Ka Oiaio, Volume VII, Number 32, 11 October 1895 — Page 1

Ka Oiaio.

 

Nupepa Ka Oiaio

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

BUKE VII                              HONOLULU OCT.11,  '95.                         HELU 32

 

Ka Makai Kiu

 

Lau Omaomao

 

Kkalei o na kakai pali nihoniho o Misouri.

 

KA MEA NANA I HOOOKA KA POWA IEKE A ME KONA PUALI HOLOKOA.

-----  AI OLE ----

 

Ke Aka kino wailua o Ie Kuluaumoe

 

            I ka hiki ana mai o ka La ke i kakahiaka, ua ala ae la na mea a pau, me na nanaina makalapua o ka hauoli piha, aia hoi komo mai ana ka mea lawe nupepa o ka hotele, a lilo iho la lakou ilaila-e nuu ai i ka ono o na mea hou.

            Ua ike ia iho la ke kii o na mea e mare ia aku ana, e kau ana. a ua ike pu ia iho la @a hoolona a ke kakauolelo o ka aha kiekie o Misouri hoike ana, i ka hora 9 ponoi oia kakahiaka e hooloha ia ai ka hihie kini o ka hui powa o Ieke. imua o ke juire o ka aina.          

            I ka ike ana o ka Makai Kiu i keia hoolaha. ua hoike koke aku la eia i ka lohe imua o ka ipu Alabada ka ui Meliaka, a me kona mau makuakane, me ke noi ana aku, e hoopanee a ko laua mare ia ana no hookahi pule ihoe, oiai, e hookolokolo ia ana ka hui powa o Ieke keia la.

            A oiai hoi, he olelo paa ka'u i olelo ai. na'u ponoi e lawe i ke o@ o ka pwa leka, ma ke kipu ana @ ia, mahope koke iho o kona ahe@ ia ana e ka aha hookolokolo jiure o ka aina no ka hewa kini.

            Ma keia mau hoakaka a ka Makai Kiu, ua lilo ia i mea hauoli loa i ka manao o kana Nunu maka o @ ona ka nohea kaili puuwai Melia@ a pela pu no hoi kona mau mak@

            Iloko o kela wa, ua hoouna k@ ia aku la kekahi elele iloko o @ hale pai nupepa, e hoike ana, @ hoopanee ia ka mare ana o ka @ kai Kiu Lau Omaomao, me ka @ui Meliaka, no hookahi pule i koe mai keia la aku.

            I ka wa i hiki aku ai ka elele la. we kauoha i ka hale pai nupepa, a hoike akula i na olelo a pau elike meia i ike ia ae la, oia no ka wa i hana koke ia ai, a iloko o 15 minute wale no , aia hoi, na paa i ke pai ia he mau tausani pepa liilii, a hoomaka ia aku ia e lawe ma o a maanei o ke kulanakauhale, a o kahi elele hoi, ua hoi aku ia oia no ka hotele me kaua pu-a pepa.

            I kona hiki ana no ua haawi aku la oia i ua mau pepa ala ia Pilipo, a nana hoi i haawi hele aku i na mea a pau o ka hotele, a he mea hoopuiwa hoi ia i ka noonoo o na mea a pau i ka ike ana iho, ua hoopanee hou ia ka mare ana o Lau Omaomao me ka @i Meliaka, no hookahi pule i koe, a oia ka lakou i hele aku ai e ninau ia Pilipo i ke kumu oia hoopanee ia ana. a ua pane ia mai no ka hookolokolo e ka powa Ieke i keia la, akahi no a maopopo ia na mea a pau ke kumu ia hoopanee ia ana.

            I ka hora 7:30 oia kakahiaka, ua hoomaka ko lakou paina ana. a i k@ pau ana, ua liuliu ae la na mea a pau no ka hele ana aku no ka ha@ noo@ kanaka @ powa Ieke, a me kona poe a pau me ia i komo pu iloko oia hewa hookahi he kipi i ke aupuni.

