ulu ae he kue ma ka aoao o ke aupuni Geremania ia Beritania ma Aferika, no na apuepue aina aihue a lakou e mahelehele la, a e hoohana ia nei e na aupuni ikaika maluna o na aupuni ikaika ole.  O ka mea lulu loa, ke hilinai aku nei o Geremania e hui mai ana o Farani me ia e kue aku i keia mau hana a laua me Enelani.

 

KA MOKUKAUA BENNINGTON

            Ua hiki mai la na leta a na lii moku o ka U S.S. Piledelepia, e hoiko mai ana e haalele ana ka U.S.S. Bennington ia Kapalakiko i ka la 28 o Mei, ina me ia, alaila, a ka la ehiku kakou e nana aku i ko na hiki mai.  Ke hoopiha nei ka Piledelepia he 8@0 tona nanahu no kona hoi aku.  He moku ku mau keia.

            Ua haawi ae o L. K. @. F. Judd (Alapaki) i ka haiolelo imua o na hoa o ka Aha Hui Euanalio ma ke ahiahi Poakahi nei.  O kana kumuolelo o ke ahiahi, oia no ka hiki mua ana mai o na makua o na misionari.

 

KE KUHINA HAWII HOU

            Ua hookohuia aku la o W. R. Castle oia ke Kuhina Hawaii ma Wasinetona, a aia iloko o Augate oia me kona ohana e holo ai.  He eono paha ona mahina e noho ai ma keia kulana, a hoonohoia aku la he mea okoa.  Ma kona ano a kahai ke manao nei makou e oi aku ana kona oluolu ia e ke aupuni Amerika i kona mua i hoi mai.

 

UA HALA NO KINA

            Ma ke ahiahi Poaono, ua kau aku la o Mr. E. C. Crick, a holo aku la no kina, maluna o ke kulanakahale o Pekina.  O keia kekahi o ua haole Beritania “aloha aina” oiaio, i hoopiiia ai me Bush a me Nawahi no ka ohumu kipi.  Ua hoopaaia oia mai ka la 8 mai o Dekemaba, 1894 a ka la 1 o Iune 1895 no ka hookolokoloia me ka bona ole a wahi ana, no kona omaimai a nawaliwali iloko o keia mau mahina loihi o ke kali ana iloko o ka Halepaahao o Kawa, na ae oia ua hewa imua o ka Aha Hookolokolo mamuli o ka hooponopono mua ia ana o kona kumu e ae ai, oia hoi e hookuuia oia e hele no na aina e.  O keia opio haole mai Beritania mai no oia, a he kuonoono kona mau makua.  Ua hoonaauaoia oia ma na Kula Kiekie o Enelani a me Geremania, a he mau hoomaikai “B. A.” kona ma ka ike.  Ua ao oia i ka oihana Kemistere, oia hoi i na ike paipai i na wai laau, wai akika, i ka imi ana i na mahele ano o kela mea keia mea, a he mau hookuu hoomaikai kiekie kona ma keia ano mai ke Kula Nui o Heidelbery ma Geremania a mai ke Kula Nui ao Kemistere ma Enelanai.  No keia kumu ua lohe makou mai kekahi Kiu mai o ke aupuni, oia kona kumu  makau loa ia, a akahi no paha a maha ae la oiai ua hala aku la oia i na aina e.  e like me ke ano mau o na Beritania, he makee alii oia, a he makee i ke ano aupuni moi.  Ina la e kukoia ana ka Moiwahine Liliuokalani e powaia, oia kekahi i hooliloia i kiai, me kekahi poe e aku, i ke ola o ke alii.  A e like me ke ano nui i ko ke ao, a me ka Lahui Hawaii, aole he hookahi o na “aloha aina” me na pua, na poke, a me na kookoo i hiki ae e ike ia ia i kona wa i haalele mai ai i na ae-kai o Hawaii nei, koe wale no ka mea e kakau nei, a me kona ohana.  Ua haalele mai la oia me ke ake e ike, a e haawi aku i kona aloha i ka Moiwahine Liliuokalani, aka, he mea hiki ole hoi ia malalo o ka rula i hoonohononoia no na pio aloha aina e ke aupuni.

