Ka Oiaio, Volume VII, Number 34, 1 November 1895 — Page 1

Page PDF (1.01 MB)

This text was transcribed by:  Kristel Zuniga
This work is dedicated to:  Aunty Marti

Ka Oiaio.

 

NUPEPA KA OIAIO

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

BUKE VII                  HONOLULU NOV. 1 '95 Correct -  HELU 34

 

Ka Makai Kui

Lau Omaomao.

 

k Kaaea o na kakai p@ii uihoniho o Misouri.

 

KA MEA NANA I H@@O KA KA POWA IEKE A ME KONA

PUALI HOLOKOA.

 

-@A @OLE-

 

Ke Aka kino wailua o ke kuiuaumae

 

            Ia lakou e kukai oleio ana, aia hoi komo mai ana na kauwe lawelawe o ke keena paina me kekahi pakaukau poepoe, e lawa ai no eha kanaka wale no e noho iho ai, a ai i na me i ai e aku ia ana iluna oia pakaukau.

            I kela wa, ua pane hou aku la o Pilipo, a no e ka maua koiki, e kii aku i na malihini e hele mai e paina, oiai hou, ua makaukau na mea a pau, a o kela pakaukau e ku mai la i waena konu oia ko kakou pakaukau e paina like ai.

            Pane akku la o Lau Omaomao @e mea kupanaha, ke ike nei au, he oha wale no kanaka kupono e no@ iho ai e ai i na mea ai o luna o kela pakaukau aole o oi aku.

            Pane hou aku la o Pilipo n@i kanalua oe, oiai o kela pakaukau au e ike aku la, o kona lawa, @ 1,000 kanaka ia, nolai, e ka ma keiki e kii i na malihini o hele n@ e paina.

            Mamuli o keia mau olelo a Pilipo, ua lilo ia i mea hoopahao@ loa i ka noonoo o Makai Kiu, a @ ake no hoi oia e ike poho pehea @ nui ae ai kela pakaukau, oiai, aole kona he kino ea, aka, he kino paa kona, a oia ke kumu o kona kanalua.

            Aka, iaia no e noonoo ana, ua ike aku la oia i ke komo ana mai o ke kahi poe kanaka he 10, mekeueae nui, a hoomaka mai la e hoonee iua pakaukau ala, e hele ana i ka loa a me ka laula o ua rumi ala, me ka ike pono aku o ka Makai Kiu i @a mea a pau e hana ia mai ana.

            I pau ana na hoonoho ia mai la na mea ai, a iloko o na minute pokole loa, aia hoi, ua hele a hihimau ka papaaina i na ono uke ole he nui.

            Iloko oia wa, ua kii aku la ka Makai Kiu i kana poe n alihini a hoi nui mai la e nuu ihoi na mea ai i hoomakaukau ia e kamaaina, noia aina awakea, a na ka piha o ka waihona ai i hoopau mai i k@ iakou paina ana.

            I ka pau ana o ka lakou paina ana, ua hoi aku la lakou a pau iloko o ka rum hookipa nui o ua hotele ala, malai'a lakou i hoonanea iho ai, no ka hoohele ana ma na kukai o'elo ana, n@n@ kana ku i ke alo@a a ka Makai Kiu Lau Omaomao i ka powa leke ka mea hoi i mana e ia, aole ona akua pueo.

            @ a ka @ ana e p@ ana ka oia ma ka apua, a he nui @ @a oielo hookaau.

            I lakou no e nanea ana, oia ka wa o Pilipo i hele mai ai a olelo mai @a i ka Makai Kiu Lau Omaomao, ua makemake maua e koki po me oe no kekahi mea pili ana i ko olua wa hoohui ia ai ma k@ pelika maemae o ka mare ana.

            Ae, ua ku ae la ka Makai Kiu iluna a noi aku la i kana poe ma lihini, e hookuu mai iaia no kekahi mai minute a hoi hou mai oia.

