Ka Oiaio, Volume I, Number 28, 10 February 1896 — OIAIO PUKA LA KA NINAU HIKINA-NO TUREKE. [ARTICLE]

OIAIO PUKA LA

KA NINAU HIKINA-NO TUREKE.

Iwaena o na imhou hopo loa ! hiki mai, ma ke Coptic, iw ike iho Ta makou i kekahi.iiamū, i kakania e ka mea kakan mea hou o ka nupepa o Lonelon Dai!j Press, e hoike mai »na, aia hoi ua makaukau o Busia e nee aku maluna o Tui*eke i keiakau kupulāuae, e hooko aku i na hoolala an» a,Petero ka Nui no ka mahele r>n% ia aupuni iwaena o na Mana Nui. E lawe ana o Busia ia Aminia a me Constantinopala; e iawe o Farani ia Sjria a me Palesetine; e lawe hoi o Ēnelani ia Aignpita a me na aina pili kahākai o ke Kaikuono o Peresia, a o ke koena aku hoi o Tureke e maheleia iwaena o na Mana e ne, • Ua hookoikoi ia hoi ke ano o keia olelo, ma ka ike ia ana, i keia mau la, ua holo aku na aumoku kaua hope !oa o Eneiani, i hoolale mai nei i!oko o elima la, no ke Kai-Wae-nakonu honua, e hoomahuahua aku i ka helun;\ o ke aunioku kaua ka i waenakonu houua e hoopunana la ma ka moknpuni o Ma!atn me ka makaukau e nee iloko o ka minute ma kahi a ka ieo kaaoha a ka te!egarapaeo!elo mai ai. f Ma na lono hope loa mamua o keia, ua manaoia o Amerika a me Beritania, no ka hoopaapaa o Yenezuela, na mea e-lele-ka^. ua, a o Geremania hoi me Enelani, no ka !iihia e pili ana i ka Repubalika o Transvaal. Aka,jna ka hiki ana mai nei o kela nuhou hope loa, aia hoi he helehelena okoa loa ko ke kulana o ka papa konane kaun a na aupuni mana nui o ke ao e hoolala a e hooneeneo. ana a loaa ke o ke kulana, mamua o ka lele maka ana iloko a ka paio kaua weliweli lua ole e like me ke kuhikuhi o ka olelo wanana a ke Akua. Mai ko makou unuhi aim i na manao i hakuia e kekahi o na Lunakahiko o ka hoomalia Karisitiano } i ike ia ma ka inoa La Ehiku, o Uria Kamika. e pili ana i ka Buke Wanana a ke Kaula Danie!a, i hoolaha nuia ia akn ma ka puka mua ana o ka nupep-i puk« pule "Ka Oluo," he ehiku makahiki a oi i ha!a aku, ua hoike akn makou i na mea e pilj an"K i ka wa-

nana 110 na aupnni, a ma ka wanana e pili ana no TtiTeke 'a me kona hopona, a me ka hopf - na lioi o leeia an a kakon e noho hoon;anea nei me na naau hoomalokA. [ lloko o keia mau makalnki e ko mau ana ka Uiiaaa o ke Akua i ka mea raa na hoeha a me na alakai ana e liuli a ej hoololi ka noho ana, a mamuli o keia mau kumu ua haawi nui ma»ou i ko makou manawa e imi i -1. ke alanui oiaio oka noho ana liou. ITa pupu a ua nui no ka paio ana, a me ka hakoko ana me na enemi e keakea ana i ke alanui hou, Aka, me ka pauaho ole o ko ke Akua Uhane lokomaikai, ua loaa ia makou ka hoohaahaa ia ma na mea o keia ao i kumu hoi e loaa aji'ka maiamaiama ma ke alauui e hoea aku ai ma ke aupuui hou, G keia malanaalama hou i loaa ia makou, oia no ka lamakn mai ka lani mai, i hoike ia ma ka ke Akua olelo, mai kinphi loa mai. I Ma ko makou inu ana i na mea biai<), ua ike iho la makou i keia, iloko o na olelo wai- # . « i ■■ . wai nui o Palapala Hemolele, o ka haki <ma o ke Kanawai o ke. Akua ke kijjiiu o ko ka lahui make ana, a o ka manaoio hoJ k$ ipnka e loaa hou ai ke ola mau loa. I njjea,nae e moakaka ai o ke*kulana o Ke au o keia noho ana i keia wa, ua kuhikuhi mai ka olelo a ke Akua, ma ka !:oike a ka Palapala Heinolele ia Petero, ma 2 Pet. 1:19, e hoike mua ?ma i koa nip kotīa'lbhe a launa kino ana me lesu, olelo 'ae la ia no kakou, a n|r> na mea i hala aku : " Ela hoi ia leakou ka aa kaula ohlo i hooia 10 loa ia; a ua liana pono nj> hoi oukou i ko onkou malama ana ia, mcja,"me he kukui la e hoomulainalama ana i kahl pouli, e wehe aua i ke alaula, a puka mai la ka hokuihiko o ko oukou mau naau." 'Malplo o keia alakai, ua kuekaa iho makou i| na huke Wauana o Ōaniela o ke Kaluko, a me ka Buke Wanana o Hoik*Snia ma ke Kauoha Hou. Ua imi makou 4 'ih>ko o kaula i hooiaio loa ia n + ' s a ua liooko ia ka mea \ olelo ia mahope koke, "ha 1 anīi pono mak<Wi ka malam.a ana ia mea,a hoolilo al^Fi'mahimalama no na mea i mea e niki ai la makon ke ike ke kmullu paa iho ika h«>kuao ilt)k<; o k<> makou |