            Ia lakou i hiki aku ai i ka hale hookolokolo, aia hoi, ua hele a le@au i na poe makaikai he mau taisani ka huina.

            I ka hora 9 ponoi oia kakahiaka ia ka wa i hoomaka ai na hana elike me ka rula mau o na aha jiure.

            I ka makaukau ana, ua kahea @kainoa o na juire, a maia hopehope. ua hoomaka na hana e hoonee aku imua, elike me ka hiki.

            Ma keia manawa, ua kahea mai a ke kakau olelo i ka inoa o na jiure, he 12 no ka noho ana e hookolokolo i ka powa Ieke, a hiki i ka piha ana.

            I ka pau ana o na juire i ka wae a ua kauoha mai la ka loio aupuni i ka mea i hoapii ia, i na he manao kue kona i na juire, a no ka wa hou e kipaku ai i ka poe au i hoapono ole ai.

            I kela wa, ua ku koke ae la o Ieke iluna a pane aku la, me ka leo kuoo o ka wiwo olw, me keia mau olelo ku i ke aloha,

            E ke Kahu o ka aha, a me na keonimana @ juire, aole a'u mau olelo kue aku ia oukou e na keonimana maikai, aole no hoi au e hoo@hi aku ana i ke kahu o keia aha hanohano, e hoike aku wau ia oukou a pau i ko'u manao io maoli a oia @a.

            He mea makehewa ka noho ana o keia aha hanohano e hooluhi iaia iho, no ka hana hewa a'u i hana ai. @ o ke oike aku nei a'u imua o @ia aha, ua hewa loa ia wau, a @o, e noi aku ana hoi a'u imua o keia aha hanohano, o na kaumaha @ na ahewa@ a pau, maluna 'ia @u ponoi nei, a na'u hoi e auamo ia mau hala a pau, a e hookuu ia hoi keia poe me ka lanakila, oiai, aole lakou i hana hewa.

            A eia hou, ke nei hou aku nei a'u imua o keia aha, aole o'u makemake e make a'u i ke kaula "Li" aka, @ ka'u e noi aku nei, e make a'u i @ a poka o ka pu panapana, ma kekahi kahua akea, me ka uhi ole ia o ko'u maka me kekahi pale uhi kanikau, a o keia ka hopena o ka;u olelo ana, a noho iho la oia ilalo.

            I ka pwa Ieke i noho iho ai iluna o kona noho, aia hoi ka waimaka o na mea a pau ke hoopulu ala i ko lakou mau papalina, puluelo iho la i ka wai a Kanaulu, ka ukana luuluu a loko e loku ana he aloha ia.

            Mamuli o keia hoike oiaio a ka powa Ieke, ua hiki ole i ka aoao o ke aupuni ke hoonee hou aku i ka hana imua, aka, ua komo aku la na hana a pau iloko o ko ka aha noonooana, a hookahi wale no hana a ke aupuni i noonoo ai iloko oia manawa. oia hoi ke noi aku i ka aha e hoopanee ia ka olelo hooholo a ka aha a hiki i ka hora 1 p. m. oia ka wa a me ka hora e hoopuka mai ai ka aha i kona manao, no ka hoopai o ka powa leke.

            @Mamuli o keia @noi@ a ka aoao aupuni, ua ae mai la ka aha, a hoopnee ia aku la e like meia.

            Ma keia wahi, e hoike aku ka mea @moolelo @  kumu oia hoopanee ia ana. a oia keia, ua makemake ka aoao aupuni e kuka pu me ka Makai Kiu Lau Omaomao. oiai, ka pwa Ieke i lawe ae aia na koikoi a pau o ka hewa kipi i ke aupuni maluna ona, a e kula ia ho na mea a pau mailoko aku oia hewa hookahi.

            I ka wa i hoopanee ai ka aha, ua hoihoi ia aku la na powa a pau iloko o ko lakou mau rumi. a o ka powa Ieke hoi, iloko o ka rumi o ka loio aupuni.

