Ka Oiaio, Volume VII, Number 30, 27 September 1895 — O KA AINOA ANA O HAWAII NEI, OIA KA MEA I POINO NUI LOA AI KEIA LAHUI. [ARTICLE]

O KA AINOA ANA O HAWAII NEI, OIA KA MEA I POINO NUI LOA AI KEIA LAHUI.

» -I 19 o Ocātoba, uaa. hoe j mai la o Eev. W. Richartl i Ha- | waii nei na ia hana hookahi 110 I he ao i ka olelo a ke Akua, e kui hikuhL aLUii.aia Jce oia i ka Lani, me ka mau no mie o kela ai kapu ana, aole he aiuoa, e like me k:i lahui'Hawaii. ; I.ka la 13 Julj, 1,824 oia ka la i make ai o Liholiho Kameliameha 11, a i ka la 8 akii hoi i make mna ai ka Moiwahine, a he mau kiuo wailua ko laua o ka hoihoi ia aua mai i Hawaii nei, a ike ole ika Ainoa a laua i hoonoa ai, a o ka mea i ike, oia no o Kaainuuiinu ke Kuhina Xui. I kala R"o June, ua hooia ia o Kauikeaoiili, oia ke pani hakaha|kao ka nolio alii o Hawaii iiei, jke kuikaina ponoi o Liliolilio Kamehameha II i make, a ua kapaia Kanikeaonli Kamehameha 111, ka Moi puuwai lokomaikai, aka, ke mau ala no i}ae ka Ainoa ana, aole he Ai-k.tpu hou ana i koe o keia laliui a koe na lahui o mi aina e mai, o lakou no ke Aikapu, oia mau noia a hiki i keia la, ma keia mau hoakaka ana e ike ai oukou e ku Ikhui i ke kunni o ko kakou poino ana, he mea hiki ole hoi ia, aka, e i mai auanei paha oukou, ke "Ainoa" mai nei no hoi ka haulo, Pake, lapana, Pukikl a' me na lahui e ae, aohe make nui iki ina ma'i ahulau, aka, o ka lahui w»ii wale noia e laku ia nei, » pela aku> . ~~

I ka la 13 o Julj 1824 oia ka la i make ai o Kameha"nieha JL, aika la 8 aku Uoi i rnA.ke a\ ka a he mau kino -wu'lua ko laua'o kahoihoiia ana nwi i Hawuii ijei, aike ole i ka Ainoa a laua i hoonoa ai a o ka mea i ike oia no 0 Kaahumanu ke Kuhiua Kui. I ka la 6 o Juue, ua hooiaia o Kauikeaoūīi, oia ke pani hakahaka 0 ka uoho 'lii o Ha\yail aei, ;ke kaikaina ponoi q tjiUoliho Kamehameha ĪT\ { make.'a uakāpaia o I\amehameha 111, ka moi puuwai lokomaikai, aka, ke mau ala no u;ie ka Aiuoa ana, aolo ]ie ai.kapu hou. ana i koe o keia lahui a koe na hihui o'na Aiua e mai, o lakou no ke ai kapu, oia mau no ia ]jj]a i keia la, ma keia miiu -hoak'aka ana |e ike ai oukou e ka lahm i ke kiimu nui o ko Lakou poino ana, he mea liiki )!e hoi ke hoole ia| aka, e i mai ananei palia oukou, ke Ainoa mai nei no hoi ka haole, pake lapana, Pukiki, a me na lahui e ae aohe make nui iki i na nia'i ahu> lau, āka, o ka lahui wale j no ia e lukuia nei, a pelai aku. |

