Ka Oiaio, Volume VII, Number 38, 29 November 1895 — Page 1

Page PDF (1.10 MB)

This text was transcribed by:  Uilani Paalua Campana
This work is dedicated to:  William H. and Ruth L. Paalua

Ka Oiaio.

NUPEPA KA OIAIO

“O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA”

BUKE V11    HONOLULU NOV. 29, ’95.    HELU38

Ka Moolelo Hoonaniia

O Ka

MAKAIKIU.

LAU OLIVA.

KE KAEAEA O KE KOA AME KA WIWO OLE.

KA HIAPAI OLE O NA HANA HOOKALA KUPUA

HE WAHINEOIA MA KA HA NAU ANA, HE KEIKI KANE

NA’E KONA MAU OLONA.

HE OLOHE HOI MAKE KIPU ANA AOLE PAHUNA HALA A KA MALUAKELE

O KA HOKUA O NA LIO AKIU OIA KONA HOMEALOHA E NOHO AI

KEKAHULI LEO LEA O KE KULUAUMOE.

HOOHENOIA NO KA LEO

A nolaila, e hele ana wau e hooko i ka hana a hiki i ka loaa ana la’u o ka mea nana i lawe ke ola o ko’u hanau mua ka mea nana i lao mai ia’u i keia hana.

 

I ka hoea ana mai o ka la i ke kakahiaka ma kona nani a pau e hoolei pau ana maluna o ka ili hua lala o ka honua, ua ala ae la lakou a liuliu ae la i ko lakou paina kakahiaka a hiki i ko lakou maona ana.

 

I ka pau ana o ka lakou ai ana, maliuliu oiai la ua Lau Oliva nei i kona poe i Hala lio, ma kona kahiko pu ana iaia iho me ka aahuu kane, a iloko oia sekona ua komo iloko o na kauwa lawelawe ka haohao i ka ike ana mai i kekahi keiki kane i ka oili ana aku wailoko aku o ka hale o ko lakou mau haku,o ai aole lakou i ike iki i kekahi keiki kane, a o ka mua loa keia.

 

Ma keia loli ano e ae o Lau Oliva a lilo i kana a ike ai oe o ka mea heluhelu, ua nalowale kona hiohiona pono mai na kiuwa lawelawe a o noho ana imua o kona alo a @i loa aku imua o ka maka o ka poina ike ole iaia mamua.

 

I ka makaukau ana o ua Lau Oliva nei, ui hele aku la oia me @ na makuakane iloko o ka pa aia hoi ma ka lima o Lau Oliva paa ana ma kekahi kaula ili.

 

I keia wa ua komo aku la o Lau Oliva iloko o ka pa lio, me kona makuakane pu, a me ua paniolo ai hoi ka lio e holo pukaka ana a ia anei, a o ka oi aku o ka lio ai ona loa oia no kela lio eleele @.

 

Me ke kaulua ole iho, ua haomohala ae la oia i kana kipuka ili, a ko wiliwili ae la a kiola aku la iluna o ka lio eleele a hoi aku la kona kau a-i i ke kaula ili a Lau Oliva.

 

Iloko o keia wa, ua lelel ae ia ua lio nei i o a ianei me ke kani ana o kaua ihu, me kona hoao ana me kona ikaika a pau e lanakila maluna o ke kaula ili wikani a ka makai kiu Lau Oliva, aka, aole loa e hiki.

 

Oiai hoi, o ka wikani o na olona o na lima o Lau Oliva e kaohi ana i ka lio eleele a hiki ole hoi iaia ke pakole aku.

 

He hapalua hora mahope iho aia hoi, ua hiki i na lima punahele o Lau Oliva e hoohana ana i kona ike hoolakalaka lio, aia na maka o ae mea a pau ke kaulona pololei ia maluna o na opio ala @ ka @ @ o ka luuluu oiai lakou i o anao ai e paino ana piha ka opio i ka lio eleele aka he moeuhane pai ualelo ia a lakou o noonoo ala.

 

Ia lakou no e noonoo ana aia hoi ua ike aku la lakou i ua opio ala e lau mai ana mai i kona pono holo lio iluna o ua lio ala, a oia ka lakou i olelo ae ai he mea kupanaha pehea la i pau ae la ka huhu o ka lio.