;lloko o ka buke wanana a* Daniela, ke kanaka a ke Akua i aloha nui ai, ua hoike mai ka| moolelo o keia ka walo hopena. Pela i!n la i hbike ia mai ai ka wanana no ka moolelo o ke aq a Jfa hopena ma ka wanana ake Keiki a Akua i aloha nui ai, ia īoane, na mea e pili ana i ke ao a hiki i kahopena, Mao keia mau olplo wanana elua, ua hofke ia mai he kukui no i ike ai kakeu i na mea e piii ana ī na mpa e hiki mai ana a ka pau ana o keia au.. |No na aupuni i kaa hope aole makou e kaniplio nui aku, koe wale ho, ma kahi e pili ai|a i na hoakaka ana no na aupuni e ku nei. 0 ka eha o na aupuni o ka wanana, oia o Eomp., a o ka lima oia ke aupuni, e noho piha alfu ana ina ke ao aei oia no ke aupuni o KamU>. lUa wanana ia e maheie ia ana o Roma ilok«j> o umi aupuni hou aku, he ekoiu e lilo ana 1 kekahi mana e ulu ae ana mailoko ae o Roma, oia hoi ka Pope, i hooia ia ma ke kalauni pookolu o ka Pope, i kau ia i na huaolelo I<alina, Vicarim Filii Dei f nona na huahelu 666 ma Hoik. 13:18), a me kona moolelo i kulike me ka wanana. ( !Ma Daniela 11:40, kakou e hoomaka nī e ike i na olelo o ka wanana a ke Kaula no Tu r<ike. Mahope o kekahi kowa loihi okeau o ka manawa i hoea hou ae ai keia aupuni me kii aupuni o Aigupika. Uaolelo ia o Aigupikh, ke 'lii o ka hema, a o Tun ke ke Mii o ko »tua, ama ka waiho ana o keia mau aina, ht oiaio, na 'kupono.no ko laua kulana ma nJi kukuln i olelo ia mai kekahi a no , ka mea aia o Aignpika ma ka hema illo'o Tureke. oke aupuni i kamailioia ma na . pauku mamua i lr6fM v pili no ia ia Farani. E , hoike ana ka wanana he kaiia mawaena o Fa- , ran: ame Aigupika, a mawaena o Tureke a t nie Faranl, i hoomaka ia ika 1798, ikawa i piha ainamakahiki o 1260 0 hoouiaewaewa ia ai nahaipule e leela mana hookieXie i hoike i.i 1» ma ka Mok. 7:25 o Daniela, a i ke'ia makahi- - ki no lioi ka manawa o Jcq liopem i hoomaka mni ai. Aole he mea e hoole ana i ike ika 1 moolelo oke ao/ aole ka 1708, ka mak.iliiki - i|hookumu maoli ai ke kuee akea aaa o