            Ae, wahi a kona mau hoaloha, a hele aku la oia me kona makaukau nowai, no ka rumi o kona hanau mua e noho ana me ka laua kaika mahine kaui Melinka.

            Ia laua i komo aku ai, ua mahamaha koke mai la no kamaaina a pane mai la, ma'oko hale wale e ke hoa, e honi malihini kaua, ko iha ka'u i honi aku, koe aku ko piko waiolu, me na hoomahie ana a ka eha koni, oiai na maaweawe a kona mau aa koko e hoopuai ana i kona kino holookoa, e ake ana kau pono aku i ke keha o Kaala, oiai ua hele a ninipo hoonipo i ke aloha.

            Ia lakou iloko a ka rumi o kaui Meliaka, ua kuka pono iho la lakou i na mea a pau no ko laua wa e mare ia ai, oiai, he elua wale no la ikoe, a hiki mai ia la ano nui hoolakolako, no ka hekau ana aku o na opuna i ke keha o Wahine hapu.

            Ia lakou i kuka olelo ai, ua hooholo like iho la lakou i ka wa e hoohoi ia ai laua ma ka mare ana, oia no ka hora 6: o ke ahiahi - o ka hone o ka piha ana o hookahi pule a ua pono like ia ia lakou a pau.

            I maopopo ana o ko laua hora e mare ai, ua hoouna koke ia aku la kekahi elele iloko o na hale pai nupepa a pau o loko o ke kulanakauhale o Misouri, e hoike ana i ka la a me ka hoo@ hipuu ia ai kaui Meliaka me ka Makai Kiu Lau Omaomao o kahi Kauhele e Lania.

            I ka eiele i hala aku ai, ua kauoha koke aku ia o Pilipo ma, i ko lana mau kauwa lawelawe, e hoomakaukau koke ia na mea a pau o kela a me keia ano no ka la e ai alii ai o ka laua lei aloha he keiki kamakahi hoi a laua i hiipoi ai, i na la i aui aku, me ka mama ole, a oia hoi kana paahana i hooko aku ai.

            He hookahi hora mahope iho o ka hala ana aku o na kauwa lawelawe e hooko i ka lakou apana hana, aia hoi ua hiki mai ka elele me na nupepa like ole, mailoko mai o na hale pai nupepa ana i hele ai, a waiho aku la imua o Pilipo ma, a oia ka lakou i kilohi like iho ai, a ike iho la lakou i ka mea a pau a ka nupepa i hana ai, e ahu ana ki nohinohi ka oapa lohi o Apua, a e hene iki iho la ka aka, a kaui Meliaka, no ka hooko koke ia o kona makemake, ana hoi i moe lolii ia ai i ka wa loihi no ka manawa he aneane ekolu makahiki i hala, a o ka hooko ia ana keia o kona iini, a o kana mea uluhua nae ma ka homaopopo aku me kona mai hiohiona oia no ka La, i ka oia mau ma kona alahele, aole hoi o ka ala wiki aku.

            I ka hiki ana mai i ka la o awai@ulu @ ai na opa@ p@ @ Farani i @ ke kihapai hookahi @ ike ia k@ nih@auu o ke kah@ e hoike ia a ka oihana mare @ hoi ua @ like ole he mui e h@ ana ma ka hotele o kaui Meliaka a me ka eueu kaili puuwai kahi Kauhale o Lama, ka olali noi o na pau niho niho o Misouri, ka Makai Kiu kaulana lau Omaomao e lualai ana.

            I ke kani ana ae o ka horea 12 oia ia, aia hoi, ua ike ia aku ia na Luna Aununi Kiekie, ma puali, na paali makai kumau, a na puali maka@ Kiu, na lede maka onaona, na k@nimana hoeha puuwai e m@ @ lolei mai ana ko lakou alanele no ka kahua o @ mea e mare ia aku ana @ @ hoi a @ ka makani i ka n@ @ huapala, ai ono i ka man@, @he hoi mea hoohewahewa a ka ua W@hilo, ua miha lima ia e kaua a eha ka nahele.