 

Ma keia wahi e ka mea heluheluo ike ai kaua e ka mea heluhelu i ka hana hookalakupua a ka kaua oaio kino palupalu, a me kona kau ana iluna o ua lio aia.

 

I ka paa ana o ka pono holo lio, ua hoi hou aku la ua Lau Oliva hoi a hiki i ka hale a kii aku la oia i na mea a pau e pili ana i kana oihana.

 

I ka makaukau ana o na mea a pau. no kana huakai hele, ua hele aku la oia a hiki imua o ke alo o kona mama aloha a hoike aku la iaia, a no e ku’u mama aloha, i keia hora e haalele iho ana wau ia oe. a me kuu papa aloha, a e hele ae hoi au i ka auwe aina o na ‘lii i ku ai hoi ka mea au i iini ai i kinohi, ke kuinu hui hoi nana i kono mai ia’u e ao i keia oihana.

 

I ka pau ana o kana olelo ana, ua honi aku la oia i ka ihu o kona mama aloha, a pela pu hoi me kona papa, a he mau sekona ia o ka lulu pau mako o ka pili aloha ana o ka makua a me ke keiki.

 

Iloko oia wa, ua puka aku la ua opio Lau Oliwa nei, a hele aku la a hiki i kahi e ku ana o kona lio, a lalau aku la oia i ke kaula kaohi o kona lio iloko oia wa i hoomaka hou ao ai ua lio eleele ala e hana e like me ka hiki iaia, aka, aole loa i lanakila kona ikaika ahiu maluna o ka opio Lau Oliva.

 

Iloko oia wa ua ku ae la ua opio Lau Oliva nei hina o ka honua o ua lio aia, a iloko oia sekona, he @ sekona ia no ke kaumaha, oi @ ia opio ala ke ahai ia ala e ka lio eleele iloko o ka hihipea o na @ he mea maopopo, aole he @ naolana no kona ola.

 

Aka he manaolana kuhihewa loa @ a e hiki mai ana na hora e nau @ ai lakou ke hiki aku ka lohe, ua ana nui mai nei i ka hopu ia o ka makai kiu Lau Oliva ka mea nana @ihue ke dala o ke keena kiaaina o Viliginia hema ma ka mokuaina o Amerika Waena.

 

I ka pahola ana ae o keia lono a holopuni ae la a puni o Amerika Huipuia he mea ka e puiwa ia ai o na mea a pau me ka ninau ana aku no @ mai nei hoi keia makai kiu nona keia inoa o Lau Oliva. he keiki anei kela na Lau Omaomao ka mea i olelo ia ke aka kino wailua o ke kuluaumoe, a he ho’eha’a hoi keia makai kiu e kaulana mai nei keia inoa hou. a he mea hoi ia e hauoli piha loa ai kona mau makua me ka olelo pu ana iho, he nui na makai kiu wahine i lohe ia, ai i keia no hoi, aka, he loihi ka wa e lawe lawe ai, alaila lohe ia ka lakou mau hana, a i ka kaua kaikamahine hoi he inoa la wale no ka, o ka lohe ia no ia o kana hana kaulana a puni ke ao.

 

Ma keia wahi e hoike aku ka mea unuhi moolelo o kona helo ana a hiki i ka ioaa ana o ka mea nana i aihue ka waihona o ke aupuni a nae na han@ i ana i hana ai.

 

I ka la ona i haalelo aku ai i ka home alaila ana i inakaha ai no ka wa loihe a hoomaka ai ka ho eleele e ahai iaia no ka waonahele nie kona ikaika a pau, ua holo ia eia ka po a me ke ao, e iho ana ma na awawa e @ ana a e iho ana ma @ puu a e lahei ana ma na kualono e au ana hoi ma na muliwai iloko o na la eha a me na po ekolu, me ka hoomaha ole iho.

 

Ma keia wahi, ua like loa oia me ka naita Laperaka, ka hiena hoi o ka waonahele, a i ole ia me Li Oia wela ka eo opera hoi o ke kipuka ili o ka wao akua o Sahara.

 

I ka lima o ka la akahi no oia a hoomanao ae e ike hou ana oia i ke ao aina oiai hoi, ua lilo kona lio eleele i kauwa hoolohe ina nana a ua hala hoi na hora o kona piena a na i o ola i @ iloko oia wa.

