Ka Oiaio, Volume VII, Number 45, 3 January 1896 — Page 1

Page PDF (1.12 MB)

This text was transcribed by:  Julia Ann P Kaupu
This work is dedicated to:  Charles Kauhi Kaupu, Jr.

Ka Oiaio/Ka Oiaio Puka La/

Hoopukaia i na la a pau koe ka la Sabati a me Lapule no 30 keneta o ka mahina.

"O Ka Pono Ka Aialii E Ola Ai Ka Aina"

Buke VII   Honolulu Ianu. 3, '96    Helu 45

 

He Moolelo Hoonanea No Ka

Ka Maikai Kiu Lau Omao-Mao.

Ke Ka Eaea O Na Kakai Pali Nihoniho O Misouri.

Ka Mea Nani I Hoohoka Ka powa Ieke.  A Me Kona Puali Holookoa.

Aiole ke aka kino walua o ke Kuluaumoe

MOKINA IV.

            Me ka puuwai i piha i ke aloha o ka makai kiu Lau Omaomao, ua haawi aku la oia i kona lima akau o ke aloha ia lakou a pau me ka leo malie ua pane aku la oia.  @ keia la e hele pu ai oukou a pau me au imua o ka alo o ka Mekia Sandford a aia hoi ma kona home na luna kiekie o ka mokuaina o Misouri nei.  a ua makemake au ia lakou  a pau e malama i ka maluhia o ka home o ka mea nana i kona mai ia'u.

            Mamuli o keia mau olelo kaukau a ka makai kiu Lau Omaomao i ua o Liona Keokeo a me kona poe kanaka, ua lilo ia i kumu nana e hoonawaliwali aku i ka noonoo ua hoa o ua poe Bea Keokeo ala o ka akau mai, a iloko o ka wai ua lana malie me he waipuna ala e pipii malie ae ana iloko o ke ana waimahu.

            Me ka leo malie, ua pane mai la o Liona Keokeo ma ka aoao o na hiena o Rusia a no,  e ke kanaka koa o ka wiwo ole, ka mea hoi nana i hoohoka mai ia'u me ke kanaka hoi i kau ia ka weli e ko Europa holookoa me ko Amerika nei, aka, oia koa a me ia wiwo ole i loaa i kau mau hana akamai lua ole.

            A no, ma ka makou aoao.  ua makaukau makou e lawe i kau mao ao ana no ka maluhia o na mea a pau mai o a o o ka aina.

            Iloko o kela wa, ua huli koke ae a o Lau Omaomao, a pane aku la i ka luna kini e kauoha ia aku ma lio a ua poe ala e lawe mai ma ka pka pa o ka hale paahao.  a ua hooko ia pela me ka hikiwawe loa.

            A no ma ka makou aoao ua makaukau piha makou e lawe m@ kau mau ao ana no ka maluhia o na mea a pau mai o a o ka aina.

            Iloko o kela wa ua huli koke ae la o Lau Omaooma a pane aku la i ka luna kiai, o kauoha ia aku na lio o ua poe ala, e lawe mai ma ka puka pa o ka hale paahao, a ua hooko ia pela me ka hiki wawe loa.

            I na lieo o na powa i hiki mai ai imua o ka makai kiu Lau Omaomao ua kauoha koke aku la oia e hele oukou e kau iluna o ko oukouo mau lio ponoi a haele aku kakou.

            Ua hele aku la ua mau powa nei a hiki i kahi o ko lakou mau lio, a kau like ae la lakou a pau a hoomaka aku la e ka'i huakai like e like me ka rula pana o ka oihana koa, pela keia huakai e hele nei.

            Oiai noi ka huu o ka papale o a owa e pulelo ana i ka maka@ me ka hiehie nui iloko o ko lakou mahele iho, a pela no hoi na makai niu malalo o Lau Omaomao, he oie okea ne hoi ia.

            I keia huakai nui a ka launa ole e nee nei, ma na alanui, aia hoi ka leo ikuwa o ka lehulehu e haawi e ana i na leo huro e hoopaia kuli ai i ka pepeiao o na kamahele o ke Alanui, iloko oka hihipea o na ka makahana hae like ole e pulelo haaheo ana i ka makani.