            I ka manawa kuhikuhi o ka wati e aneane aku ana e kupono i kona kiko waena, a e hoike mai ana hoi oia, o ka hora 6 keia ke ahiahi.

            O ka wa i ike ia aku ai ua mau opua ala i ka oili ana mai mailoko mai o ka rumi kapu o eha ka manao, a e ukali ia ana hoi e na ko aoao, ua hele a lulu na pea i ka makani, i ka ua mea he hihimanu a o ka hana ana iho la no ho@ ia o ke keiki me ka makua, kepa'i p@nahele hoi o na la makakehau, ho ku i ka ilihia ke nana aku.

            Ua hele pololei ae la ka huakai a hiki iloko o ka rumi he@ nui oua hotele aia, kahi hoi e hipaa ia ai laua e ka mea i loaa iaia ia oihana he mare ana.

            I ke kani pono ana o ka hora 6 oia no ka wa o ke kahunapula i hooke mai ai i kona apana hana, malalo o kana oihana lae, eiiko me ka rula maa maa e ike ia nei, o ke ia au malamalama.

            Ua lawelawe ke kahunapale i kana apana hana iloko o hookahi hora okoa, a hiki i ka pau ana.

            I ka pau ana o ka mare ana, oia ka waa komo aku ai na hoaloha he nui me na makana like oie o keia a me keia ano, ua hele aku ka paila hana ke haawe, a iloko o na makana i haawi ia, hookahi kapuai hao kila lio, he makana mai ka oihana makai kiu mai Nu loka, kahi ona i hoonaauao ia ai ma na lala o ka ike a lilo ai oia i kanaka kaulana loa a puni ke ao holo okoa.

            O keia makana, oia kekahi makana ano nui loaa i loaa iaia, a e ke pookela hoi o na makana a pau, a o ka loina o kona ano, he pale aku i na enemi, oia maoli ke ano e ke kapuai hau lio.

            I ka pau ana o na makana i ka hookupu ia, ua nau@ aku la na mea a pau i ka rumi aina, no ka ai ana i na mea ai mama noia ahiahi, pela hoi ka inu ana i na kiaha waina no ke ola o na mea i mare ia, ua hoomau ia pela a hiki i ka wehewe an@ o kai-ao, akahino a hookuu ia na mea a pau e hoi e hooluolu iki, no na hora i ko@ oia kakahiaka poniponi.

            I ka hoea ana mai o ka la i ke hakahiaka, aia hoi, na hele a hihi pea na lanai ahaaina i na  hoe like, ua haiaum@ ia hoi e ka nani a me ke onaona.

            I ka hora 8 ponoi, ua l@maka ka ai ana, e nuu ana hoi kela a me keia na one: like ole, e ahu alalaku@ @ ua hele no hoi a hewa i ka wa@ @ @i o na ono like ole.

            Ua maiana ia keia al@aina iloko o elua pule okoa, a he elua pu'e hoi i malama ia ai na lealea hulahula Europa, lealea kakapuhi, oo ihe kukini, mokomoko, heihei lio, a me na lealea e ae he nui, a ua like ia me hookahi malama okoa o ka ma lama ia ana o ke anaina hauoli o  keia mau mea mare.

            I ka pau ana, ua hookuu ia kela a me keia e hoi no kona wahi i hele mai ai iloko o na puili pumehana ana a ke aloha.

            Iloko oia wa, ua noho iho la na paa mare iloko o ka manaolana o ka hauoli, oiai na hoi ae la na opua @ Awalau, a hookahi hoi wai o ka like.