            Ia lakou iloko oia rumi, ua ninau aku la ka loio aupuni i ka powa Ieke, makemake io no anei oe e make oe?

            Ae, wahi a ka powa Ieke i pane mai ai me ka leo kuoo.

            Pehea, aole anei ou makemake e ola oe?

            Pela kou manao io, wahi hou a ka powa Ieke.

            Peha, aole anei ou makau i ka make?

            Aole, wahi a ka powa, oiai hoi, o ke ola a me ka make hookahi noia wahi a ka Emepera Napoliana o Farani noia kumu. ua manao au he oi aku ka pono ke make a'u, i ole ai hoi e hooluhi hou ia aku kuu hoaloha nei, a nui hou hoi kana hana mahope aku i ka huli ia'u.

            I keia wa aka loio aupuni e ninau nei i ka powa Ieke, aia ka Makai Kiu ke kakau ala i kekahi palapala, e kaouhi mai ai i ka mana o ka poka o ka pu panapana. no ka lawe ana ae i ke ola o ka powa Ieke, a pakele hoi oia mai ka make mai.

            Eia ke ano nui o ua palapala ala ana i kakau ai, e pili ana i ka hoopai kupono no ka powa Ieke.

                        I ka mea Mahaloia

                                    Ka Loio Kuhina o ke Aupuni, o ka Repubalika o Amerika Huipuia,

                                                His Ex. G. W. Green

                                                                        Me ka Mahala.

            Me ko'u manao paa, a ku io maluna o ka'u oihana e lawelawe nei. ua hooholo a'u. na'u ponoi no e lawe ae i ke ola o ka powa Ieke me ka poka kila ponoi no o ka'u pu panapana i kuni ia i na hua kumu M. K. L. O. K. L. R. A. a oia ka make mua loa o ke kino ola. au e kipu ai i loa pu me na hua kumu, aka e kaohi mai ana wau ia manao ana ou e hana pela.

            Ano ke hoike aku nei au i kou manao oiaio maoli, a oia iho keia. i hoakaka pokele io malalo o kekahi mau kumu.

1.         E kapae ia ka hoopai o ka make ana o ka powa Ieke, mai ka poka aku o ka pu panapana, aka mea nana e ki aku ana iaia.

2.         Maluna o ke kulana koa a wiwo ole, ua lawe ae ka mea i hoopiia i na koikoi a pau oia @ hewa maiuna ona.

3.         O ka hoopai kupono o ka powa Ieke au i manao ai, oia keia, e hoopaa ia oia iloko o kekahi hale pohaku kiekie o eiwa hale, i kukulu a hoi iloko o ka muliwai o Misouri nei, ma kahi o na wiliau ikaika ana a ka wai.

            Eia no kakou i na po pouli aole i puka aku i na po@mahina. nolaila, e naue malie no kakou pela.

            O ka la kuehu pau keia o Kunawai Mamalahoa a ka Pupu Ola, hookuu ka luhi, a koe ke kapu o na i'a o Leahi ma, me Kalihi.

            Ke hoi hou mai nei na la ohohia mua o KA LEO. a eia ke papahi mai nei i na hookele hou, he mea na laua e poina ole ai i na kau a kau. Alo-ha.

 

 

HE OLELO HOALOHALOHA NO JOHN KALAMA I MAKE

 

Mrs. Sarah Kalama,

 

                                    Aloha oe a nui loa:

            Na ke aheahe laumakani makou i hai mai, o kau mea aloha he kane o John Kalama, ua hala

            E Sarah e, ua hala io anei o John Kalama? Ke lawe mai nei ka makani aheahe mai ke kai mai i kou leo, me he leo 'la no ka hanehane me ka huaolelo, "Ae, ua hala kuu Kalama."

            Auwe! Walohia wale!! Minamina ino!!!