 

I keia manawa nae i pau i ka inaina wala o kona lio o ka hora 3 ia o ka inoa o ka la a aia hoi oia ma ka mokuaina o Mexico iloko oia ia a noho aku la ma ka aoao hikina o ka muliwai.  Usumisinta, malaila, ola i hoomaho ai no na la ekolu i ka ha o ka la, ua haalee iho la oia ia wahi a hele aku la oia a hiki i Guatemala ma Amerika Waena, a noho iho la oia iloke o kekahi hotele a ku kekoke ana ma ka hikina akau o San Jose malaila oia kahi i houhala ai i kona manawa no na la elima, e launa ana hoi iloko o ke anaina a ka poe hanohano oia mokuaina o
Amerika Huipuia.

 

I ka piha pono ana o hookahi pule o kona noho ana ilaila ua ike iho la oia eia i’o iloko oia kulanakauhale ka mea ana i huli mai ai a oia kana i nou puono aku ai i kona pau ana i noho ai e loaa aku la he kanaka hana oia no kekahi kanaka maiai kulina, a oia kana i olelo iho ai, eia ka piko pau iole ianei kahi i hoomaalea ai, a e hiki mai ana kou hora e paa ai ou luna i ka laka kupee a ka eneu o Viliginia Hema.

 

I keia manawa a ka oueu o Viliginia Hema e noho nei, oia no keia kino hookalakupua ona ke mau ala no kona kahiko ana i ka aalo e ke kane, a aole no hoi he mea hiki ke ike mai iaia nei a hoohuoi iho la hoi e he kino wahine keia.

 

I ka maopopo ana iaia o na mea a pau, ua hoi aku la oia a kona hotele i noho a oia kona kamaaina i ninau mai ai, i hea aku nei oe kahi i hele loihi loa ai?

 

Pane aku la keia me ka maalea nui, i hele aku nei au e nana i ke kahua kupono e hana aku ai.

 

Heaha kau hana i manao ai e hoohana aku ai?

 

He mahiai kulina ka’u hana makemake e hooulu ma keia mokuaina.

 

Pane hoa mai la kona kamaaina, heah kou kumu waiwai e hoomaka ai i kinohi e hoohana aku ai no ka hana au e manao nei e hana?

 

Pane aku la keia o kou kumu waiwai au i manao ai i keia wa e hoohana aku he elima tausani dala.

 

Pane hoo mai la kona kamaaina ina pela o ka mea kupono loa, e lilo oe i hoa hui no’u uia na hana au e upu nei, aole nae i elima tausani dala, aka, 1 elua tausani no i like hoi kou kuleana me na lala e ae i loko o na hui ala.

 

Oiai hoi, a kolu malama i hala ae nei, ua hookomo mai la kekahi kanaka dala nui he umi tausani i a ua hoolilo oia iaia iho i kanaka lawelawe no ua hui ala a oia ka wa i pani ia aku ai ka puka no ke komo ana mai o ka poe e ae.

 

Pane hou aku la o Lau Oliva. i na pela, alaila, he oi aku ka pono. e kukulu no au i hui na’u, a i na no he hui ua hiki no ia’u iho, a hana aku i ka hana au i ake ai e hooholo aku i ka pomaikai o ka aina a pau.

 

Pane hou aku la ke kamaaina i na pela e pono hoi oe e ae mai i keia po e noho ai ka halawai a ka Hui Mahiai Kulina a nooonoo no kekahi mau kumuhana, a oia ka wa pono nou e waiho aku ai i kou inoa iloko o ka hui, a lakou e apo no mai, alaila lilo oe i lala no ka hui kanu kulina o Amerika Waena nei.

 

Ma keia pana a ke kamaaina, ua ae koko aku la keia, oiai oia no k@ na i ake nui ai a akahi no hoi hana ana o ka laki.

 

I ke kani ana o ka hora eha oia ahiahi, ua ole-hale mai la ka loo o ka hele ko kuene nui o ka hotele e kahea mai ana i na mea a pau e nane aku e hoopiha aku i ka loa o ka ina@.  Aole i pau.

 

NU HOU KULOKO.

He kou keia o na kakahiaka puamanu nui wale.

 

O ka waiwai io @ mokuaina o Arkansas $86,409.64.