            I ka piha ana o hookahi malama hoi mahope iho, o ko laua noho oluolu ana, ua loaa mai la kekahi lono i ka Makai Kiu Lau Omaomao, e hoike mai ana, ua hala mai ka powa Liona Keokeo maluna o keka mokuahi, me ka huina o na kanaka pu meia ho 500, me ka ike ole ia, aka, mamuli o ka hoike a kekahi kiu o Rosia, i ke keena ma Na Ioka, pela iho la i lohe ia ai kela mea hou.

            Mamuli o keia lono, ua lilo ia i mea nune nui ia ma Amerika a puni, no ka maopopo ole o kona alahele, eia la oia mahea la e kipa mai ai oiai hoi, he powa oia i weliweii nui ia e ke aupuni holookoa o Rusia, a ua nui kona hoao ia ana e hopu, aka, aole loa oia i paa pio iki, oiai, ua nui loa kona ike kona akamai kona elea a me kona makau ole.

            Mamuli o keia lono, ua hoolaha koke ae na nupepa o Amerika apuni, e koi ana i ke aupuni e kiai paa loa ia n@ awa ku moku a puni o ka Repubalika o Amerika Huipuia e holi ia hoi kela a me keia moku e kipa mai ana ma kekahi awa, a a mau  awa paha o Amerika Huipuia, a e koi pu ana hoi i ka oihana Makai Kiu e hooi aku i ko lakou makaala, ma ke kiai ana, i ole ai hoi poino ke ola o ka lehulehu mai keia hana lima koko mai a kele powa.

            He mea oiaio, ua puni io no na awa kumoku o Amerika Huipuia, i ke ku kiai ia me ka makaala lo@, a iloko no oia paa i kiai ia, ua hehi mai la no na kapuai o Loina Keokeo a me kona poe i ka lepo o Amerika, me ka ike ole o na kiai.

            Ua ku mai la ka mokuahi ma ke awa o Nu Ioka, kahi hoi i hoike mua ia mai ai ka lohe, no ka powa Liona Keokeo, a me na kanaka he 500 pu meia.

            I ka moku i ku ai ma ke awa o Nu Ioka, ua pii koke mai la na kiai o ke aupuni iluna o ka moku e ninau ai i ke Kapena, i na paha ua ike oia i kekahi powa non@ kainoa Liona Keokeo mai Rusia mai.

            O ka pane a ke Kapena o ka moku, aole he kanaka ma ia inoa, iloko o na ohua Kapena a me na ohua oneki.

            Ua ninau hou ia aku ke Kapena ehia ka nui o na ohua Kapena o kou moku i holo mai nei?

            He 1,500 ohua Kapena oia ka nui.

            Ehia hoi ohua oneki?

            He 350 ko lakou huina nui.

            O ke awa hea ke awa hope o kou moku i haalele aku nei, a holo mai nei?

            O Liwapula @a Enelani, oia ke awa hope ka.

            No ke awa hea ka nui o na ohua o kou moku?

            No ke awa o Liwapula ma Enelani.

            He mai ohua no anei kekahi i loaa ia oe mai kekahi mau awa e ea o Europa?

            Aole ohua, aka, he ukana wale no.

            Pehea, aole anei oe i lohe, u @ lolo mahuka mai kekahi poe powa mai Rusia mai maluna o kekahi mau mokuahi no Amerika nei?

            Ua lohe no wau, i ka la mamua iho o ko'u haalele ana aku ia Liwapula, a holo mai nei.

            Mamuli o ka nele loa o na hiohiona e hiki ai ke loaa keia Liona Keokeo o ka akau mai ua hookuu ia na ohua e lele aku i uka o ka aina, o ka noe nae i makaukau i na dala he $50, a hiki ka $100, elike me ke kanawai o Amerika Huipuia.

            Mamuli o ka ae ia ana o na ohua e lele aku i ka aina, ua hoika aku lakou i ka luna kiai awa i na dala mailoko ponoi ae o ka pakeke o kela a me keia mea pakahi, a ua huli  nu ia hoi ko lakou wahi opeope, elike me ka rula paa mau, a i ka pau ana ua hoi aku kela a me keia no kona hotele iho.