ni me Aigupika. Ua hoailona pu i» no hoi keia muiiawa o ka hopena i ka 1798, nia ka huliliia ana o ke aupuni i ka la 10 o Feberuari o ia makahiki, ia Geuerala Berthier, a ktikulu ia iho ka repuhalika o Komn,. I ka la 5 mai Maraki, ua puka aku hoi ke kauoha a ke aupuni u Directory M o Farani ia Napoliona e kaua aku ia Aigupika. Ua liaalele iho la o Napolioua i ka la 3 o Mei ia Parisa, a i ka la 10 iho ia Toulona, maluna o ke auinokukaua o 500 pea, a he 40,000 koa, uie 10,000 sela. I ka la 5 o lulai ua lilo pio mai o Alekanedero iaia; i ka la 24 mai, konao akn la oia ma Cairo, a wahi a ka wanana, pauku 40, "a i kamanawa o ka hopena e pahu aku no ke ;<lii o ka hema," a lie oiaio, oi pahu aku o Aigupika i ka mana o Bonepak,i a nawaliwali, ia wa hoi ma fa pauku no, hele hou aku la ka wanana; hele mai hoi ke alii o ka Akau (Tureke) me he puahiohio la, e kue mai ana iaia (Farani) me na Kaakaua a me na puali kaua li'), a me na moku he nui loa." He oiaio i keia wa tia lioomaka mai ke Kulana o Napoleona e kupilikii, ma ka luku ia ana o kona ala e huli hoi ai, na mokukaua ona, e Nelesona, ma Aboukir; a i ka la 2 o Sepetemaba, 1798, mamul! o na alakai a Enelani, ua kuahaua ae la o Ture"ke i kona kaua aku ia Farani. Nolaila, e like me ka olelo a ka pauku i helehelu ia ae la, ua pahu io aku la no o Aigupika, ke 'lii o ka hema ia Farani, a ua kaua aku no hoi ke *lii o ka akau, 'Tureke, me he puahiohio la, a hiki i ka hap.lele ana o Napoleona'ia Aif/npika. Iloko o ka 1798, keia mau kaua ana me Farani i ka manawa o ka hopena." Aole w r ahi o ka wanana i mahele aku, ua hooko piha ia. Mahope o na kaua ana-o me ka lanakila ana ma ka papu i£l-Arish, a ma Joppa, ma Zfeta, a ma Jafet, ua hoao aku oia e hnolilo pio i ke kulanakanhale o St. Jean P' Acre, Mawaena o na koa o Tureke, a me na moku kokua o Enelani a mp Busia, na mpku lehulehu o ke *lii o ka akau, ua haule pu na hooili kauaaha a Napoleona, mahope o ka helelēi ana o kekahi mau wahi 0 ka pa e hoopuni ana i keia wahi, rae ka olepe ia ana o kona mau koa e na koa Tureke, ua haalele oia i keia hooili kaua ana, a i ka la 21 o Mei, 1799, ua hoomaka oia e hoi hope no Aigupika ponoi a pela oia i boi ai ā hoi loa no Farani. Ua olelo hoi ka hapa hope foa o keia pauku penei: a e komo oia iloko o na ahia, a e halana a Im aku ma kela aoao. He oiaio loa, ma naaina o Tnreke i hoolaiia mai ai a hu loa, a hiki loa i Aigupika. "A e komo no hoi oia, wani a ka panku 40, M iloko o ka aina nani, a e hookahnli ia na mea he nui; aka, e hoopakele^

ia keia riiau mea mai konalima aku[ o ko Edoma a me Moaba } a me na pookela ;o na keiki a Amona. He oiaio ua komo aku oia i n*a aiua a hiki i kona liu ana ma kela aoa aku o Palesetina (ka aina nani) a komo loa i Aigupika, a ua maa kona nolio haku ar[a maluna o iakou a a me Aigupika a hiki i keia la, a ke koe nei no ke kuokoa o ka o Edo- * ma a me Moaba a me'na keiki a Amuna. ' | Ua hooko ia ka pauku 42 a me 43, ma ko Tureke paa ana i kona linu malunu o na* aina a pau ana 1 .kai aku ai, a aole io no i pakele o Aigupika, oiai, eia ia aupuni o Tureke me kona uku i ke elala he $3,000,000 o ka makahiki a me na hookupu e ae, A he oiaio no hoi malalo o ka leo o ka hoomana Makome£a* * -i aia ka poe o Lebuana a me ko Aitippa ma kona mau kapuai wawae. | " Aka, no ka lono ana i na olelo mai ka Hikina mai, a mai ke knkulu Akau miii, e pilikia oia «o fa> mea, e hele aku oia me Isa huhu nui e pepehi aku, a e luku loa aku i ia mea he nui wale," O keia ka olelo no Tureke ma ka Pauku 44. | He kanaha a oi makahiki i hala aku, ke hoomaoj>opo nei makou i ke ka.ua ,mawaena o Tureke a me Busia i ka 1853, a i|kapa ia ke* kkraima. He moolelo keia kaua i kiimaaimi i ka hapa nui e ola nei, a e like me ka waiiana peia no i hookumu ia ai. Mamuli o na olelo paipai a Kusia ua hoouluulu ia ae )a ke Sulet ina o e Peresia ma ka hik|na o Tureke ma Asia, a ua huhu pu hoi oia ifi Husia ma akau iho. No keia kumu kaua koke aku Ia o Tureke ia Busia, ka mea kokoke mai iaia, a he mea oiaio l<?a, ua luku koa o Husia e na Tureke e like me ka a hiki i ke kokua ia ana hoi ona e a ,me Farani, a mahope aku-e Sadinia. Ua pau keia kaua i ka 1806. ! Maliope mai o keia kaua ua opa ia iho la o Farani e Oeiemania. Maliopa iho ua kau»mai o Busia iaTuxeke, a mamuli, o keakeakea ana aku o Enelani pakele ai, kpna kipaku mua ia aua e like.me ka wanana, aka, aole nae ia o ia manawa. Ua wawahi liilii ia ajku,nae kona p>-iena akauj a ua lilo aku ka , hapanui o Tureke, mai ka liloana o ke kai o ia Pe—toro ka Kui i ka 1696; o Crimea ia Kakalina ka Nui i na la bope iho. Pela i aku ai o Molodavia, Bessarabia, Servia, Houmania, Bobii'a a jne Alb;mi, a hiki loa i ka mauna Balakana. | Ano uajjiiki mai ka lono ke . hoomau la uo o Busia i ka hahai ana i ka olelo kauoha a Petero k$ Nui, Aia ma ka mahele eiwa, pepei ka ole- - lo: " ■ 1 U E lawe i ua wa kupono a pau, e lilo ai o Constantinopala a me na Inia, (no| ka mea e noho haku ;ma ma keia wahi „oia aku ana ke , poo o keh, honua); e hoouiu maiji ī ke kaua ma Tureke a me Perssia; e kukulu|i na papu ma ke Kiw Eleele; i kamana o ke kai ina ka hau* liilii ana, a me ke kai Balatica pu kekahi, he kulana elua,i e hooko ia ai ka kakou i hoolala -u hooholo-