 

He wahine haole make hikiwawe ko kakahiaka Poalima nei.

 

E kauoha ae i na buke lapaau Hawaii ia Thos. P. Spencer ma Kapalama, Honolulu.

 

He nui ka ino ma ke awa o Hookena i keia huakai aku nei a ka Malulani.

 

Eia i Honolulu nei o Kikahakaiwa mai Lanai mai, ma ka Mokolii mai o ka wanaao Poaono mai.

 

I kakahiaka Poakolu ae nei e holo ai ka Malulani, aole hoi i ka la apopo elike me kona mau.

 

O kekahi wahi kuewa a ke aupuni Pi-Gi i kipaku aku nei a hoi mai nei ma ka Mariposa o ka Poaha aku nei, ma kakahiaka Poalima mai no, ua lawe ae la oia i ka hoohiki kakoo i ka poe nana oia i hookuewa aku.

 

E hoomaka ana ka hoomaha o na kula aupuni mai ka la 20 aku o Dekemaba a ka la 6 o Ianuari.

 

Eia mai no makou i kakahiaka nui wale, me na mea ai hoonoono puu o ko makou mau makamakaheluhelu.  Oia ka eleu.

 

O ka haiolelo hope loa a Mr. Uatman i haawi ai, oia no kona haiolelo ana imua o ke anaina pale o Kawaiahao, i kela ahiahi Sabati aku nei.

 

E kuai kudala ia aku ana ka moku kalepa Don Adolfo. ma ka Poakolu ae nei. malalo o ke kauoha a ka Hope Ilamuku.

 

O kela haole haiolelo, nona ka inoa o Yatman, oia kekahi o n aolina a ka Mariposa i lawe aku nei no na Panalaau o ka Hema ma ka Poaha nei.

 

Ua hoopanee ia mai ka hihia apuka o H. Cowan mai ka Poaha mai, a hiki i keia kakahiaka, imua o Lunakanawai Pere o ka Aha Apana o Honolulu nei.

 

A keia Poalu ao e hoomaka hou aku ai o Silva o ka Heiau o na Paikinihou, ma ka aoao Ewa o ke Aalanui Papu, e kuai hooemi ai i na lole a me na kahiko kino a pau o ka oiwi kanaka, nani, makai. me ke kaulua ole. Nolaila, o ka wa kupono loa keia o na makamaka e hele no ai i kona hale kuai, i loaaa na anoai nani, a me na lole paa, na huluhulu, na marino, a pela aku, i like ke kuai ana me ka haawi wale.  He hookahi mahina o keila mau hana kohu manawalea maoli no, a i hooloihi ia i lawa ai ka lono i na kuaina, a me ka manawa hoi e hele mai ai e ike maka i keia lokomaikai palena ole o ko oukou hoaloha.  M. G. Silva.

 

Ua hoopai ia ae o Lee Ko imua o ka Ana Apana, i kakahiaka Poaono nei, no ka malama @ he $50 me @ Aha.

 

He 85 eke leta a ka mokuahi Australia i lawe aku ai ma ka Poakolu nei, oai hoi, he 13,305 leta, a me 15, 611 nupepa.  Nui kela, hananee ke kikala.

 

He 29 ka nui o na ohua Kapena a ka Mariposa i lawe mai ai no na Panalaau o ka Hema, a mawaho ae o laila, he 3 no Aukelana. he 2 no Apia, a he 23 no keia awa.

 

Ua paa i ka hopu ia o Albert Lucas i kakahiaka Poaha nei, no ka hewa apuka i na dala o ka oihana wai, oiai oia e inu wahi kope ana ma kahi o H Nolte i ka Peaha nei.

 

I ka la ekahi ae nei o Ianuari, e puka mai ai he nupepa puka mahina. me kekahi mau io ponoi o ka aina, a o ke ano nui oia nupepa e puka mai ana, oia na moolelo hoonanea.

 

Ma ka halawai ana a ka Hui mokuahi o Waila ma, ua kohoia na Luna Nui no keia makahiki ae penei:  C. W. Wight, Peresidena, J. F. Hackefeld, Hope Peresidena; S. B. Rose, Kakauolelo a me Puuku, W. F Allen Luna Hooia, W. G. Irwin, J. A. Kina a me G. C. Beckley na hoa o ka Papa Hooko.