            I ka hora @ikumamakahi oia ia, ua hiki aku la ka huakahi i kahi o Mekia Sandford iloko o ka luhi ehu o na pua a me na lau lipo o ka wao e haiamu ana o ka ole o ua home ala.

            He mau sekona ia o ka weli kau aku ia maluna o na mea a pau i ke ike kino ana ma@ i na hiohiona o ka powa Liona Keokeo, a me kona poe kanaka a pau aka, aole e hiki ia lakou ke kue mai oiai, ka makai kiu Lau Omaomao a me kona poe kanaka e malama ana i ko lakou maluhia.

            Ia lakou i hiki pono aku ai ma ka puka pa, ua hookipa ia aku ia lakou e ka puuka o ke alo o ka Mekia Sandford @lo o ka rumi hookipa nu o kona hale, kahi o na poe maka hanohano a pau e noho ana, a pela pu hoi me na luna aupuni a pau oia mokuaina, he mau nanaina nae ko lakou o ke ano haikea oiai, aia manao koho iloko o lakou no Liona Keokeo.

            Ia lakou a pau ioko o ua rumi hookipa ala, ua hoolauna aku ia o Lau Omaomao ia lakou ia Liona Keokeo me ka lulu lima pu ana me ke kanaka nona ka inoa i weli ia e ko ke ao nei a pu@i a kahi no hoi ko lakou ike maka ana iaia, eia ka auanei he kanaka oluolu loa oia ma na kukai olelo ana o kela a me keia ano.      

            I ke kani ana o ka hora 12 ponoi oia la, ua lohe aku la kalaku o ka bele a ka aipunipuu nui o ua home ulu wehi ala, e kono mai ana ia lakou a pau e naue aku e nuu i na one i hoomakaukau ia ai, ahu alala kukui ana iluna o na papaaina like ole i mahelehele ia e like me ke kulana o kela a me keia mea pakahi o lakou.

            A eia na papa hoonohonoho o na papaaina i mahelehele ia ai e ka Mekia Sandford.

            Kiaaina o ka mokuaina o Misouri, na Lunakanawai Kiekie, na alii Loa keikei, na alakai o na puali, na luna aupuni, ka makai kiu Lau Omaomao, ka powa Kiona Keokeo, na lehulehu.

            Ua noho iho la lakou mauna o na papaaina a na ke alii kiaaina i kahoahoa ae i na hua pule mua loa imua o  ka haku no ka nui o kona lokomaikai.

            Ia lakou e ai ana e nuu ana e haupa ana, e inu ana, ua hele a ko'u ka puu i ka wai a ka Naulu.

            I ka pau ana o ka lakou ai ana ua hoomaha iki iho lalakou no kekeahi hapalua hora okoa, a oia ka wa i wehe ia ai ke anaina haiolelo. a ua kaa @ hanohano o ka wehe ia ana o ka makai kiu Lau Omaomao no ka hanohano o ka mea nona ka la, ka makuakane hoi oia lahui ka mea nana i kukulu mua i aupuni kuokoa a hiki i keia ia a eia ke ano nui o ana haiole i wahe i a ma @.

            E na kea@mana a me na lede a me ka poo e a@ ana i ke kea o ka maluhia o ka Republika nui o Amerika Huipuia nei.

            A no, ua loa ia'u ka hanohano oikelakeia ma keia la, ka ae ia ana mai na'u e wehe nana i ka haiolelo no ko kakou makuakane, a makua hine hoi ka ea hoi nana i imi iloko o kona manao koa o ka wiwo ole ma ke kukulu ana iho hoi i aupuni kookoa na ko kakou mau mamo ponoi, ka poe hoi i hanau maluna o ka lepo aloha o Amerika nei.

            A olai hoi o kekeahi o kana mau hooili kaua kaulana loa kahi hoi ona i kapaia aku ai e kona puali koa ka hoku hele o ka moana Pakipika, oia hoi ka hooili kaua hope loa, ma ka Puu o Bana H@ ma Bosetona.

            Oiai hoi oia a me kona puali kaua e hoolulu ana malalo o ka malu o kekahi kumu laau Bama, i hoopuni ia hoi e na kumu laau Oberia, ma ia wahi i haawi aku ai oia i kana ka naenae hope iea imua o kona puali kaua-i ka pane ana aku me ka leo walohia a ku hoi i ka eehia e poina ole ai hoi i ka puuwai o ka poe Amerika oiaio a pau, a oia keia.

