Ka Oiaio, Volume VIII, Number 10, 1 May 1896 Edition 03 — Page 2
| This text was transcribed by: | Susan Moore |
| This work is dedicated to: | My Dad, Santiago M. Simpliciano |
Ka Oiaio/Ka Oiaio Puka La/
Hoopukaia i na la a pau koe ka la Sabati a me Lapule no 30 keneta o ka mahina.
NUPAPA KA OIAIO.
UKU O KA NUPENA.
No ke Kope Hookahi $ .10
No Hookahi Malama .25
No Ekolu Malama .50
No Eono Malama 1.05
No Hookahi Makahiki 2.00
Ua hiki no i kela a me keia mea e makemake ana i nupepa ua lakou, ke waiho mai i ka lakou kauoha i keia Keena, a e hooili pakahi ia aku no, me ka uku mua mai no nae.
Uku Kanikau a me na Mele Inoa he eha keneta o ka haina.
Na Olelo Hoolaha o ka elua iniha o ka puka mua ana $1.50
Puka Elua 75
Puka Ekolu 50
J.E. BUSH, Lunahooponopono a me Puuku.
POALIMA, MEI 1, 1896.
HE KANAWAI MAIKAI.
Ua lawe mai ka Loio Kuhina i kekaki bila kanawai e papa ana i ka hookuukuu wale ia o na keiki opio malalo o ka umikumamalima makahiki e hele maau wale iho no ma na alani, aole hoi e ike ia nia ke alahele mahope o ka hora eiwa o ka po. He kanawai maikai loa keia, oiai he mea oiaio loa he nui na opio e auwana hele nei o ka po. O ke puhi cigarita kekahi kupono e kau kanawai ia i na opio.
PAE OLULO.
Ma ka la 26 o Aperila nei, ua pae olulo aku la kekahi waapa me iwakalua-kumamakolu o na ohua poino ma Hilo. Ua pau ka moku o keia poe i ke ahi i ka la 17 no o keia malama, he aneane @alu haneri mile ma ka hikina aku o Hawaii. Oiai o Hilo ke awa kokoke aku ia lakou, ua hookele mai hoi lakou no ia awa, a me ka maalahi ua pae mai i ka aina iloko o ewalu la ma ka moana. Pomaikai ka poe i hoao ia ke ike i ke ano oia mea, no ka mea he pomaikai i oi no lakou ke komo hoi ka ike io iloko o lakou ma i mea.
KE KANAWAI AINA.
Aia i ka manawa e hoao ia ai kekahi kanawai e ike ia ai ke ko a me ko ole o @ makemake o ka mea nana i hana ia kanawai. Ma kahi a makou i hoao kino aku ai e imi i wahi pono malalo iho o ka lokomaikai i manaoia ma ke kanawai, ua ike makou e haule ana ka poe nele, ka poe ilihune i manaoia e hoopomaikai a e kokua ia i loaa ai he aina e pono aku ai ko lakou noho ana i kela wa a ma keia hope aku. Ina hoi o ke ana i maheleheleia ai ka aina aupuni ma Waikele: he elua eka averika aina malo, a he hapaha eka aina wai, he mea maopopo aole e ola ana ke uohoua o ke kanaka hookahi, a he oki loa hoi ina he ohana opiopio kona e ulu ae ana. Ina malalo o keia mau kumu ke kanaka e noi aina aku ai a ua hoopaa ia oia, e imi i kona ola maluna iho o keia ana honua o ka aina panoa a nakaka o ka lepo iloko o ka wa ua ole, me kahi hapaha eka aina wai, a mai loke aku o ke koena ola e loaa ana ia ia, a me kona ohana paha, e kukulu ai oia i wahi hale a e hoopaa ai paha i ka aina maluhia ai kona noho ana a me kana mau mea kanu, aole loa e ko ana ka manao aloha o ke kanawai a me ka manao hooikaika hookuonoona noho ana o ke kanaka. Ua haiki loa ka mahele ana a na ku wale no ke ano o ka inoa he "home liilii," ma ke ano ua liilii io no me ka hooko ole ana nae i ka mea i manaoia e ka mea nana ke kanawai he hooulu i ka noho ana home noho o ka poe i nele i na home.