Kulana Okaikai o ke Ao

UA NOI IA MAI O AMERIKA E KU UWAO

            Wasinetona, Mei 22          Ua noi ia mai o Amerika e uwao mawaena o kekahi pilikia o kekahi mau aupuni.  Eia keia pilikia mawaena o Farani a me Venezuela; i hiki aku i ke kulana kupili@ii loa, e oki paupu ana i na noho launa maikai ana mawaena o keia mau aupuni.  Ua haawiia aku hoi ko ke Komisina Farani ma Caracas, mau palapala e ike ana iaia ma kona ano aupuni, a mamuli oia kumu, ua hoouna aku o Farani he elua manuwa i Venezuela e lawe mai i kona Komisina a me na pono oihana a pau.  Ia wa @o hoi i haawi mai ai o Farani i na palapala pasa-pota o ke Kuhina Venezuela ma Parisa, a ua huli hoi mai ia luna aupuni.

 

KUE IMIHALA O NICARAGUA IA COSTA RICA

            San Jose, (Costa Rica), Mei 28    Mamuli hoi o ka imihala hoohali kumu ole o Nicaragua i keia aupuni, ua kokoke i@a mai ke kaua.  Ua hilinai hoi keia aupuni ua maikai ka noho launa ana o keia mau au puni, a na ka hoopau honua ai a mai o Nicaragua i hoike ae i ka mea okoa.

 

HE UMIKUMALIMA OLA I POINO

            Ma ke ku ana mai a ke Kulanakauhale o Pekina i ka Poaono nei ua lohe ia mai la, ua pa-hu ae la a nalohia mai ka ilihonua aku ka hale pauda o Pinole, e kokoke la i Berkeley.  I kona wa i pa-hu ai, ua @ouke iho la me ka ma inoino he 15 ola uhane me he la he poe paahana no loko o ua hale pauda la.  He elua manawa o ke pa hu ana, a ua lohe loa ia aku la i ke kulanakauhale o Kapalakiko, a o ka manawa no hoi ia ka mokuahi Auseteralia e hoopuka mai ana mai ka Ipuka Gula mai no Honolulu nei a ua lono no hoi na ohua o ka Auseteralia me ka maopopo ole @ae i ke kumu.  Ua nui ka poino o na kauhale e kokoke ana i ua halepuda la, a ua hoohuli pu ia na kumu laau, me ka hoonaueue ikaika ia ana o kekahi halekula he 5 mile ka mamao mai kahi mai o ka ulia, He ehiku mile a oi ka manao o keia hale pauda mai ke kulanakauhale aku o Kapalakiko.  Aole i maopopo ke kumu o keia ulia.  Hoomanao ae la makou i ka hoopii pinepine a ko Makiki ae nei poe, e hoonee ke aupuni i kahi hale pauda e ku mai nei malalo mai o Puowaina oiai he mea poina io no, elike ae la me keia, he mea io no e moe pono oie ai o ka po.

 

NA KAUHALE KAHIKO

LOAA HU I KEIA MANAWA

KA-IMI HOU ANA MANA AINA I

KAMAILIO IA MA KA BAIBALA

MOKUNA V

O THEBES, KA NO-AMONA O KA BAIBALA

            O Thebe o na Ipuka he Hanri Aole ona Mau Pa aole hoi he mau ipuka  Aina o ka Poepoe Honu Eheu   Na Heiau Kelakela o Ka@nak a me Luxor        Ano like me ka luakini o Solomona       Na Kii o Aigupita           Na Moolelo Ka hiko i kalai ia ma na pohaku   Medeenet Haboo   Ka Ramesium            Kii Nui o Ramese II.            KeKii Leo Kani Memmon              Na Ilina o na Lii.

            Ua kahiko nui ia keia mau luakini a pau, me na kii-pena, kalai, a kahakahaia; ua pena ia hoi o kaupoku o na rumi i ka bulu a ua kau ia me na hua gula.  E hooike ia ana ka moolelo o keia lahui a me keia alii ma na kii pena, kalai, a kahakaha, e pili ana i ko lakou mau mea ano nui.  Pela hoi i loaa ai ia kakou ka moolelo o kekahi lahui kahiko loa o ke ao nei, i makamaia me ka nani a me ka moakaka loa, maluna o na pai a me na papa pohaku, i hiki ai ke heluheluia e ka mea i hoonaauao nui ia, a me ka uuku hoi o kea ao ia ana.