I Ake uiuau uei au īa oukou, a : jna oukou ia e liai mai: i ke akea.! {i ai a pau, ke Aiur>a ! | i*o uei uo ka i\a laliui c ao!e ; jiie aikapu, a oia keia, ! S 1. Ke aikap i nei auei ke kane J haole, wahine haole, keiki haolo, j a ohana liaoie paha, i ke pa hoo | fcfthi, pola hookahi a pela aku. j 2. Ke ai pn aei auei ka lap&na | [&*na, lapaua wahiue, keiki,' | a ohaua lapaua paha, i kdf pa Uiki' | a pela ko poia i'o I'a a j I peia aku. ] j | 8. Jve ai nei anei ke pukiki! feww, pukiki waliine, pukiki kei-f ki» & ohana pnk;ki pahaj, i ke pa' hookahi pola kopo a' pelaaku. ! ; 4. Ke ai pu nei auei ka pako J kane, pake \\-ahiuē, a keiki jvako boi t a ohaua jv;*ke palia i ke ' «*iki UookaUi, a poi» i'opua&i kookaUi Loi, « pt>la aku, i ! 5, -V polu uoi ua lahui e ae, i, hiki uiai i Uawaii u*ii, jLe ai pu ( mai uei paU,v Ukoo» o k<iue, o &a } wahiiii, o keiki, i ko pa JxookAhi i liookaiii, 0 pahi' hwkalii a pela aku.

Ma keia ke prtnfl 'nei" au, aeile wāu i'manao uā'Wki i kekalii meaj ke .olelo mai, ke ai pu-nfti n_ Pa-! !ke kine, me kfu! ' Taua keiki, a nie-iko "haiia oliana,! j.a'pela lioi o Emek<\nd Kake-, jla ma, Alapaki ma, a me na poe ie ae o ua Aiaa e mai, pela 110 lioi j ka oliaua lapana, na ok;tna pukiki, ua ohaua pake, a me na Lihui e a ua makemake au e lioakiika mai kekahi mea ke Anoai nei na kane haole, īue na wahine 4ia- ] ole,, a pela hoi na lahui e ae, oia i lioi keia, hookalii no pa hookahi |pola, hookalii pahi, h<xikahi o, |hookahi puna, aolo hoi he okoa| jka kela a me keia, o kela ohanal j keia ohana, a oliana e ae o na aijna mai, o teia mun me.a a pau i ka'u i makemake ai e hoike ia • jnai. * I Ika A. 1)., 1891, l\[ay 8, ika \po o }fokn, i kuu ui.ii ;ti o Pal*tfi ! Kaniehameiia 1., ka Moi o ko Hh i'u'aii P;teai(ta i keia' ola ana, rdi | | Kailua Kona Akau Hawaii, amoe ! |.aku la i ka moe "Kau 1 ' moe Hoo-' I ilo, no ka wā mau loa, aia no nae j 1 ka Aiuoa ke mau.ala no iwaena o

;na J lii amo na makaniuaiiH., a \ui | pamia kona lvikaliak;i e Lana keikv Lihi'hho 1., Kamehameha, 11., ina malama hope oia ma.kaliiki, na hooholo iho la ka ,Moi Liholiliu 1., ine koiia iwau Kuhina oia o Kaalumiaiiii. a me Keopuolani, e hoopau i ka aikapu ana, a e Ainoa liiai Ilawaii a Kauai, (oia hoi ka ai huikau ana o ke kane a me ka wahiue, pela hoi k<a moe huikau ana o ku kane a nie ka wahinel ka \va ma'i-waliiao, a pau ka noho ana o na Wiiliine iioko o na liale Po'a). He mea oiaio, i:a hooko io ia keia kuainuia a pnui ka Paeaina o Hawaii nei, a ua hui aku mai huikalo i ka nawao, hapala ke-ke a-na-ke-le-Hi, o ka pili kela o ka holo keia, inau ka-wa, man ka hu ikau.'o ka lahui a hiki i kuia la, ua ai aku a ua iū'.ma», komo aku, koino iiiiii, a pela i niii ai na'ma'i ahlllau/ nnna i hiku i keia hiliui. I ka A, D., 1830 M ; irc}] ol>, ua hnm mwi mai 51 ki moki? khJua 1 lv npti i [lanuwoll ■■oō Hawaii iwi, nmi JJnsetona inai