He minamina makou i ka olelo ae malalo o keia mau hiona aole e pomaikai ana na Hawaii ma kekahi ano e ae hoi, ma ke ano kuai a hoolimalima loihi, na maopopo e lilo ana ke kanawai he ipuka e hoowaiwai ia ai ka mea dala, a e pau loa aku ai ka aina aupuni a me na aina alii i ka poe waiwai a me ka poe waihona.
Hookahi maa hou ano e i koe o keia kanawai e ike ia ai ka haule ana o ka manao hoopau ilihuna a e hooliloia aku ai he mea kokua pono i ka mea waiwai, oia keia, ma ke kanawai aole e hiki i kekahi kane a wahine paha ke noi no kekahi "home liilii," i na he aina kona a he aina noho ko kona wahine, i na no he hapahaneri eka a he apana paha e lawa ai he lua kupapau e kanuiia ai oia a me kana wahine. Ua hiki i ka mea nele aina ke noi, ina he miliona dala kana, aole oia i kue ia aka o ke kanaka ohana nui nona ka hapanui e ka, ua hiki ole ke noi i home liilii nona, malalo o keia kanawai, wahi a na agena Aino Aupuni.
KUOM@
@
Ke panopano @ iho @ poipu@ k@a ma Europa, ma@a o ke aupuni @ ekahi oia mahele honua. Ke @lioilo @ kekahi poe i keia kau mahana a@ ulu m@ ke kaua. Pela io paha, aka, i ko makou manao o ka 1897 aku he makahiki @ ke kaua nui a na loea a me na kuhina kalaiana e hoomaka nei e ike na hookokoke loa mai.
He mea oiaio hoi @ ke kaua nei na aupu ni nunui me na aupuni liilii, o keia ka maka mua. Ua kana o Kina me Iapana, na kaua aku o Farani ia Madegaseka, ke kana nei o Italia me Abesiuia, ke kaua la o Aigupika me kona lahui o ka Soudana, ke kaua nei o @pania me kona mau kupa ma Inia Komohana, e kaua kuloko mau ana ua Repubalika o Amerika Waena a me Amerika Hema, ke kaua la o Enelani ma Matabele, a he aneane koe e uluaoa holokoa kana mai ana na Boere a me ka Orange Free State i huiia ia Enelani.
E kaua ana a e nune kaua ana ke ao holookoa. O na aupuni liilii me kekahi mau aupuni ka mua nana e waele kahua kaua. Malie io paha o ka wa keia e ulu mai ai ka "Ninau Hikina" ma o na hana a na lahui Mahometa ma ka Suletana, ke poo oia hoomana, a me ka Mahdi; ma Areminia a me ka Soudana, a malalo oia kumu e ala kipi ae ai na lahui Mahometa o Inia malalo o ka Emepire Beretania Nui.
Ua koho aku kekahi poe kilokilo aupuni a me na loea akeakamai, a me na kilo hoku iloko o keia mau makahiki i hala he mau makahiki kana huliamahi weliweli ua kokoke mai.
Ke ku pinai mai nei ka lakou hooia i keia mea, ma ka ike maopopo ana i ke kulana manao o ua lahui kanaka i keia wa. Aka, aole hoi ka hapanui o lakou i hoomaopopo i ka mea i wanana ia e hiki mai ana me ka haule ole, mai ke Akua mai, he wauana e hoike ana i na mea nui e hana ia ana me keia ao, a hiki aku i ke ku ana o ke kaua nui weliweli (Dan 12:1) e lukuia ai na lahui a pau o keia ao ia lakou iloko o ke kaua nui, ma o ka nani o ke Keiki a ke Akua, o Mikaela, ke alii nui o na anela ma ia wa. Ua ike mua ia keia mea e hiki mai ana mahope o ko ke kanaka haule ana iloko o ka hewa. Ke pii mau nei ka hewa a ke aneana nei e piha na ipuhue o ko ke Akua inaina, a e ninini mai ana no oia i na poino maluna o ko ke ao i hoowahawaha i kona leo aloha i hoike ia mai e kana Keiki mai kinohi mai ma o na Kahiko a me na kaula, a me ona kino kanoka no hoi a me kana mau kauwa na apokolo a me na kahunapule a hiki i keia la.