            Ua loaa pu aku no hoi ka lohe i ka Makai Lau Omaomao, ua ku mai nei i Nu Ioka nei, kekahi mokuahi, me na ohua he 1,850 ke h@i pu ia na ohua a pau.

            A na hoike pu ia aku iaia na m@a a pau i ninaainau ia ai i ke Kapena e ka moku, a mamuli o @oa nele ana mai kana hoike mai, pela ihola i ae ia ai na ohua e lele mai i ka aina nei.

            Mamuli o keia lono hope i hoike ia aku i ka Makai Kiu Laa Omaomao, ua lilo ia  i mea kaumaha i kona noonoo, a oia kana i hoike aku ai i kona mau kanaka a pau, a me hana aloha kakia iwi, i ka pane ana aku, he mea kupanaha, pehea la i hiki ole ai ke hopu ia keia poe powa, e ke aupuni, oiai, he nui lakou ilaila, a komo mai la no nae ke kalohe iloko o ka aina nei.

            Aka, e hoike aku au ia oukou a pau loa, he hoopokole ana mai keia i ka'u hana a aole e liuliu loa, e paa pio lakou a pau ia'u.

            Iloko o kaia manawa ua teregaraua koke aku la ka Makai Kiu La Omaomao i ke keena o Kapena Palea ma Nu loka, e waihi aku i kana olelo noi imua o ka aha piha no ka huikala ia ana o na powa a pau, o ka hui o Rohine Huka a i ka wa e pau ai, e hoouna koke mai ia lakou a pau i Misouri nei, malalo o ka hoomalu ana a na puali koa o ke aupuni.

            Oiai hoi, ke manaolana nei au e halawai ana wau me kela powa o Rusia mai, iloko o ekolu pule ikoe mai keia la aku, a no ia kumu, ua makemake au i lilo lakou a pau i mau kakoo no ke aupuni ma keia hana nui.

 

            Ua hoopai ia  o Ngeo Sung he 30 la hoopaahao no ka hoomainoino holoholona.

            Ua: huli hoi ma ka: Luna Leta Nui ma ke Kinau o ka Poaono nei.

            Kakahiaka nui ke Kinau i ka Popono nei, mai kona mai awa like ole mai.

            Ua waiho aku o C. W. Ashford he koi poho i keia aupuni no kona hoopaahao hewa ia ana. Pehea ana la?

            Ua lawe mai ka Mokolii ma ka Poaono nei i ka bipi ola o ka aina hanai holoholona @ Kikaha mai Lanai mai.

            Ua hookohu ia aku la o Dr. W. H. Reid i Kauka Aupuni no ka Apana o Waialua Oahu. ma kahi o Dr. Alvarez @ lilo ae nei i Kauka no ka Halemai o Kalihi.

            Ua hoopai ia o John Lilva no ka hoeha i kekahi mea he $30.00, ma ka Poaono nei.

            Ua hoopanee ka noho ana o na kiure ninaniau no ka noonoo ana i  ke alanui hou, mai ke alanui Nuuanu a Liliha a i keia la.

            Ua pa i ka pohaku a Pio o Pae no ka hihia eifa he $75.00, o Ah Kim he $50.00, ma ke kakahiaka Poaono nei ma ka Aha Apana.

            Eia o Wile Laiki ke moe nei ma kahi moe, mamuli o kona haule ana mailuna iho o ka lio a eha.

            Eia mai no makou ke maalo hou aku nei i ka wa kupopo nona hoi ka olelo ia ana @a ka oioi mua no ka loaa, a p@@a io na paha.

            Ua hala aku o E. C. Macfarlane ma ka Australia o ka Poaono nei no Kapalakiko, a e huli hoi mai ana no ma ia moku hookahi.

