Ka Oiaio, Volume VII, Number 15, 14 June 1895 — Page 1

Page PDF (1.13 MB)

This text was transcribed by:  Shari Fukuyama
This work is dedicated to:  Awaiaulu

NUPEPA KA OIAIO

“O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA”

 

BUKE VII    HONOLULU IUNE 14, ’95.  HELU 15

 

HE MOOLELO KAAO HAWAII

NO

LAUKAIIEI.

 

KE KINO KAMAHAO ILOKO

O KA

PUNOHU UA-KOKO.

 

KE KAHULILEOL’A o ke

Kuluaumoe o

Na Pali

e

Wapio Hawaii.

 

Un@hi oi e Mo@e Manu no “KA LEO

 

      Ka huakai hele makaikai a Laukaieie me kana Aliikane—Lilo o Makanikeoe me Hinahelelani i mau alakai ma ka aina a me ka moana Ike ia na lua hohonu maloko o ke kai a me ka aina nei—Hele pume na ohaua ponoi—Hoonoh@ia o Laukieleula i Ihikalani—Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni—Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaii nei.

 

      A mai keia wahi aku oia i hele ai a hala hope o Lumahai me Wainia ua lona aku iaia ka lua o keia mano kaulana oia wahi o Kaumaka kona inoa, a na nana hele aku la keia no luna o ka puu o Makana, a ua ike pono iho la keia i ka lae hala o Nauwe e hone aua  ike i kai me he Nuia la.

      Aie hoi imua o kona mau maka kahi ana o ke kino make o Lohiau i lawe ia a@ e kiolioe ma a huna ia maloko o ua wahi ana la, a noia huna ia ana o ke kino o Lohiau, oia ke kumu o Hiiakaikapoliopele i noi aku ai ma keia mele a ka poe laula e aumaku nei iloko o na auaina lealea.

Kunihi ka mauna i ka lai ne

O waialeu ia i Wailua

Huki i ka lani ka papaaua ka wai kini

Alai ia la e Nounou

Nalo ka ipuhao ka la ula mauka o Kapaa e

Mai paa i ka leo—

He ole ka hea mai—e.

      Ia Makanikeo i hiki hou ai ma Haena, ala oia ke ike pono aku nei no i na kanaka ana i hoopakele ai mai pau i ka muka ia e kela mano o Kalalau o Koamano kai noa, aole nae he wahi ouli haupu ae iloko o lakou o ka puuhonua keia naaa i kala ae i ko lakou pilikia, ina i kalakahiko i au wale ka la ia lakou.

      A mahope o kona kiu ana aku ia lakou, na huli ae ia keia no ua kiowai a Kanaloa a me ka wai a Kapalae @lalo pono o ke kumu o ka pali o Makana.

      A ua maopopoe iaia he mau wahine moo na mea nona keia mau kiowai elua, a oia ka mea i papalua ia ai kainoa o kekahi kiowai o Kawaiaamoo.

Paiai kaholi lole ula uka o Alakaki

Noewale mai no Kalehuamakanoe

Noe Kaiehuamakanoe wiwoi ke anu

Ahu aku i ke ala kipapalaau

Alahui kai lima kanaka o Mauna—hina e

E hina hookahi ia owau wale no

E hina pu no kaua i kaahauwi

Aha la-hao-e.

      Mai keia ala kuahiwi malihini aku a ka eueu e hele nei, ua hiki no oia ma kahi i oleloia. Ua ike maka iho nei au i ka nani o Aipo.

      E @ ana ka io i ke anu o Hauailiki.

      Ma keia ala kuahiwi a ua hiena nei o Hawaii, aole loa he mau mea nana e alai mai kona alahele, oiai, ua lawa oai ma na ano apau, a maia kumu no oia i hele ai a hiki ma Waiahulu kahi o Kamapuaa i noho ai me na wahine, a ua hiki loa aku oia ma kahi i oleloia mauka o waimea.

Aua oe e ka ua.