            Aloha wale kou hoapili o ke anu a ka Ukiu e iniki iho ana i ka ili, welenia no hoi, lokuloku a huihui wale.

            Aole no nae he i mai o Kalama e he anu wau, a pehea no e anu ai o Kalama, he kupa no ia wao, a he aloalo kuaua no ia kuahiwi, eia ka hoi ke Kau oi loa aku o ke anu o Makawao, ke anu la o Kalama, anu o Sarah, anu ka ohana a pau, a hohola ae la ke anu a puni ka Paeaina.

            O Iehova o na Kaua Kona Inoa, ua lawe aku la oia i ka uhane o Kalama kau kane aloha nui ia, me ka palapehe loa mai ko olua kihapai Home aku ma Makawao ma ka wehe'na kaiao o ka la 20th o Sepatemaba iho nei a waiho iho la i ke kino puanuanu i kona kumu o ka lepo.

            A ma ia mea, ke noho la oe me ka ukana nui he aloha, he kaumaha, he luuluu me ka paumako nona.

            E ke kaikuahine e, o makou pu kekah i loohia iho nei ia haawina hookahi, no ka mea, o ko makou hoahanau no ia o ka ohana hookahi na ka makuahine "Ke Kulanui o Lahainaluna,

            Na makou i pili ia wahi, na makou i holoholo ia kula panoa i ka la, na makou i alo ke anu me ke koekoe o ka Ua Paupili o Lele.

            Ke hoomanao nei makou nona a me he mea la, o Kalama no paha e holoholo mai la i kela kula wela nopu i ka la, i ka piina ikiiki o Puopelu, i ka ihona walawala o Lelekahauli, a ke komo ae la i ka olu kohai o ka Malu Kukui o Kaukaweli, a e auau ana paha i ka wai hu'i o Auwaiawao.

            Aloha wale o Lahainaluna, ka Ipukukui Uwila pio ole i ka makani Kauaula, kahi a Kalama i walea ai, i kilohi ai a i hoohihi ai i ka nani, ka anapa me ke alohilohi o kou malamalama, a ua pili aku ia malamalama ou ia Kalama, ua komo iloko, iloko lilo loa o kona puuwai, a me ia malamalama no oia a hele aku la, nolaila:

E Hooholoia, a makou o na poe Lahainaluna a pau e noho ana iloko o ka Apana O Kona Akau,    mokupuni o Hawaii, he mau hoa no ka papa kula hookahi me John Kalama, a he mau hoa          no na papa kula malalo iho i noho pu me na pokii hou loa, a i kulike ae me kela olelo    kaulana i papahiia ma ka umauma o na Lahainaluna a pau "O na manu hulu like, lele like          no lakou;" nolaila, ke hookomo aku nei makou ia makou pakahi a pau loa iloko me oe e             auamo pu i na luuluu, na u, na kaumaha a me ke kumakena ana no ke aloha a me ka           minamina nui o kau mea aloha he kane i hala i ka make o John Kalama.

A ia kakou e u pu ana nona. e liu ae kakou a hooia aku i ko na Lani oiaio, oiaio loa kau olelo, "o    ke ola o ke kanaka, me he mahu ala i pu-a ae a nalo iho," "E hoi ka lepo i ka lepo, a e hoi           ka uhane me ke Akua ka mea nana mai."

E Hooholoia, oiai kakou a pau iloko o ke kaumaha ana, ke pa-e mai nei ka leo aloha mailoko lilo   loa mai o ka Nohoalii mai o ke Keikihipa, e haliu aku kakou a hoolohe ia leo aloha "E    hele mai oukou a pau i o'u nei e ka poe luhi a me ka poe kaumaha, a na'u oukou e     hoomaha aku."

A ina ua pili keia leo kahea i ko kakou mau kaumaha, alaila, e pau ana a e hoomamaia mai ana       kakou, a e hauoli ana kakou me ia iloko o Kona lokomaikai.