            E au keiki ka poe e au ana iloko o na lokowai he nei, e hooikaika pauaho ole ana hoi me ka puuwai o ke kanaka koa oiano, a ke kue ana i na hana hookaumaha wale a ko kakou aina makuahine me ka ikaika o ka kakou mau mea kaua, no ka pono a me ka pomaikai o ka kakou mau mamo ma keia hope aku.

            A no ke halialia mai nei i loko o'u na hoomanao aua, o keia la, oia kekahi o na la ano nui loa, a o ka la keia eike ai kakou apau i ko kakou lanakila ana, a me ko kakou haule pio ana.

            Aka, keike nei au ma ko @ koumau helehelena, e hoike mai aua oukou pakani apau, na oukou ka lanakila o keia la, e paa a paa i ke apo o ke aloha, i laki@  @ kakou apau.

            He mea oiaio, i ka hora 10 a, m, ponoi oia la, ua ike ia akul@ kekahi pual kau nei hawahewa a ka launa olemai, nona ka mamao he ekolu @e, nee pololei mau aua makahi@ e hooluluana, me ka puahi nui.

            Me ka mauao papuahulu ole a makau ole hoi, ua haawi akuia oia i ke kauoha e ku mali na laina koa apau.  a e ka ou iho i luna o ka oukou mau mea kaua me ka hamao o na leo he mea oiaio ua hooko na koa ia leo o ke lakou alakai.

            I ke la, ua pelu ihola na kuli o Keoki Wasinetona i ka Henua, a haawi aela i kana mau leo pule i na Mana Lani, a hiki i ka pau ana a Amene aela.

            I ke la wa, ua haawi akula oia ke kauoha hope loa ikona mau puali kaua apau, e ku paa me ka wiwo ole, a; hiki i ke kanaka hope loa, no ka hanohano o ka kakou mau mea kaua, mai ae aku e hehi ku ia e na enemi.

            He ea oiao, i ke kani ana o ka hora 11:30 oia kakahiaka oia ka wa i halawai a e ai na aoao elua i koko o ke ahi enaena e na mea kaua ka ahai lonohoi a ke aloha ole, oiai hoi ka mana ona o ka poka ona pu kuniahi elukuana me ka weliweli nui ma waena o na puali kaua o Amerika nei.  a me ko Beritania Nui, ma kela puu kau kaulana loa i olelo nui ia i loko o na moolelo o Amerika nei, nona kainoa Bana-ja-hila, a mai hooili kaua ana, i lawe haa heo ae ai o Keoki Wasinetona i ka lanakila o ke kahua kaua oia kona aoao aoia ka mea i Kuokoa ai o Amerika nei ahiki i keia la.

            Maia ano, ke hoike aku nei au ia oukou apau loa, he mea pono ia kakou e hoohalike meia, e hoolilo hoi na kupa Amerika apau, ipoe kokua i ka poe popilikia apau, aole hoi i oe powa wale, a lima koko no.

            Aole hoi o Keoki Wasinetona wale kai papahi ia eia hanohano o ke aloha hoa kanaka, o Aberahama Linekona pu kekahi, ka mea hoi nana ipaio me ka maka o ka pahi kaua, nona makahiki loihi, no ke kuaana aku i na hana hookauwa kua ppaa a ka poe o Amerika Hea, aluna o ka Lahui Negero, aka, aia no he uhane ke a noono hoi a ke Akua i haawi ai ia lakou, aka, ua na hoolilo ia nae ia Lahui kanaka i holoholona e kela poe aloha ole a ka, ua lanaikla nae lakou.

            Ma muli o ke la hana koa a wiwo ole a Aberahama Linekona i hana ai, pela ihola i kapa ia a i ka Lahui Ameirka he kokua no ka poe hoopilikia wale ia, mai na lima ke kaoha a'e o ka poe aloha ole, a oia haawina ua ili mai noia maluna o kakou i keia la, me ka hanohano oi kelakela loa, aole hoi ona lua.

            A eike hoi oukou apau, eia i waena o ka poe i hele pu mai meau ma keia wahi i keia la, hepoe iloko o na hana lima koko a ke aloha ole, e pakaha wale ana hoi i ko hai ola, ohao wale ana hoi, a peia aku.