      Ma keia wahi ma Haena, ua huli koke aku la kona alahele no luna o Koukou, a ua hiki loa aku la oia ma Maunahina a ke holo mai la ke ala o ka Lauae a me ka Mokihana, a oia hoi kau a ka mea heluhelu e puana ae ai i keia mau lalani mele a na lii.

      Mapu ka hanu o ka Lauae i ka pali

Mapu no i ka pali o Waialoha

Aloha wale ai ke kapa hiki palai

Kauai kanana keia.

      A ua hiki loa aku oia mauka o Puukapele, a ua ike aku la oia he wahi kiowai ma kekahi wahi okoa e aku, he wahi pouahalua poepoe.

      I ko Makanikeoe nana pono ana i ke ano o keia wahi kiowai e lana aei mo ka limu kala o ke kai, a ike pu aku la no hoi ola he mau ia maoli o loko o @e kai e holo ana, oia hoi ka kumu. Aholehole, Moi. Ame kekahi mau ia e ae he nui wale, a ma ka hoomaopopo ana a ke kamahele i ke ano, ua ike oia he wahi puka kai maoli keia nolaila, ua huli pono oia i kahi i puka mai ai o ke kai o ka moana.

      Nolaila, ua hoomaka koke oia e imi me ka hooholo ana i kona ano maoli, a laia i luu aku ai me he honu ala, ua ike oia, ua iho polelei keia wahi lua kai ilalo o ka honua me ka laumania o kona mau aoao apuni, a ua loaa aku hoi iaia ke alahele pololei kahi i puka mai ai ke kai.

      A oia kana i hookolo aku ai a puka mawaho aku o ke kai e kokoke mai ana i ke one kani o Nohili, a oia ke kumu o ke komo ana o na la moana malalo o ka honua a puka mauka o Puukapele.

      Ma keia wahi puka kai i hoike ia i ka wa e noho ana kekahi poe kanaka i ke au kahiko mauka o keia wahi, ina lakou e ike ana ina ia moana e holo ana maloko o keia kio kai, a me ka limukala e lana ana ma ka ili kai, a me ka aama e holo ana ma hai o keia lua, alaila, ua hiki ia lakou ke ike a koho, aia he kaikoo nui makai o Mana.

      A ua huliamahi ka ipo a puni o Kauai, a oia kamanawa e komo ai ke kai iloko o kawai o Mana, a e nui auanei na wahi e komo mai ai e kekai iluno o ka aina, a ua nalaowale ke uki a me ka naku a me na mea e ae, alaila, he moana kai wale no mai Kekaha aku a kiki i Mana.

      A pela no i ka w@ ua nui, ina e piha o Kalanamahiki i ka wai, alaila, e loaa auanei keia mele.

Holo ka waa ua piha Kalanamaihiki,

E hauini auanei ma ke kaha o Ainaeke,

Ke ike aku i ka hale ka o lalo,

Hale kuikui lau niu o Kona.

      Mahope iho o ko Makanikeoe makaikai ana i keia iua kai mai uka mai o Puukapele a hiki i kai o Mana, ua huli ae la oia a nana ike one oiwi o kana ui nohea Kaohaiula i loaa ai laia na kana huakai mua loa.

      A oiai hoi kona kaikuahine haku lani me na hoahele-a hoa ukali o ke au miki-a me ke au-ka-a me na ale kualoloa o Kaielewaho e noho ana ma Waimea, ua hui aku oia me lakou malaila me ke aloha nui a he wa hoi ia no na malihini e hoonanea ia ana o ko laila mau kamaaina i ka ia hoopa ili kanaka o Waimea he Hinana.

      O ka ia keia e wehe ai o Uwahi i ke kane a me ka wahine, o ua aina la o Kauai ula a me kawai-kea, ma keia noho ana o ka mea nona keia nanea malaila, ua oluolu loa kona manao i ka ike ana a me ka launa olelo ana me na kaikamahi ui a me ne keiki lalawai a puno o Kauai.