Ke nana nei ka hapanui o ka lahui kanaka o ke ao i na olelo mai ka waha mai o ke kanaka no na mea e hiki mai ana, a o kekahi hapa uuku loa ka poe e hakilo nei i ka ke Akua mau hoike ana, no na mea e hiki mai ana a me ka hopena o ke ao.
Mai ka makahiki 1844 mai i hoala ia ae ai na imi ana o kekahi poe haipuli i ike i ka mea a lakou i haupu ai ua kokoke mai, oia hoi ka wa a ka Haku e hele hou mai ia i keia ao.
E like me ke kuhikuhi i na haipule no na wa a pau ma kaua olelo, ua imi iho hoi lakou ma na wanana a ke Akua, a he oiaio ua maopopo loa aia kakou i ka manawa o ka hopena e ku nei, mai ka 1844 mai, he hapa keneturia o oi iki aku o ke au o ka manawa i pau o ia manawa.
ia e ka poe kalaiaina o na aupuni o Europa, e hiki mai ana i ka 1897. E komo ana iloko o keia kaua, me ka moakaka loa, he eono, a ehiku paha aupuni helu ekahi o Europa i kinohi, a mahope aku e omo ia mai ai kela a me keia aupuni e ae o Europa a o Asia a me Amerika pu kekahi. O ka huina nui o na kanaka o keia mau aupuni, he 324,000,000.
Iwaena o lakou ua hiki aku i ka 74,000,000 ka huina o na kanaka i hiki ke komo i ke kana, a o ka huina nui hoi o na mokukaua he 2,000,000 a oi aku na tona e ku makaukau nei. He 1,140,000 ka nui o na koa o Rusia i ka wa kaua ole, a he 3,780,000 i ka wa kaua nona na lilo i hiki aku i ka $160,000,000 o ka makahiki. He 560,000 ka nui o na koa o Farani i ka wa kaua ole, he 3,700,000 i ka wa kaua, a e lilo ana ke @61,000,000 no ka makahiki.
O ka ninau e pili ana i ka omalu kaua ma Europa kekahi ninau nui, a he ninau hoi e loaa ana ka haina ma kekahi kaua nui, i alelo He 580,000 o Geremania i ka wa kaua ole; a e 3,708,000 i ka wa kaua, no ua lilo makahiki he $130,000,000. He 138,410 ka nui o na koa ku mau o Enelani pono i, a he 1,039
kaua @ @ ho aku o @ @ ua o @ @e ana P@.
A @ ikaika moana pae, o Beritania no hoi @ @. He 612,280 ka huina o na tona o ko@ @kauo e l@ nei ma ka ilikai, a he @ @ wale no ko Rusia a me Farani k@ ia. @@ka like nei nae ke@ mau aupuni e oi @ ko laua mau tona moku kana i ka maka@ 1897 he nei, nolaila keia @ohoia o ka makehiki ia e hookui ai na lahui ikaika o ke ao nei, wahi a na kaula.
Ma ka hoiliili helu ana a kekahi loea o ke ao nei, ua olelo ae oia i kona manao, aole e emi ana ka huina o na koa ma ke kaua i ka le@e mua ana malalo o 1,000,000 o na aoao paio, a ma ke ano o na mea kaua luku ola o keia wa, ua helu oia he mau haneri @n@ani ana ka uni o na koa e make ana ia leina mua o ia puali kaua.
Ke hoomanao iho kakou i ke kulana kuee o na lahui kanaka ikaika o ke ao nei, aole anei he mea ia no kakou e hooia ai i ka oiaio o ke ko ana o na wanana no ke kaua huli a mahi i oleloia ma Daniela 12:1 Ioeia 3:9;10 a me 11.
Mai ka makahiki 1844, ka hoike ana a ka hoomana la ehiku, ua hiki mai ka manawa o ka hopena, a iloko oia wa a ka la hope e nainai mai nei, he kaua nui weliweli ke hoau mua mai maluna o ka honua mamua o hoohaniniia o na ipuhue o ko ke Akua inaina maluna o ke ao, a i ho@uia ia ai hoi na enemi a pau o ka pono mahope loa aku e ka anai pau ana mai a ka nani o ke Keiki a ke Akua ia ia e hele mai ana maluna o na ao kaalelewa iloko o ka olino nani ui e hiki ola ai i ka aia ke ku hoaaono aku a manao iho e pakele oia.