 

E wehe ana o W. W. Daimana, i kona halekuai hou loa o na mea aniani, ma ka la 2 ae nei o Dekemaba ae nei, no ka liuliu e mamua o ka hiki ana mai o ka la Karisimaka, ma ke Alanui Papu.

 

Ma ka hoike a Chas Creightotn, kekahi o na pio aloha aina i hoi mai nei ma ka mokuahi Mariposa, ua hoike mai oia, he maikai ke oia o na pio a pau i kipakuia aku mai a nei aku a koe wale no o V. V. Ashford.

 

Eia na mea hoohilunilu o ka la Farisimaka a me ka @ @ kau mai nei ma na pak@ @ o ka halekuai o na@ a pela pu hoi me na halekuai o ko kakou mau hoakanaka, M. E. Silva ma ke Alanui Nuuanu, a me Moses Palau, ma ke Alanui Moi.  E kipa aku ilaila o na hoa.

 

I ka la Sabati nei, ua paa ka hopu ia he elima Pake pili waiwai, a o Kong Soi he malama Opiuma.

 

E heihoi hou ana na moku liilii, a o ka makana he dala maoli, i ka Poaha ka la i haaheo ai keaupuni Hawaii, mamuli o ka haawi ana mai o Farani, Beritani Nui, a me Amerika i ke kuokoa no keia mau pae moku.

 

I ka la Sabati nei, ua hoao iho la kekahi mau opio Hawaii e hoopoino i ke ola o kekahi mau wahine, hookahi wahine i mare me kakahi o laua, a o kekahi hoi, he makuahine no ka wahine a E. K. E. wahine a Haaliliamu.  Eia, e lauala mai hana hou pela, o uku ka hana i hana ai i ke kino.

 

I ka hora 5 o keia ahiahi e hiu aku a ke Kalaudino no ka hikina, a o ka Mikahala noi o kikaha aku ana oia no @ komohana.

 

I ka hora 12:10 ua hoike mai la ka poe o ka @ Luka ei ae he mokuahi me ka nuhou a oia ka makou i hauoli ai aka, aole i loaa mai a hiki i ka makou puka ana aku nei.

 

I ka hora 12 o ke awakea Poalima ae nei, e holo aku ai ka mokuahi palanimo, Kinau no Maui a me Hawaii; e holo ioa aua oia no Polioiki ma keia huakai aku ana.

 

I kakahiaka nui wale o ka Poakahi nei (inehinei), i ku mai ai ke Kinau mai kona mau awa mau mai, no ka halihali ana mai i ka puulu o na ona mahiko, no ka lakou hana e pili ana i na mahiko.

 

Ke lonolonoia mai nei, na kuhalahala kekahi poe e noho nei iloko o na oihana aupuni.  i kekahi poe no o lakou, oiai he ekolu mahele, Katolika, Bihopa a me Kalavina, o ka mea hope nae ka mea kananuha loa.

 

I keia kakahiaka nui e holo ai ka Malulani, ma kona mau awa maa mau.

 

I ka la 2 ae nei o Dekemaba, e ku mai ai ka Miowera mai Kapalakiko mai.

 

Ua ike makou i ka nupepa nona ka inoa Hilo Tribune, ua maikai no kona mau kalai oleloana.

 

Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Malulani, i loaa mai ai na lono, he nui loa ka ua, ma ka mokupuni o Hawaii.

 

Nui wale ka poe haihai kanawai o keia mau la e ike ia nei, elike me ke kulana o ke aupuni, pela no hoi na hana.

 

Ua hopu ia a hoopii no @ aihue ana i ka wati a me ke kaula, nona ka @ ia @ $20, no Julia ia waiwai, a i a hinei kona ko ana ia Lo.

 

Apopo ka la Kuokoa o Hawaii nei, ka la hoi a Adimara@ Kamaki i huki mua loa ai @ Kamaki ihea i ka @.

 

He 187@ @@ o kekahi pohaku o ka hale o Von Holt, ke hookahi no kapuai Cubita na Asthur Harrison’s mai keia pohaku, o ka Panahou.

 

Ke aneane aku nei kakou e hiki i ka la o Hawaii nei i haaheo ai, mahope iho o kona pakaha ia ana, oia hoi ka la 28, o Novemaba nei, la i kuokoa ai o Hawaii.