      A nala mea i hoopili mai na manao @ai iloko o na puuwai o na malihini apau, a me he mea la. “E huikau aku ana i kaele a waa,” paha auanei na malihini me na kamaaina oiai o Kauai okoa aku noia he halakau o ke ao lewa iluna aohe pukoa momona i ko laila mau nani oi kelakela, e like me ka mea i ike nui ia ma na moolelo kaao Hawai nei.

      I ka holo pono ana o keia manao ua hoomakaukau ae la na mea a pau, aole o kana mai o ka huakai nui iikeia ma keia hele ana, a ua nee aku ka hele ana o ka huakai a hiki ma Mana i ka ai uwahi ole.

      Ma ka home ponoi hoi o Kaohaiula, a e like me kona ana he kupanoia aina hoopahaohao ma malihini, oiai, he wahi keia i olelo ia, ua hu@ ke alo o Maoa aia i lalo.

      A lilo i aina kamahao ma o Limaloa ala ke kunua o@a wahi. Ma keia hiki ana aku la o na malihini a me na kamaaina ma ke Kaohalulu wai, ua kuhikuhi aku oia i ke one kaulana oia wahi, ame kaehiki haehae naka o Walalono, a me na wehi kaulana e ae o kona aina kanau a ke lalama hele nei na malinihi me na kamaaina me ka hele o ma aka.

      A o keia kamanawa i ike ia aku ai na helehelena o na mea apau he olioli wale no, ke hauoli nei kela a me keia mamuli o kona manao iho a ke aneane aku la i kahi o na iini o ko lakou mau uowai a hala ia la ma Mana.

      Ua hele aku la lakou no Polihale o ike ko laila limu kaulana, a malaia na malihini a me na kamaina i kau aku ai no na wae pupu, a ua nee aku la ka huakai a hiki ma na Honopu elua, kahi keia o Kaula Hulumaniania i noho ai me na ohana o na kaikuahine Aiwaohikupua a me Laieikawai, a malaila lakou i noho ai a hiki mai o Kahalaomapuana.

      I ka hiki ana o ka huakai nui hewahewa malaila, ua holo aku lakou a hiki ma Milolii kahi o ka huluhulu moe kehau.

      Aia ma keia wahi i hoopuka aku ai na mahoe e Maunaloa Mokokai i ka olelo imua o Kaohaiula, oiai e lakou wale no, ua makemake laua e hele loa no Nualolo no ke aku nui a ike i ke ahi lele o Kamaile, i like ai me keia mau lalani mele.

He uluhua au i ke ahi o Kamaile,

I ka lelel pua—o olele me ka Auhau,

Owau no ka ihu pani o la uka,

He aloalo kuaua au no Hanalei.

      Ma keia olelo a na mahoe, ua ae maila o Kaohaiula.

      Ia lakou i hiki aku ai malaila ua hookipa ia aku la ka huakai nui e ko laila kaikemahine mea makua Kauwahine me kona brothre o kamaile, o na puokela keia o na pali aohe mea e nele a o ke laua makemake ne laua ka haku lewa i ke kumu o ka pali a me ke ahi papala welo i makua.

      A mamuli o ko laua hookipa ana i na malihini, ua hoike ia ka eleu a me ka awiwi nui, ua kina aku la Nakaloaola i ka pali me na ko a Kaaalahina i ka pali a me Kawahuauhoe, ka oopu pele o Hanakaoiai a me ka lauae o Makaua me ka awa o Ko’uko’u me na hala o Luia.

      No ka wa pokole loa keia mau mea i kiina aku la e na keiki eleu nui wale o na pali nihoniho, a ua uluia maila ia mau mea a a ke alo o na malihini, a ke ikk ia aku la na omeke poi, aia ke hoolewa ia maila i ke kuli iluna o ke alahaka e na poe kamaaina i hele a lehia wale ia pali.

      A ma keia hana eleu a na kamaaina, ua haawi aku la na malihini i na manao mahalo, a oiai na mea apau e haupa ana a no keia wahi umeke poi kela mau wahi kanaenae a ko laila poe kamaaina.

Aia ke ola iluna,

I ka ai lewa i ke kuli.