            Aka oia mau ino apau a koukou i alohe @ epi@ ana ia lakoua, ua kaa wale ia mai a kakou aku, a i keia la he@au hoa aloha oiaio lakou apau nona miliona kanaka o Amerika nei.

            A e hoomanao hou oukou, eia o Liona Keokeo ka weli o Rusia mai, ka mea nana i heao e ako ae i ke ola o ka Emepela Rusia maluna o ka lep o Amerika nei me ko na manao koa o ka wiwo ole, i hele mai hoi e paio pu me ka mea e ku aku nei i mua @ko oukou a'o i keia la, aka ehoike aku au ia oukou, ua nalo hia ia mau hana apau mai ko puuwai aku, mamuli o na hana ko ku i k aloha hoa kanaka, o ka lepo o Amerika nei.

            I ka la elua a e o keia mahina, e wehe ai ke Kau hookolokolo o ka Aha Kaapuni ma Hilo, a he nui na loio i kau aku ma ke Kanau o keia la.

 

Hoolaha Ano Nui a Kauka L. Akina.

            E ha hoalona a me na makamaka Hawaii, mai na kane a na wahine.  Ke poloai aku nei au ia oukou a pau e ka poe i loaa i na mai o kela a e keia ano e noho pilihua ana no kekahi manawa loihi, e hele mai na KO'U KEENA KAUA ma ke ALANUI KAMIKA a me HOTELE HELU 317, a na u e hoopau aku i ua mau kaumaha ala, ma ka ai ana i ka'u mau LAAU LAPAAU HOOLA KUPANAHA, i loaa mai ia'u mai Kina mai.

            Eia me a'u ka LAAU no ka hoola ana ka MAI HOOKAAWALE OHANA,  a he nui ka poe i hooia amuli o ka a ana i keia LAAU.

            Ua hiki no ia'u ke hoo@a i na mai @ na mai lele a me na mai o kela ano keia ma, na mai koko ino.  aka@, @ ka hoomaemae ana i ke kino holookoa me keia mau la@.

            HE LAAU HOOHAIHAI KEIKI no kana, a ua loaa ke keiki a kekahi p@ mele ia haawina makamae no; kek@ mau akahiki loihi, mahop iho o lakou a@ ana i keia la@.

            He LAAU hoohemo, koko ipo keka@ a'@ aina manalo pu@ ka poe i a@ i keia laau, no ka maikai a me ka oluol o ke ano o ka hana o keia laa@.

            Ke kono aku nei au ia oe e na makanaka e kipa mai i pau ai ko oukou kuhihewa, no ka hiki oie ia'u ke hoopau aku i ko oukou mau pilikia.  He oluolu ko'u uku lapaau i ko oukou mau pilikia.

            E loaa no au i na hora a pau m@ ko'u KEENA KAUE ma Alanui Kamika a me Hotele.

            KAUKA L. AKINA, Kihi o Alanui Kamika me Hotele Helu 40 a me 317.

            jul25 t@l.

 

WAIU MAIKAI

            Ina oukou i makemake i ka waiu maemae, waiu moma, waiu hou, a waiou ono, ai waiu i oi aku i ke niu haohao e lawe oukou i ka wai mai ke kaa waiu o "KPAHULU DAIRY" o ka apana o Waikiki.  E hoolawa ana hoi keia wahi Uwi-Waiu ia Honolulu a me Waikiki me ka waiu  aku o ka maikai a e ka pa'ipa'i ole i a me ka wai elike me kekahi poe lawe wai e aku.

            Ua hanai ia na kumulau hi@ laha ole, uwi waiu ia, iloko o ka hale me na mea ai kuhikuhinia a one hoi, elike me ka mauu SORGHUM a me HUA-PALAOA a e inu ana hoi i ka wai maemae lua ole o ka punawai wai aniani.  Ma keia ua alo ia na kumu a pau o ka ma'i e ino ai ka waiu mai na @i hamu o ke kula a me na wai inu olepolepo kumau.  Aole he pilikia e hopohopo ia ai ma o Kipahulu Dairy, o ke Korela a ma'i a ae naha.