            Mawaena o na mea nani he lehulehu i hoopaa ia ma keia ano, aia hoi kekahi kii e kau la ma ka paia mawaho o ka rumi nui o ka luakini, e hoike ana i ka hee a lilo pio ana o Palesatine ia Shishonk I, ka Shisaka o ka Baibala Hemolele, ke lii hoi i hoi aku i kona aina me na waiwai nui a me na pio kaua, mahope iho o kona lawe pio ana ia Ierusulema a me kona luakini nani, a i waena hoi o na pio ana i lawe ai, e ike ia ana, ma keia moolelo kii kahakahaia ma ka pai      pohaku, Rehobouma kekahi, ke keiki a hope iho o Solomona, e kai ia ana me ka opea                  kua ia o kona mau lima i hikii ia a paa me na kaula.  Ua hoike maopopo loa mai keia kii ma ke ano o na helehelena a me ka umiumi o keia poe pio ke ano o ka lahui Iudaio, a me kainoa hoi o Iuda-Malek maluna o ka palekaua oia manawa kahiko.

            Me he la aia ma ka aoao o ka hikina o ka muliwai Nile, ka hapanui o ka aina o Thebes kahiko, a oiai no e kapaia ana na wahi a pau o Thebes, me na wahi ma ke komohana o ka muliwai ma ka inoa nui o Thebes, aka, o ka mea kamaaina nae, ua kahea mau ia ka mahele aina ma ka aoao komohana o ka muliwai na apanakua aina o Sibiano, a aia hoi malalo poni o ka malu o ke akua venusa o  o Aigupika, o Ather, ke Akua i hoolaa ia ai ka luakini Theban Nicropolio                kahi a ka manao haku wale i koho ai malila oia i hooipo ai me ka La.

            Ma ka pae kumu hoi o na lalani Mauna o Lilioiaua ma ke komohana aku o ka maliwai, a aneane paha he ekou mile ma ke komohana aku o Luxor, kahi i ku ai o ka luakini Medeenet Haboo            , ka luakini kahiko loa a o ka oi aku no hoi o ka nani ma ia aoao o ka muliwai, a he lua wale no oia ia Karnak ma ka nani.

            Ua pau aku ka nui i ka helelei; aka, ua hiki no nae ke hoomaopopoia kona nui a me ka nani o kona kukuluia ana ma na mea e koe nei.

 

            Ua hoi aku ke kukuluia ana o keia luakini a ke au o Moewahine Hatanoo, kaikamahine a Thothmes I a oia hoi ka mea nana i kukulu i na kia huina ha (obelisk) elua mma Karnak no ka hoohanohano ana i kona makuakane.

            O keia aliiwahine ka mea i manaoia e kekahi poe lehulehu wale, oia

no ke kaikamahine a Paro nana i hookama iho ia Mose, a i manao ai hoi e hoolilo iaia i hooilina ma kona noho moi ina aole oia i hoole aku i kona kapaia he keiki nana, aka, maloko o na kii kalaiia aole ona ike iki ia ma kona aahu wahine, noka mea aole hoi he ae ia o ka wahine e noho moi ma aigupika, a ma ke ano wale no o na huaolelo e ike la iho ai ke ano wahine.  Ma ka nui o na hoailona alii o ka Moiwahine e kau ana kona inoa, ua ike ia iho ka weheweheia ana e kona kaikunane a hooilina ma ka noho moi, oia o Lothmes II, a ua hoopiha ia iho me kona hoailona alii.  A ka nae, he hiki no ke ike ia iho keia hana apuka, oiai he ike ia no kona inoa maluna o  kekahi o na palekaua, a maluna hoi o na hoailona alii e ae o na Paro, kalie e kau ana o ka inoa o Thothmes II, i hookomoia ma kahi o ka inoa o ke kaikuahine, ua ike ia ke kolohe ma kahi e olelo ana.  “Na ka moiwahine i kukulu keia luakini,” etc.