i ka la 1-5 o Apen'la, na'kn akn la oia ma Kailaa Kona Hawaii, a aia lioi ma koua oneki he mau misionari, a me na poe liaiolelo, ahe poe Hawaii pu kekalii me lakon. a eia na inoa o keia poe. Na lialmnapulellev Asa Kakiua a īae Hiram Binamu. Na Haiolelo Hoohulihuli.— Dauiel Chamberlaii3, Thoiaas Haiauel Whitney, Sam'l lieggles, Jfilisha Loomis. - Na Hawaii.—(leorpre Humehnme, ke keiki ponoi a Kaumnalii, ka Moi o Kauai, llonolH, Hopu a me Kanni. I ka poe ilisitjnari i liiki ai i Hawaii nei, ua haawi ae lakou i ua hoomaikai aua he nui.ika .3loi Liholiho I Kamehauieha 11., a me koua īuau.Kuīniia, oīa hoi o Kaahumanu a iue Keopu ilaui, a pela hoi me na Liiwahiue a īue. na 'Liikane pu, rae ua olelo hapaimemeue oke kokka eleele o ka pouli mau loa, a kakou a pau - ikemaka ilio nei, iua luuiwiua oia iiiai) h;in:i i liaa:iiiu He ui6H oiaio, ua hooiuaka na poe hai E«ti»elio o haim \ ka l.ikou Iwiw ma Hawaii ihm.

j Ho mo.-\ ouilo, vi;k hoolohe na j k;uiak;i a p ; \u I koia 100, u.v huli : iiui aku lakou p;\u i kjv poii«> o ko Akua liou, j\ ka luiolo t l»two maf ai i 11.-iwau uoi, .& ua koia lahni e umlama k« kapu, ka ihiihi, kt* anv\-ir,n a mo koua Akua ara, » a o ka poo uaua Uawo uiai iu ' \ ō kākou noi, q lakou uo ' c noi i ua pouo ala a na nwku» o lakou i lawo i»ai au I o aua, eia no ua j ; liai t,uouo!io ko mau noi u v > . ko Ukon ai kap« iw:a, hoi J jk*awalō ,uuk aok huikau ; oia iho| |k i kaua Pa, Pola, l»ahi»r«u a ! j» mo kana O, aok hoi o koK-iia o a aol« uo hoi uo hu k»u ,o ka ai aaa» a o ua kauaka koi - lAhui Haw&ii uei, oia U . , j»«si ke kauo, ka waluuo, A m6 j |k%iki i U Luwk« I pu .t H««vū iiook*Uiv*J

pela no a puui keia Paeaina, ine kA.na-na ole ae he poino kekahi e hiki mai aua, ma ia huikaU apa, a riiai hoi, ua kau maa mai ka Loopai a ke Akua nana' i ka aina, ilaJlBo4, oiaJU.oi k- r "Ōkuu," oi~ ai, .ua ike muk £©■ A.kua.i ka hopena e liiki mai ana, e haaleie ana ka lahui i kq Akua o ko lakou mau kupuna, ka poe hoi nana i na'i i ka aina, a lilo hookahi mana nana e alakai, a oia ke kumu o keia hoopaiia ana. I ka A. D., 182a i ka malama o Apeiila 4, hiki mai o Eev. Ellis i llaw;iii n«i, mai Tahiti n>ai, a kokua. pu i na Kahu Akua mua, ma ke ao ana, a i ka Ia 26 o Apeeiia, ua pahoiaia ae la ka lono, e holo ana ka Moi Kaue, a me ka Moiw wiine uo Enelani, (ka moi hoi na ka Aiuoa ana) a, ua lilo ia i mea nni loa i keia lahui, oi'ai, ua ao ia lakou e pulama i na 'lil a oia wahi mea ka keia lalmi i ■malama loa ai, ohi hoi ka leo 'lii. _ Aoie ī paa.