      Mahope iho o ka piha ana o ka inaina o na malihini ua hoonanea iki iho la na mea apau no ka pahee o na olelo a na puu kani o Kauai me ka ohohia nui o na malihini.

      A maia ano lakou i walea ai a hiki wale i ka hio ana ae o ka la ma kona alahele lani, aia i keia wa i hoomakaukau ae ai no mea no laua ka puu o ahi o Nualolo i kekahi o ko laua poe kanaka ponoi e lawe i ka auhau a lue ka papala iluna o ka puu o Kamaile, oia hoi he ekolu kaau ka nui o na kanaka, ua like ia me ka helu o keia au hou 120 i ka manawa e alwe ai ua poe kanaka nei i ka auhau a me ka papala e kau ana maluna o ko lakou mau a-i.

      Me na pu a nui, aole i kana mai ke kaumaha, a he mea hahaha loa i na manao o na malihini i ko lakou ike ana aku i ka lawe ia ana o keia mau mea kaumaha mai ke alahaka aku e pili ana i ka pali o hiki aku ai i ka Pohakuhoopololi.

      A he nihinihi maoli no ke ala @p@ ai a hiki @ona pono o kahi e hoa ia ai o ke ahi, a o keia nui kanaka e pii nei iluna o ka puu o K@ile, aole lakou e pau pono ana iluna o ke kahua o ka puu, he umi wale no kanaka kupono.

      Ia lakou i hiki aku ai me ka lakou mea i lawe aku ai.

      Ua no aku ia elua wale no kanaka iluna o ka puu e hoomakaukau ni no ka ho—a ana i ke ahi, a ua hoi mai la ka nui o na kanaka.

      i ke koili ana aku o ka la i ka ili o ke ka, ua hoouna hou aku la e Kauwahine i kekahi mau kanaka hou he umi e oli hou iluna o ka puu o Kamaile, o keia ka poe nana e kue@ mai i ka momollu alaila pahu ia mai ka@uhau me ke ahi e a ana mamua e ka auhau, i ua poe nei i pii aku ai no ke ala pahi ua lilo ia ala pali me a ole ia lakou me he mau aama la ia holo ana i ke alo o ua pali ala.

      I ka manawa i hala aku ai ua poe kanaka nei, ua hai ia ae la ka @uaolelo e ka mea nona ka puu imua o na malihini, ano. E na malihini kiekie i kipa mai oei, mako makou aina pali nei, a mamuli hoi o ka hui pu ana a kekahi mau kaikamahine ui a kaulana o Kauai nei, me oukou na kamaaina hoi nana i lawe mai ia oukou e ko makou hoaloha oiaio, he elua ahi iluna o keia puu o Kamaile nei, oia hoi kapapala me ka auhau.

      A he ahi hoopa ili ko ialo nei,a o ke kolu o ke o ke ahi aia iloko o ka manao o kela a mea keia mea, oia ne ahi huikau o na malihini me na kamaaina o Kauai nei.

      A oia ka mea i alelo ia ai “Uli kaili o kaipoani, ke lawe ala ke kai i ka haka la lilo,” nolaila, e noho malia kakou i keia wa me na leo h@ahele loa e olole ai kakou a pau a hiki i ka manawa a’u e ike ai ua maikai ka pa ana a ka makani.

      Alaila, e hoolohe pono oukou i ka wa e kani ai o ka leo o ka pupuhi, a oia no ka manawa e uwai ai na mea a pau, a oia ka wa e ike iu aku ai ke kuehu ia ana mai o ka momoku ahi iluna o ka puu, a mahope mai olaila e pa@u ia mai ia na auhau hoailonu.

      I ka pau ana o kula mau olelo a ka kaikamahine kamaaina no ka puu o ahi ua meha like iho la na mea a pau, a oiai ke alo o na mea a pau loa ke huli nei iluna me kanana pono ana o ko lakou ma@ nanaina iluna, a ke okuku nei hoi kekuhi poe iluna.