            Eia k hanaia nei ka WAIU BATA ke hanaia nei ka moa, ka palehu, ka hua moa, a o keia mau mea a pau e loaa ana me ka maemae a me ka hou loa.  A he wa pokole e oaa aku no he puaa ililii o na ano maikai loa.

            Na na opio Hawaii Ponoi e hookele a e malama nei keia wahi hanai holoholona i kapaia ke "Kipahulu Farm," a ke nonoi aku nei lakou i na kuai ana o ko Lakou mau hoakanaka o ke ano o wi hookahi e kuai mai me lakou o "Kipa hewa anei ke aloha i ka ilio."

            Na Joe richards e kalaiwa nei ke kaa lawe waiu, e kiai oukou iaia e kiai i kana waiu, a e lilo ana o ia he mea e ola maikai ai o na op@ a e ikaika ai hoi ko oukou mae no me ka holo pono o ko ak@ mau noonoo apa,                

            Henry @ Poor.

            W. @ Bushd

            Kipahulu Farm, Sept 30, 1895

            sept 30, @

 

            O na kauoha nupepa a pau, e pili ana i KA LEO, e hooua pololei mai no ia ma ka inoa o ko makou Puuku, a pela hoi na hookaa dala ana, ma kona inoa wale no e mana ai, aole ma kekahi inoa e a e.

 

KAI HEE, KAI HEE. O KAHOLALOA.

            Mamuli o ka noa ana o ke kailawaia o Kaholaloa, mahope o eha mahia o ke kapu ana ua makaukau ka mea non ke kai e hoolimalima aku i ka ohee ana i ka poe iawaia hee, i  ke kakahiaka o ka Poako@, no hookahi dala o ka mea hookadoi.  E hiki mai ka poe ohee mamua o ka hora ohiku o ke kakahiaka, oiai o ka  wa kai make ia a kupono hoi no ka lawaia ana.  E nakaala mai oukou e ka poe e hele mai ana, no ka mea aole e kaliia ana no ka apo@ lohi ana.

            Wally Davis

            dec .17 @      1359  1tsdly

 

HU@ WAIWAI O KA NOHONA PONO.

E a makamaka a me na hoaloha.   Welina kakou-

            Ua kukulu ae nei ka mea nona ka inoa malolo iho ei i HUI MALAMA WAIHONA KALA A IMI POMAIKAI no pa nea a pau e koina aha loko o keia nui i kaopaia @pa ka inoa.  KA HUI IMI WAIWAI O KA NOHO NO PONO elike me ka mea i hoikeia maluna.

            Nolaila, k kona a ke poloai aku nei au ina makemake, me na hoaloha a pau e makemake ana e hui pu a e komo like mai e loia a hoi@ ma wahi dala, uuku a keia a me k@ ma ka waihona o ka hui i n@ e hiki ai, ke hapai i kekahi @ a nui e holomua a e pomaikai ai na poe a pau i hookahi iloko o ke apo o ke aloha a me ke kuikahi i loaa ai ia kakou ka noho na kuonoono o keia @mua aku.

            O na mea a pau ne makemake ana, e komo mai iloko o ka hui i oleloia maluna ae e loaa no ia lakou ka ike a me ka hoonaauao ia ana aku no na kumunakana aia ka @ ana a i@e na hoolala a pau pei2 ana i ka hui, mamali o ko lakou hele kino ana mai e hui a e kuka pu me i a huia nona ka ino malalo iho nei, a nana e wehewehe aku i ke kulana, ke anoia mo na mea a pau i makemakeia e hoohana i 2 a e holomua ai, a@ pomai kai ai ka hui.

            E loaa ao au ma ke Keena hana o ka Moiwahine Kanemake Kapiolani, Hohua kahe, Honolulu, i kela a me keia la ona, hebedoma, koeke Sabati.

                        Mrs. Kainana Puahi.

            Luiahuoohana a Puuku, Peresidena.

            sept26 1md &wkly.

 

Olelo Hoolaha

Na Makamaka Hawaii.