E Hooholoia, E hoounaia i hookahi kope o keia i ka wahine kane make Mrs. Sarah Kalama, a i      mau kope pakahi i na nupepa olelo Hawaii a pau. O makou o ma o ko makou Komite.

J. W. KELIIKOA

D. ALAWA

S. K. HALUAPO

ROBERT MAKAHALUPA

ABBE K. KAUHAIIIAO

Keauhou, Kona A. H. Oct. 9, 1895

 

NU HOU KULOKO.

 

            I keia Poaono ae e ku mai i o kakou nei ka mokuahi Mariposa.

            O ka wai e inu o na haumana kula o na kula a pau. he wai i paila ia a mo'a, aole he wai huihui.

            A ka la apopo, e pau ai ka haawi manawalea ana mai o ka Hui manawalea o na wahine i ka poe pilikia i ka poi, a me na mea e ae, a na kela a me keia e hooikaika nona iho i loaa kona ole, a me kona ohana.

            Ua hopu ia o O. K. Kapule a me Keawe no ke @, a haule wale no.

            I keia auina la e mai ai ka Malulani, i ke Awa lai o Kou nei, a ma ona la kakou e lohe mai ai i na mea hou o ka Hikina.

            I ke kakahiaka Sabati nei. i hekau mai ai ka moku kaua U. S. S. Olumpia ma ka nuku o Mamala, mai Lahaina mai.

            Ua hopu ia o Lau Hou, he Pake nona ka mahi laiki o Waialua, no ka hewa hoike wahahee, ma ke degere olua. poha ka lae o ke kolohe.

            He 403 makahihki a hiki i ka Poaono nei, ka ike mua ia ana o Amerika.

            Ua lohe mai makou, mahope iho o ka hookuu akea ia ana o na mea a pau. e pau ana ka okuu ana o na Pake ma ke Alanui Maunakea e ku aiai i na manu kaka. a pela aku, e hoihoi ia ae ana a iloko o "Kuaokala Makeke," makai o Huehue, a malaila e kuai ai i ua mau mea la, ua manao no hoi makou, ua maikai no kela noonoo ana o ke aupuni.

            @ E loaa ana he Eono HAINAKA MANUAHI, i ka mea e piha ai o kela a me keia 10 poe i komo a kuai maloko o ka HALEKUAI HEIAU o na Paikini, e ku nei ma ALANUI PAPU, Helu 519; ma ka POAONO apau o ka malama o Sepatemaba. No ka manawa KUAI HOOPOHO wale no keia.

            He nui ka poe i hele mai i o makou nei e ninau ai. no ka ae ia o na ohua e holo aku no kela a me keia mokupuni, eia ka makou pane, aole he ae ia, aia ka ae ia a noho oe i ka hoomalu makai o Kahakaaulana, a hala he mau la, oia ka rula o ka Papa Ola, auwe! pilikia maoli, hoomanawanui ia.

            Aia ma ke kulanakauhale o Parisa e kukuluia nei kekahi hale nona ka loa 1,200 kapu-

            He 42 a i ole he 50 paha ka nui o na poe mai Lepera i lawe ia aku no ka Panalaau o Molokai. e ka mokuahi Likelike, he poe Hawaii wale no. aloha no kakou e ohi ia nei.

            I kakahiaka nui wale no o ka Poaono nei nuu ana kekahi poe i na anae momona o Maunalua mai, a me ko na Koolau pu mai no hoi, pii ka wai, iho ke kapala, uwese oe, ko'u ka puu i ka wai a ka Naulu.

            Ua waiho aku na komite e koho ponoia o ka mahele 8. i ka lakou palapala hoomaikai i ka hui manawalea o na wahine Hawaii, oiai lakou e haawi ana i na kokua ana i na poe popilikia, a nele hoi. i ka Peresidena Mrs. Kulamanu Alani, ma ka Poaono nei, a eia na komite L. W. P. Kanealii, Edward K. Lilikalani. David M. Punini Jr. Kemalia Kuhia, W. H. Kailimai, iloko o ka ulu mahiehie o ke aloha.