      Aole i liu wale iho, mahope o ka nalowale ana o ka ili o kanaka, ua poha koke ae la ka leo o ka pu i ka mea nana e hookani ana.

      A oia ka wa i wawalo ae ai na leo i ka lewa, me he leo la no ka hekili pamalo iloko o Kaulua, a na ia mau leo ikuwa i hoike aku i ka poe o luna o ka puu o ka manawa keia.

      I ka wa a na leo i akaku iho ai me ka maha ana; aia hoi ua ike ia aku la na kupa o luna o ua puu kaulana nei e koehu mai ana i ke ahi me ka momoku ma ke alo o ka pali, me he mea la e i mai ana keia mau lalani mele ia oe e ka mea heluhelu e puana ae.

Aia no ke ahi iluna o Kamaile,

Ke a huila mi la iluna o Aahoaka,

He ahi hoailona na ke kupe,

Ke kuehu mai la ke ahi me ka momoku,

Ke ahi moe ipo a ka papala,

Me ke kini o ahi o Kamaile,

He lawakua ahi no Nualolo-e.

      Mahope iho o keia hana a ka poe o luna o ka puu o Kamaile, he manawa kea a na malihini e kaulona pono aku ena ko lakou mau makane ka ike pono aku i ka oi@ mai o ke ahi a he mau minute hoi keia no ka meha no mea a pau o ialo e noho aku nei me ka pano wahi leo ole.

      Aia nae ua ike ia aku ia me he owaka ana a ka uwila i ka lewa ka malamalama, ua o ia maila he umi ahi papala like ole i ka wa hookahi a no keia ahi papala keia mau lalani mele.

O ke ahi papala welo i Makua.

O ke ahi haaheo mai i na pali,

E kukuni i ka ili o ka ipo ahi.—

      I ka manawa i ike ia aku ai keia mau ahi papalahe umi e welo mai ana i ke alo o ka pali me he hoku welowelo ala ke ano pipio me he ahuehue la iloko o ka lewa.

      Aia mahope mai o kaia wa i pahu ia mai ai ka auahau e lele makawalu mai ana i ka pali o keia keuhi oi aku o ka haahea i ka nihi kokole i ka lae o Makuaiki.

      A he kohu lele ana na ka manu ka hoolailai maluna ae o ka @kai Kohalaiki, a o keia ke ahi e alualu hele ai na malihini i mea e kuni ai o kaili, a he umi hoi ka wa i uwa ai o na pihapiha leo a haalele wale, a ke lawe ala na welelau makani Lawakua o na pali i na leo kupinai ia po nui lealea i na pali kui o Haena.

      A oioi, aia ke ahi o ka puu o Makana ke welo ae la i ka pali o Ke e, a pela no hoi ke ahi o ka puu o Aaaki ma Milolii, aia ke ululu ke ahi me ka momoku, a he p@ nui hookahi hoi keia i ike la ma na pali o Kaaai, ke hele la a kauluwelo ua mau puu o ahi la mai ka pemai.

      A ke iho palua mai la ke ahi o Kamaile i ka manawa hookahi, ke iho la ko kahaka lewa i ke kai.

      A ke moe kokol@ nei hei ke ahi panala ma ka lae o Makuaiki me he uwahi la no Kula.

      O keia no ke ahi e huikau ai na makau o ka lawaia i Wailua o na malihini a me na kamaaina, a e pukai hoi keloa olelo kaulana, “Aohe nao @ i ka paa,@ aia ma keia ohohia nui o na mea a pau a holo ana i o a ianei ma ua manao iau wili, ai hoi kekahi poe e uoho ana e ho-a i ke ahi apuni ke kapuahi me na ili laau o ka Lama a me ka papala.

      A e kuni ana ma na papalina a a me ke a-i a pele no ma ka umauma, he like paha keia hana me ke kuini ana i na holohalona, aka, ua olelo ia nae e ka poe kahiko.

      Aia a kuni ka mea a mau mea i kona e like ae la ma keia, alaila ua ike oia i he ahi o na puu o ahi o o Kauai i ka poe makaikai.