            Ua hoolewa ia aku ke kino make o Kapena Mist ma ke ahiahi Poaono nei a moe aku ia ma ka ilina o Maemae. He kamaaina kahiko oia no onei, a me he mea la, aia mawaena o ke 30 a 40 paha makahiki ona i Hawaii nei, he Pelekane oia me ka hanau ana, a he Kapena oia no kekahi manuwa a ua aku hoomau ia oia e kona aupuni a hiki i kona make ana aku la.

 

KA PAPA OLA.

 

            Ma ka halawai ana a ka Papa Ola ma ka auina la Poakolu nei, ua hoike ia ae, he $755, no na lilo hoomalu kolola ma ke awa o Hilo, a ua kauoha ia e uku aku ia huina dala mailoko mai o ka puu dala i hookaawaleia no ia hana.

            He mau hoohalahala e ae no hoi kekahi i waiho pa ia ae ima oka Papa, a ua kali ia a mahope e noonoo ai.

            A ua hoopau loa ia hoi na rula no na mea e pili ana i ka halihali ana i na leta.

            He hoopii hoi kekahi na na kamaaina o noho ana ma ke Alanui Nuuanu, no ka lakou mau pono wai. A ua hooholoia elike me ko noi.

            Ua waiho ae o Dr. Wood i k@ noi e hoonohoia o Alvarez i Kauka no ka Halemai Lepera o Kalihi, a ua hooholo, lokahi ia.

            Ua hookohu ia hoi o Kauka Wayson no ka Apana o Waialua, ma kahi o Keuka Alvarez.

            He hoopii pu no hoi kekahi na kehaki poe Hui Pakel awaia ma Kalihi, e noi ana e hoopau i ke kapu, a e hoonoa ia. Hoole ia.

            Mahope iho o ka noonoo ana i ka hoike a Kauka Oliwa, ua hoopanee ka halawai.

 

Laau Bama Kunu

-A-

LOGAN,

 

No na Mai Kunu,

            No na Ma'i Hano,

                        Na Mai Punia'

                                    etc.      etc..

            He laau hopo ole keia no na Keiki opio a me na kanaka makua.

            I hoomakaukau wale ia no e

BENSON, SMITH & CO.,

            jun 10 tfd

 

KAUKA YONG

Kam Pung

IAPANA.,

 

Helu 306 Alanui Hotele.

KAUKA LOEA O KAAINAPUA

 

Ua hiki k hooloa ia kela a me keia au

ma'i, mai ko na kane, wahine a me

na keiki liilii. O na ma'i ha-no

ua hiki l@a ia ke hoola ia, na

mai Akemama a m@ ua

mai P@@wai a mei @

ano mai no a

oau. Pela

 

no hoi na ma'i

lele, Korela, Hebera.

@@a lonalena, lepera

Maialii ke oki a me ka ho

oia ana, p@u pu me na koko in@.

Ua hiki i ka'u laau ke n@@ hemo keiki

i ka wa nahunaha me ka poino ole.

He laau no kekahi no ka hooponopono

hou ana ka waihona keiki a i ka wa

e mu ai keia laau me ka malama loa

i ka rula e loaa no he keiki i ka poe i

loaa ole keiki mamua aku.

 

E Na@@ mai i He Maka

He pomaikai nui keia no n@ makamaka hoouele ia me keia haawina makamae. E hauoli no au ke ke aku i na makamkaka e kipa mai au o kuka pu me a'u ma na auo a pai e pili ana ka'u oihana?

            @ E KIPA mai o ka poe hooluuluma me na haaw @a pilihua ka ma'u a na'u oukou hooluolu iiku.

KAUKA YONO KA@ PUNG.

J. na18.194.1y-dy

 

William C. Achi.

 

HE MEA LAWELAWE MA

KE KANAWAI

 

BOROKA O NA WAIWAI PAA

 

A he Boroka o na Waiwai Lewa

 

            E kuai mai a kuai aku uo hoi na aian a me na waiwai e ua @@u a @ ma na wahi a mau o ke Pa Aina.

            mai @ marlo@