            Mamuli o ka poaikai nui 2 loaa mai ia'u ma k'u hanau hou ana i ke keiki mahope o iwakalua makahiki o ka noho pa ana, ua ulu ae o'u manao e hoike aku i ke kma o keia pomaikai o keia mau la penie; He iwakaluakumainalua ko'u mau makahiki hanau iho ia ka'u hiapo aole nae i olu ke keiki.  Mai ia wa mai, no ewalu makahiki e noho mau ana ka ehaeha o k'ou kino, - o nanahu ana ka opu, o aaki aua ke kikala, a e loli aue e ana ka wa mai o na wahine, me ka heleiki ana mai a ka wai.  No keia kumm@ na hele au@ia.

 

Kauka akina alanui Hotele Helu 317.

            A ua @apeau la au e @, a na hoi hou mai ko'u o@ kino maikai, ane ka like o ka manawa mai wahine a me ke kupono hoi.  Nahope o ka na lapaau ana ua hoowaiwai ia mai la ko'u puhaka, a ua loaa ia'u kekahi keiki kaae mai kai ma ka'u kane @.  Nolaila, ua nui ko'u mahaloa ia Kauka Akina  a ke paipai aku nei au i na wahine a pau i poino o lik me ko'u noho ana mua, e hele ia KAUKA AKINA, ma ALANUI HOTELE e pili la me Kepahoui, HELU 317, a e hoepa ia o ko lakou pilikia me ka lohi ele a e pomaikai keke ne hoi lakou i ka hua hooulu  e like me ke kauoha ma ka @ me Hemolele e hoola@pai i ka ho2 me ko kanaka, @ pau no, ko m=oukou maka @ka aloha,

            Mary Kam Chung,

            Ahahui @    Honolulu, Mar 19

            march @         

 

Waiwai Hou Loa He Kuai Makepono Nui.

Ma ka Halekuai, o Kalahiki.

Ma ka Poaono Nov. 2, 1895 i na waiwai like ole o na ano a pau,

Oiai hoi

Na Lole huluhulu

Na Makalena

 Na Papale Kaleponi

 Na Papale Laiki

Na Lole Keiki

Na lihilihi kau lole Kihei Kilika

Na Paa Lole Keiki

Na Alapia

Na Eke paa lin a

Na Kihei Uhimoe

Na Kalakoa lipine o na ano a pau

Na Kamaa Kane Kamaa Wahina a me Kaiki.

He Kuai hoemi ma ke Dala Kuike wale no e pono ai.

MOSES PALAU. Luna Nui.

nov 1 medly.

 

Hlekuai Kamaa o Makanani, Alanui Papu.

            O keia iho ke Kumaa haahaa hila Kiani nani loa o na Wahine i kapai "Oxford Tie."

            O ke auo kuea a me ke ano uuku oioi o mua no $2.50 wale no.

            O keia iho hoi ke kamaa ili Ka@ Farani o na Lede e pihi ana ma ka aoao.

            A he $3.00 wale no kona kumukuai.

            He $4.50 ke kumukuai o keia kamaa mamua.

            Ma kahi keia e loaa o ka.

            jun 13 tfd.

 

Olelo Hoolaha.

            I  ka manawa e hiki mai ai o na mokumahu o ka Hui Mokumahu Waila (i kaupalenaia) aole e ae ia kekahi mea e pii aku @una o kamoku a pau mua na ohua iuka l@ aina me @ ole o ka paiapaia ae mai ke Keena aku; ke ole hoi na loaa ka ae ia e na luna moku.

            C @. Wight

            Peresidena o ka Hui Moku, Waila

            jun12 tfd.

 

Hio Nalowale.

            Mai ka home noho aku ma ke Kihi o na Alanui Kauka a me Liliha, ho elua ae nei mahina i hala, ua ualowele he iho huia melemele i awii pu me ke kekoo o ke auo i@io alualu holoholona.

            He $25 ka uku makana (ao\@ mau hoohuoi e ninaninau ia aku ana ma ka aoao o ka mea nana o hoihoa mai ana), e haawi koke ia aku o ka uku niakana i ka wa e hoihoi ia mai ai, ma ke kihi o Alanui Papu me Kalena.

            dF. A. McInerny.

            oct15 3tsd.

 

William C. Achi.

He Mea Lawelawe Na Ke Kanawai

Boroka O Na Waiwai  Paa

A he boroka o na Waiwai  Lawa

            E kuai mai a kuai aku nohoi ma aina a me na waiwai e na a@o a@ ma na @ai a @ e ka # aoa.

            mar 1@

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

           

.