      A pele no ka poe hele makaikai i ka Home o ka wahine, hookala kupua o Hawaii. O ka lei Poiniu ka mea nana e hoike mai, ua ike ia ia Kilauea, kalua o Pele kaulana hookani ma Hawaii nei.

      Aia i Kamaile ko lei nani.

 

HE MOOLELO HOONANEA

 

NO

 

O

 

EVALINA,

 

KE KUKUI

 

Uila o Dubeline,

 

AOKE ALOHA KAKIA I KA

 

IWI.

 

      Mamua o ke komo ana mai o ka lehulehu o na wahi mamao mai a oia hoi ka poe o na kuaaina.

      Aia hoi, ua uhi holookoa ia ke kahua palahaiaha o 5,000 eka aina a oi, me na hale no keia oe e noho ai.

      I ole ai hoi e loaa na pilikia ma keia hana, i kona mau makaainana a pau i akoakoa mai e hoolohe i kana kauola.

      Ua hookoia keia hana me ka hikiwawe loa, e hana Ana me ka eleu nui i ka po a me ke ao, me ka aweiwi loa.

      Ua hele kino maoli aku la ka moi opio e lawelawe pu i keia hana ano nui, me ka nana ole ae i kona kapukapu alii aimoku no ka aina.

      O keia mau hana a pau a ka moi e lawelawe nei me kona wahi kino uuku, i kupono ole no ia mau hana nui.

      Ua lilo ia i ume pipili e hoopili paa loa ai i ke aloha oiaio iloko o ka puuwai o kona mau makaainana a pau.

      A ke ike lihi aku lakou iaia e hele olohelohe mai ana me na koa ole nana e malama i kona kino, ma na wahi ana e hele ai.

      Ua kolu ko lakou mau waimaka i ke aloha nui nona, a ua hoohiki hoi kela a me keia kanaka aloha oiaio i koa kiai kino no ke “lii me ka uku ole.

      Mamuli o ko lakou hoomanao ana ae no kana mau nana kanaamakua a ku hoi i ka naauke e lawelawe nei.

      I ka pau ana o na hemahema a pau i ka hana ia, ua hiki no ke hoomaopopo aku, e hiki ana i keia kahua hale ke moni aku i ka haina kanaka, i emi ele iho malalo o na mihona.

      A oia hoi ka lehulehu o na wahi mamao, ke komo mai nei iloko o ke kulanakauhale.

      Mai na kane, na wahine, a me na keiki @ilii e hii ia ana maloko o ka poholima o ko lakou mau makua, me ka manao ohohia o ka lokahi,

      Ua kaa ka hookipa ana ia lakou a pau, malalo o ka lawelawe kino maoli ana o la moi opio a me kona mau Kuhina.

      Ua nana ole ke alii opio i ka nui o ka uhi o keia hana, me ka nana aku i ka pono o kona mau makaainana i hele mai me ka hoomanawanui mai na wahi like ole mai o ka aina.

      Aole oia i manao nui i ka wa o hooluolu ai o kou a kino, a e hoomaha ai paha ma ka po.

      Oiai, ua ake@ni oia e loaa na hooponopono noeau ia ana o kona mau makaainana me ka loaa ole o kekahi mau ulia poino.

      Ua lawa keia heluna o na mili@na i na mea e pono ai o ka nohe ana me ka pilikia ole.

      E ai a e inu ana i na mei i hoomakaukau ia no ka pono o ka lehulehu.

      I ka hoea ana mai o ka la i makemakeia ai no keia hana, aia ka aleo i hoomakaukau ia ai no ka wehe ana o ka noi opio i kana haiolelo kalai pili aupuni.

      Ua hele hoi kona mau aoao a lehau i kona mau luna aupuni, na ‘lii a me na hoa o kona Ahakukainalu.

      Ua komo pu mai la hoi na Luna Aupuni o na Aina E, e hakilo ana no na hana hoeueu i ko ke aupuni mau @ na holomua.

      Ua kahiko iho ka moi opio iaia iho me na wahi aahu o kekahi alii koa, ka mea hoi i kupono ole na kona hanohano e hakiho ia mau aahu.