He mau olelo kumu keia a ao ana ia kakou e hooponopono i ka noho ana, e like me ia i ao ia ai e Noa ka poe hookuli o ke au kahiko mamua o ka hiki ana mai o ka la weliweli "e hele mai ana me he umu ahi la ka enaena,** e lukuia ai ka poe liookiekie a pau, a me ka poe hana ino me he mauu la,** wahi a Iehova." Malaki 4:1.
HE PUA ALII.
Iloko o ka moe mai ana he mau la pokole wale no, ua kuu aku la ka luhi o Hon. J.G. Hoapili, kekahi o na alii o ka aina, i ke 63 o kona mau makahiki, ma Keauhou, Hawaii. O ka mea i make iho la, oia kekahi o na alii a pau e ola nei. Ua hanau ia mai oia e Kanehoa a me Paleiliahi, he mau alii o na ohana lii i hele aku i ka make.
Aloha no ka poe kahiko, na lii hanau, a me na lii ma kona ano iho, o ka lahui e nalowale nei. Me ha la, he oiaio ka olelo e olelo ia nei, ke hele aku nei keia lahui i ka make, oiai o ka poe naauao a me ka poe hoopono ke make nei ane ke kakaikahi o ka piha o ka makalua o ua makua. Aloha no oe e Hawaii.
NO KE KANAWAI KOOPAA HELU KANAKA.
Mamuli o ko makou ike ana iho eia ke hoolaha ia nei he mau uku kekani no ka mea hoopaa ia ia ino imua o ka luna hoopaa inoa, a pela aku, e ka poe kue i ke ano o keia kanawai, ke hoike aku nei makou, aole he pololei oia mau auhau maluna o kela a me keia mea e hoopaa ana, koe ka uku ana he hookahi iwakaluakumamalima keneta i ka wa e kii hou aku ai i palapala hou, e like me ia i hoakakaia malalo o na kumu i ae ia e ke kanawai.
MAKE IA KAMAAINA.
Ma ka la 21 o Aperila ua lawe aku i ka make i kekahi o na wahine i noho a kupa a kamaaina ia Hawaii nei, Mrs. Adelia Louzada Cornwell, ma Kapalakiko, Kaleponi, a ua hiki mai kona kino wailua maluna mai o ka moku Auseteralia i keia Poakahi.
He 76 ka nui o kona mau makahiki. Ua hiki mai keia lede me kana kane Mr. W. Cornuwela makua he kauaha makahiki a oi i hala aku, a mahope o ka noho ana ma Honolulu nei no kekahi mau makahiki, ua huli hoi aku aku laua me na keiki no Waikapu, Maui, a malaila i noho pu ai me kona kaikuaana, me Kimo Louzada, a moe aku ia, a make aku hoi ke kane i keia mau makahiki aku nei i halaa, oia aku la no hoi ko lakou hope o na makua iloko o ke ana piha a oi o ka manawa i olelo ia no ke kauaku e ola ai iloko o keia au.
He wahine o Mrs. Cornwell i aloha nui ia e na haole a me na Hawaii. Ua waiho iho oia mahope nei he ohana keiki me na moopuna he lehulehu oia hoi o Mrs. Vida, W.H. Cornwell @ ka make elua ana maluna o @ ma o ka lua o ka Adamu.
MAKE IA WAHINE KAMAAINA.
Ua make ma ka home o kana keikamahine, Mrs. J.D. Akerman, o Mrs. Mary Yates, kekahi o na kamaaina kahiko o Kona, ma ka la 24 o Aperila, 1896. Ua haalele iho oia he mau keiki 4, a he 25 mau moopuna, e kanikau aku nona ma keia aoao o ka luakupapau. He makamak@ oluolu oia a he lokomaikai no hoi i na poe a pau e maalo aku ana ma kona home a he nui no hoi kana laau hana aloha e poina ole ia ai na hoomanao ona nona. Ua akoakoa ae kana mau keiki me na moopuna ma kona wahi moe mamua o kona haule ana aku i ka moe kapu a ka make, e waiho ma ka lua a hiki i kona hoala hou ia ana mai e ka leo o ka pu kapu a ke Akua i hookani ia e kona Auela Nui. Pomaikai keia kahiko i kona hiamoe ana, e like me Iakoba, i ka loihi o ke ola ana, iwaena o kona ohana, e ao aku ana a me kona hanu hope e hoomaikai ana ia lakou, me ka kauoha e hoomililani aku ia Iehova a e aloha kekahi i kekahi. O ka make ana keia me ka lanakila a me ka oluolu. Me ka ohana ko makou aloha.