 

E hoomanao oukou e ka lahui, o ka pahu balota ola ka pahu hopu o ka kakou palapala hoopii i waiho aku ai imua o Peresidena Kalivilana, a pela no hoi ka ko kakou Moiwahine aloha, nolaila, e ku paa mau.

 

Eia ma ke ala moana e hiki mai ai i Hawaii nei, he moku kana Beritania, no na ka inoa H. B. M. S. Will Swan, a eha mai mahope ona, oia hoi na moku kaua H. B. M. S. Comus, learus, Hyacinth a me Nympho.

 

Ua make-o Poo he sela no ka mokuahi Kamaki, no eha makahiki o kona hookauwa ina me na haku.  Ua make oia ma Pauoa.

 

Chas. P. Colburn Carlos A Long

 

KA HUI HAWAII HOOPUKAPUKA WAIWAI PAA, NA HOAIE!

 

E hoolilo nui ana i ko laua manawa i ka malama ana i NA WAIWAI O KA POE MEA WAIWAI NA MALAMA KAUOHA NA HOOPONOPONO NOHO KAHU WAIWAI.  A me na hooponopono ana ma na hana a pau o ke ano hooko i waihoia kekahi mea i hilinaiia.

 

E ohi i na uku hoolimalima, ina ukupane a me na mahele loaa.

 

E hoolimalima a e kuai ana i na waiwai no ka uku komisina haahaa.

 

E hoopukapuka aku hoi i na dala me ke akahai loa.

 

A e hoike akea aku ana hoi i na moolelo waiwai o kela a me keia hana i waiho ia mai ma ko laua lima me ka oluolu, i na wa a pau e makemakeia ai.  July 15 1895.   lmdly.

 

Hale Kuai Lako Lole Kane

L. D. TIMMONS.

Ale Hou Kihi Alanui

Papu A Me Beritania!

Ua wehe ae la oia i kekahi Lako Lole o na Kane piha a i wae ia ano a pahola aku nei imua o ka lehulehu no na kumukuai haahaa loa e loaa ua.

 

Aahu piha o na kane,

Na Palule emi loa,

Na Pale ili emi loa,

Na Leiai o na ano lehulehu,

 

He mau Paa Lole Piha no $10.00

kekahi i kupono e ma

kaikai mua ia mamua o

ke kuai ana i ka wahi e aku

 

Kakini Maikai, emi loa.

July 15, 1895.  lmdly.

 

OLELO HOOLAHA

Na Makamaka Hawaii.

Mamuli o ka pomaikai nui i loaa nui ia la ma ko’a hanau hou ana i ke keiki, mahope o iwakalua makahiki o ka noho pa ana, ua ulu ae ko’u manao e hoike aku i ke kumu o keia pomaikai o keia mau la, penei:  He iwakaluakumamalua ko’u mau makahiki hanau iho la ka’u hiapo, aole nae i ola ua keiki.  Mai ia wa mai, no ewalu makahiki, e noho mau ana ka ehaeha @ ko’u kino, e nanaliu ana ka opu, o @ aua ke kikala, a e loli ana e ana ka wa mai o na wahine, me ka hele@ana mai o ka wai.  No keia kumu ua hele au ia.

 

Kauka Akina Alanni Hotele Helu 817.

@ ua @ au e la, e na hoi hou mai ko’u ola kino maikai, me ka like o ka manawa mai wahine a me ke kupono hoi.  Mahope o kana lapaau ana @ waiwai ia mai la ko’u puhaka.  @ ma la’u kekahi keiki kane mai ka ma ka’u kane mare.  Nolaila, ua nui ko’u mahalo ia Kauka Akina, a he paipai aku nei au i na wahine a pau i poino e like ma ko’u noho ana laua, e hele ia KAUKA AKINA, ma ALANUI HOTELE e pili la me Ke@ HELU 817, a e hoopau ia no ko lakou pilikia me ka lohi ole a e pomaikai koko no hoi lakou i ka hoohooahi e like me ke kauoha ma ka Buke Hemolele e hoolaupai i ka honua me ke kauaku.  wau no, konakou makamaka aloha. 

 

Mary Kam Chung. 

 

Alanui Maunakea @, Honolulu Mar, 19.  march 19-3m.