      Aia hoi, ua hoopahaohao ia ka nanaina o na Luna Aupuni o ko na Aina E, a pela pu no hoi me kona mau luna aupuni, ua komo pu ia ano manao hookahi iloko o lakou.

      Ua ku mai la oia me kona mau helehelena i haiamu ia o ka hauoli, oiai oia e nana mai ana i ke anaina, ua hele a le-i Kohala, i ka nuku na kanaka.

      Poha mai la kona leo alii, me ka eehia nui, e hoike mai ana, ua makemake ia lakou a pau e hoolohe pono mai i ke kumu o kona kahea ana aku ia lakou e akoakoa mai, me keia mau olelo:

      E na makaainana aloha, ka poe hoi na lakou i hoolilo mai ia’u i moi maluna o ka nohoahi o o’u mau makua i hala aku la i ka make, kahi hoi a kakou a pau e uhaiaholo aku ai no ka hopena o ko kakou mau ia ma keia honua.

      Ano ua kahea aku nei au ia oukou, e akoakoa mai maloko o ke kulanakauhale alii nei o Dubelina, no kekahi haua nui a ko’u mau Poo Aupuni i noonoo ai.

      Oia hoi, e ohi hou ia ia mau pualikea, a e hookaawale ia i puu dala no na lilo o keia hana, ma ka hoopuipui ana aku i ka heluna o kela noe e kali mai la ma ke kahua o ka weliweli.

      No ke pale ana aku i ke komo ana mai o na enemi iloko o ko kakou aina aloha.

      Ua hoole aku au i ka manao o ko’u mau Luna Aupuni, a hiki i ko’u wa e lohe ai i ko oukou mau manao pakani, e pili ana no keia hana nui a koikoi no oukou a pau e na makaainana.

 

NU HOU KULOKO

 

      Ua huli hoi mai ka Luna Leta Nui ma Kaleponi mai.

      Ma Kamaki Kuea e paani ai ka Bana Hawaii i keia po.

      He mau la wela hahana keia e ikea nei, i ahona nae i ka pa a kahi ahe lau makani.

      Ua hiki ke keiki a Comisina Hawea, ma ka mokuahi o ka la o nehinei, a eia oia ke noho pu mai nei me kona luau@.

      Ke manao ia nei ma keia huakai mai a ka Auseteralia no kakou nei, e halihali mai ana oia he nui wale na malihini, no ka loha wale ia ka he aina oi loa leia o ka oluolu a me ka maikai o ka noho ana, O Hawaii no ka oi.

      Ua hala hou aku la no o Lehua e ike ia Kaahupahau ma, a e ku mai ana no nae i keia ahiahi.

      Ua hoopai ia o Haawinaaupo, he hookahi haneri dala, no ke kuai waiona me ka laikini ole.

      Ua lawe ia mai o Robert W. Ca@thoart i ka halewai i ka po nei, no kona hooweliweli ana e ki i kekahi wahine Hawaii i ka pu.

      Ua lohe ia, aia a hoi mai o Authur Browu mai Maui mai alaila oia hio i @amuku ma kani o Hikikoki e hoi aku ana oia no Hawaii.

      Aole i huli hoi mai o Freb, Wauaoaha ma ka Mriposa o ka la i nehinei. E holo loa aku aua paha oia no Nu loka, alaila huli hoi mai.

      Ua hiki mai nei na pono uwea olelo o ka laiua telepona o Hawaii nei, a e lawe aku ana ka Malulani ma keia hoi hou ana aku ana.

      Eia kekahi wahi haole ke manao nei e loaa ana iaia he 50,000 mai kek@a aupuni aku, no kona kipaku ia ana no na aina e O kona inoa o Frank Honeck.

Eia na keiki o ke kahua kinipopo ke hoomaamaa mau mai nei i keia mau la, no ko lakou ake nui e oi ae ka maikai o ka paani ana mamua o ko ka Poaono nei.