; mna aku hoi me kahelelei waleana o Peresia; ! e po'a aku a komo i ke kai kuono p Peresia; ; e hooulu hou ae fioi i ke alaheie o na Kalepa | ana ma o Tureke mai, ma ka alna mai o Siria; j e kai aku imu* u eia hoi k$ makeke I uui o ke av- K.e hiki kakou malalla, ua | hiki ia k- . noho me ka aie ole i ke gula o Enelan ! Ua h. -ko ra e like xne ia i olelo ia ae nei, ! keia paL pala kauoha kupanaha, a ina e hooma- ! opopoia, eia no o Busia ke hoomanao nei i ua kauoha kohu wauana la a kona alii kaulaim, a e like me ia i hoikeia ma ka wanana, ke hoeueu mai nei na kalai ana a kona mau luna hoo- ! ponopono aupuni e hoolala i na keehinakulana Ino ke kaua ma keia mua koke iho. Ua paa ; kona mau alahao a me na laina uwea telegaraj pa mai ke kiko-waena aku o ke aupuni a puni , pa lihi o kona mau palena ma na aekai a'ma Ka aina, i hiki aku ma ka akau o Sina a me ! o)rea, i liooki ia mai e na ale o ka moana Pa- | kipika, ma ke kulanakauhale awa o Yladivoi sfcock, a ke hooihoia ae la ke alahao no ke awa j hamama i na kau a pau ka hau, Port Artlwir. I kuleana ai oia maluna ona wahi o ■ Kina me Corea, ua hoaie aku oia ina dala I hoopai o Kina, o ke kaua me lapana, a ma ke ! kuikahi malu ua hoopaa ia aku keia awa a ine kekahi mau wahi e ae 6 Manchuria, no kekahi mau makahiki i like me ka lilo majli ana, a malalo o ia kumu i komo aku ai na mokukaua ' o llusla a kuu kaula ma ka nuku ponoi 6 ia I awa, a e noho hoopunana ia la e lakou a keia i wa. Ua hoonohonoho ia hoi na hoolala ana jno ka makaukau kaua ma na wahi kupono a . pau mai ka moaua Pakipika, ma Kina, ma luia a me Peresia, a ke i mai nei e lawe ana oia ia 1 Areminia, a i kumu hoopale aku i na kumu e ! kiie ia ai oia hana, ke ae aela e lawe o Farani, j kona hovkuikahi, ia Siria; a e lawe loa ae o Eaelani i kahi i paa mua no ia ia, ia Aigupika. . O keia iho la na ouli kaua, e hoike ana* ia kakou i ke kulaua makaukau o ua lahui e ! ko i ka mea hope lo i a na kaula i ai no i keia nrau" la—he hookumu ana o ke kaua weli|weii e ko ai i ka lahuikanaka i ke kaua liope j loa ma keia ao mawaena iho o lakou.