            Ma ka hoike a ka Luna Nui Keliipio o ka Makeke Kuao kala, i ka nui o na i'a i kuai ia, a me na i'a i kuai ole ia oia keia, ma ka hora 5 a. m. a hiki i ka hora 11 a. m. he 34 eke i'a, o ka nui o na i'a 2,286, a 150 i kapae ia ae, a ua kuai ia, elua. a ekolu i'a i i ka 25 kenela, a o na i'a mahope mai oia manawa, u pau pono i ke kuai ia, a o kahi i loaa mai aia na i'a oia keia, Aiea, Waikele, Halawa, Waiawa, Maunalua. Ewa, Niu, Koolau, he 19 ka nui o eke i'a, aole ae i kapae ia. puu pono i ka waha o ke A'hi.

ai 1,000 kona kiekie, a 1,000 kapuai kona laula, a ua olelo ia o keia ke pookela o na hale a pau o Parisa i heluia, e-a aiwaiwa no na hana a ke Aupuni o Farani, ma na hana hookelakela.

            Eia keia lono lauahea a makou e hoopu-a aku nei, ke oiaio hoi ia mau lono. Mai ke kukowaena aku o ke kulanakauhale, a piha hookahi mile mailoko aku nei o ke awa, o kahi ia e lawaia ia ai  A maloko mai o ka poina nalu, ua kapu ia na ke Komohiki.

            He 30 wale no la o keia Laikini ma'i kolela ou e mana ai, nolaila, ke kono aku nei au ia oukou a pau oa e hele koke mai iloko o keia mau la, i loaa aiai oukou ka laau lapaau kupono o na kumukuai haanaa, au e kuai ai i keia mua la.

M. G. Silv.

            Alanui Papu Helu 519.

 

                        @ A keia Poalua ae e hoomaka hou aku ai o Silva o ka HEIAU o na PAIKINIHOU, ma ka aoao Wea o ke Aalanui Papu, e kuai hooemi ai i na lole a me na kahiko kino a pau o ka oiwi kanaka, nani, maikai, me ke kaulua ole. Nolaila, o ka wa kupono loa keia o na makamaka e hele ae ai i kona hale kuai, i loaa na anoai nani, a me na lole paa. na huluhulu, na marino. a pela aku, i like ke kuai ana me ka haawi wale. He hookahi mahina o keia mau hana kohu manawalea maoli no, a i hooloihi ia i lawa ai ka lono i na kuaaina, a me ka manawa hoi e hele mai ai e ike maka i keia lokomaikai palena ole o ko oukou hoaloha.

M. G. SILVA.

 

            He ike alii ko ka la apopo, (Poalua). makai o Honuakaha, no ka waiho ana aku i na olelo hoalohaloha imua o ka Moiwahine Napelakapu Kapiolani no kona kaikaina alii i hala e aku.

            I ka hora 1 p. m. i hopu ia ai o Wailua, no ka hoeha ana i kana wahine, e ke hoa e, i na paha he lawe oe i KA LEO, i na ua ike oe i na olelo ao. oiai, aole keia o ka makuaina o Misisipi. kahi hoi i ae ia ai na kane e hoeha i na wahine, aole no hoi i eha iho la i ka leo, aloha ole i na maka i ka amo ae.

            Me ke kakahiaka Poaono noi, i hopu ia ai kekahi kanaka no ka lawaia O-Hee, mawaho aku o na kuaau o Waikiki, a lawe ia mai e na makai a hiki i kauwapo helu elua, a malaila ka Peresidena o ka Papa Ola, ua ninau ia aku ua wahi hueu nei, i kahi i loaa ai o kana Hee, ua pane mai oia, three miles long. hua ka aka i ka hana a keia wahi olomana, ua haawi aku ka Peresidena Smith iaia he 75 keneta, a nana na Hee ekolu, a ua haawi mai oia a hookomo ia iloko o ka puna.