      Ua hiki he 300 moo wai mamuli o ke kauolha a ke Komisina Marsben Ua hoolaha ia keia mea ma Hawaii nei no ka luku ana i na Makika ame ua mu e ai nei i na laau pua.

      Ua hoihoi mai o W. C. Weedone i kona palapala hookohu hope Luna ohi Auhau. E hoi aku ana oia e maiaina i ka hale kuai o J. T. Waakahauki, oiai hoi e holo aku ana o Walakahauiki no Europa.

      Ua haawi ae o Ilamuku Hikikoki i kana olelo kauoha, e pani ia na hale inu rama e like me ko lakou mau manawa maa mau, a i hooko ole ia keia kauoha, alaila, e hoike koke ia aku iaia.

      Aia ma ka puka aniani o kekahi halekuai o ke taona nei, e ike ia ai ke kii o na keiki puhi ohi o ka bana aloha lahui. He maikai ko lakou mau nanaina a pau, a he oia mau ko lakou ohohia ia.

      Ma ka Poaono nei, i malama ia ai ka hoike makahiki kula sabati o na kula a pau o Oahu nei, ma ka pa pule o Kawaiahao. Ua hiki aku i ka 700 a oi aku ka poe i hiki ae malaila, a ua lohe mai makou ua oi aku na waha a ua uuku mai ka mea e hookomo ai.

      Ua hala aku ka Loio Kuhina i Maui, e imi pono ai i ka oiaio o ka olelo hoopii e pili aua ia Kauka Amitage. Ua kakau inoa mai nei ko laila poe, e hoohalahala mai ana no ka hiki ole o keia kauka aupuni ke lapaau me ka uku ole, kona hiki ole aku mo kahi o ka poe nele, a il hune.

      Ua hoopai ia mai nei o Oscar Wide o Ladana, e na jiure he elua makahiki hoopaa ha o ma ka hanaoolea. Ua haopii ia hoi oia no kekahi ano hewa lapuwale loa, oia hoi ke sodoma. Oia nei no hoi kai hoopii i ka makuisa o Queensbury no ka laipili i kona inoa maikai. Ua haule kana hoopiii a huli aku nei hoi ka Makuisa e hoopii iaia, a me ka loaa o na hoike kupoao, a o ka hopena iho la keia, he elua makahiki me ka hana oolea. He haole okoa ino kekahi, a oia paha kona kokoolua ma i a ano hana, Trylor kona inoa, a ui hoopaii pa ia me ia.

      Ke hoopii oki nei ka wahine mare, a ke kanaka nana i pepehi o Jim Kauhane, a i hoopii ia hoi he 27 makahiki ma ka hana oo’ea. Ua hooike ae ka wahine, i ke kupilikii loa o kona noho ana me ka laua mau keiki, a i na he mea hiki i ka Aha e ae mai me ia no kana mau keiki e noho ai, a e kapae pu ia hoi na hoolilo o ka Aha, oiai sole ana dala e hiki ai iaia ke uku.

      Ua hoike ia aku ka lohe ia Walter Smither, Lunahooponopono mua o ka nupepe. “Hoku,” aole e ae hou ia ana na h@ahana lapana e holo mai no Hawaii nei. I na e lilo loa aku ana o Fomosa ia lapana, alaila e hoouna ia aku ana he 2,000,000 Iapana malaila e hana ai, ka mahi ana i ka aina, a kano i ke ko, e like me Hawaii nei.

      Ma ke Sabati June 2 1895 hora 4 p.m. ma Kaunakahakai Molokai, ua lalau mai la ua lima moemene ole o ka make ia Miss Kikoo Uahiuni a i ka 6 hoi o na malama a me na la kou o kona ola ana ma keia ao mauleule. He kaikamahine oia i aloha nui ia e ko makou makamaka hookipa o Kalaiakamanu oia o Mr. J. N. Uahinui. Nolaila, ke komo pu aku nei makou a pau me oe iloko o koa mau la Kamakema no ke aloha keiki, ka hua i hoopomaikaiia ma a mae koke no.

Na hoa’loha a pau.