            Aole paha he mea nani e aku i oi ae mamua o na kii i kahakahaia a kalaiia paha maluna o na paia pohaku a he mea pahaohao no ka mau ana o na ano waiholuu i pena ia mahope iho o na keneturia loihi.

            O kekahi kumu i paa ai o ka nani o keia mau kii i kalai a i pena ia penei no ia:  I ka manawa o Teodosea, Bihopa o Alekanedero, iloko o kona manao hooikaika Karistiano, i hoopuka ai i kana olelo kua haua kaulana i ka makahiki, A. D. 391, no ke kinai ana i ka hoomana kii mai na wahi a pau o Aigupika, a i kauoha ai e hoonalo a hoopau loa ia na ano o ka hoomana kii mai na luakini, he lehulehu na hana noeau i hoomainoinoia a lio i mea ole, a he mea ehaeha no hoi ka ike aku i keia wa i ka nui o na luakini nani i hana ino ia.

            Ma ka luakini nae o Meedent Haboo, no ka hoonu o ke kalaiia ana o na kii iloko o na pohaku, ua hiki ole ke hoonaloia me ka pau pono nolaila, ua kapili ia aku na wahi a pau i kaha kii ia, me na palaina puna-paa Mahope mai, ua hooliloia ino la keia luakini hoomana kii i wahi hoomana Karistiano, a ua pai ia aku na kii ano hou pili i ka hoomana hou, a o ka mea hoomakeaka loa, oia hoi ka ike ia ana, ua kahi o ka puna-eleele i helelei mai a ahuwale na kii kahiko loa, aia hoi e ike ia aku ana ko Peter kii, o ke au Karistiano e hoomaikai iho ana i ka huakai a na hoomana kii a me ka lakou mau hana, e ku ana o Peter iluna me ka huihui ki ma kona puhaka me kona lima e kau ana iluna e pule noi ana e hoomaikai ana i ka poe hoomana kii.

            Mai ke ano o na kii o keia luakini, ua ike ia iho na nana hoomainoino o ka wa kahiko, oia ke okiia o ke alelo o na pio i make ma ke kana, a me ka hoopoino ana hoi i ka poe i haawi pio me ka oki ia o na lima akau a muumuu.  Maloko o kekahi kihi na helu ia hoi he 3,535 alelo i okiia, a he 3,000 lima muumuu i hoike ia imua o na lii, a ae ia mau hoailona koa o na kanaka kaua aia hoi e papahi ana ka Moi me na makana a me na hoailona o ka poe lanakila.  He mau puu e ae kakahi he lehulehu i oi ae o ka nui, e helu ia ana e na kakauaolelo meke aka hele imua o ka Moi maluna o ka poe make, a e poa ana i ka maka o ka poe pio, a e kaualako ana paha ia lakou mahope o kona Kariota.

            O kekahi o na ano nui o na mea hoonani o na hale kekahi mea mana o mai ia; a o ka poe e hoomaopopo ana i ke ano o ko lakou mau kahiko lole, na lako papa                aina, na pila hookani, a me na lako hale, e ike ana no lakou he kulana ko keia lahui kahiko loa ma kahi o na noho ana malamalama mamua o ka mea e ae ia nei no ua lahui la.  Ua ike ia iho na wahine me na mikinilima, me na lole nuanua e kaualako ana, e paa ana i na peahi a me na mamalu o ka hulu o ka manu osetarika; e kahiko ana i na mea nani ma ko lakou mau poo; kekahi poe hoi me na kupee lima a me na lei-ai gula a me na pohaku nani, ma ke ano o na mea e ike ia nei ma Nu Ioka, Parisa, Ladana a me na kulanakauhale e ae o keia ua.

            Ua ae o Bertelman a me Nowieiu i ke koi hoopii a Bihopa.

            Piha pono ka Mikahala i holo aku nei no Kauai, i na ohua noia moku.

            Ua holo aku ke Comisina Canararo no Maui no kekahi mea pili i kana oihana.