L.B. KERR,
--ma--
NAE O KA HALEKUAI O MOGAN.
He kupono i na lede e hele mai e nana mua maanei i ko makou pua waiwai nui mamua o ke ku
O KA HOOKAHI DALA I KUAI IA MA KAHI
O L.B. KERR, UA LIKE IA ME ELUA
MA NA HALEKUAI E AE.
OIA HOI, UA LOAA IA OE NA LOLE
nona ke kumukuai Elua Dala HOOKAHI DALA
WALE NO,
NA PAPALE,
Na Lipine
Na Pua Papale
Na Hulu
Na Lahilihi.
Na Miki@ilima
Na Lole
Na Paku
Na Keokeo Uhi-moe
Na Kihei Huluhulu
EOT EOT.
Alanui Maiwahine, : : : : Honolulu H.,I
KE KALEPA POLOLEI MAI NA HALE HANA
MAI.
E @ai a@a i kekahi maa okoa a e @ai ai maka ma a ke kumu kuai kukaa.
L.B. KERR.
No Keaha i Hanaia ai?
M UAI, @
hookipa
ana e like me na hoa kuai haole. He mea hewa @ keia. Ua hooikaika hoi makou e hookipa i na hoa kuai Hawaii ma na ano a pau e like me ia i hoohana ia i na haole. Oia ka mea pono. Ua like no ka maikai o kau dala. Ua kuluma keia manao iwaena o na kanaka maoli, aole hoi he loaa ia lakou na mea kuai e like me ia i na haole. Malia paha he oiaio ia no keia. Ua hapakue no ka noo aoo o kekahi poe kalepa i hana ai pela. Aole o makou manao, a aole loa @ hoi mamua, he mea pomaikai ka hahai ana i na hana oia ano.
UA KAENA IHO MAKOU I KE ANO O KA
MAKOU MAU MEA KUAI,
O keia hoi kekahi o na mea koikoi loa e pili ana i ka oihana kalepa laau lapaau. E hoopaakiki ana nae makou e loaa na mea maikai wale no i na manawa a pau, a he hope mai na mea e ae.
O KA UKU ANA I KE KUMUKUAI.
I kakau ia ma ka omole a ope paha he mea mau ia no na makahiki i hala a hiki wale i ko makou komo ana mai i ke kahua kalepa. O ko makou makemake e lilo i oihana kalepa nui ka makou. Ua hiki wale noia makou ke hooko i keia, aole ma kekahi alanui e ae mawaho o ke kuai emi ana mamoua o ka hale kuai e ae. O keia ka makou e hana nei. Oia ka makou mau kumukuai e kuai nei @ ana @ ka 10 pa haneri a ka 30 pa haneri ka emi iho malalo o na halekuai e ae. E haawi ana makou i na h@k@ dala kuike o 10 pa haneri o ka lakou mau kuai ana i hiki i ke 50 keneta a pii aku. Hehoomakaulii @ keia. Aole makou i manao ua ike ka nui kanaka Hawaii i keia hooemi a makou, oiai aole makou i ike akea aku i keia mea ma mua ma ka olelo Hawaii.
KA HAAWINA LAAU LAPAAU,
E ma'i ana i kekahi manawa? A e heleana hoi i ke Kauka. E haawi mai ana ke Kauka i kekahi palapala o ke ano o na laau. E lawe mai i ua palapala la na makou e hoopiha aku. E pomaikai ana oe a e kuhikuhi aku ana makou ia oe i ke kumu. Ma na kulana kauhale e ae he hana maa mau ka haawi ana i ke kauka i kekahi uku komiaina. He mea oiaio o oe ana ka mea nana e uku keia uku kaulele. Aole o makou ae e uku i kekahi kauka i keia @ kaulike. E kaki ana makou i ka uku kupo@o e hoohana ana i na laau lapaau maikai loa, i hoomakaukau ia e ka poe akamai loa i ka haua ana i na laau lapaau. He mea ole ke kauka a oukou i hele a@ e lawe mai i ka palapala o ka laau ia makou a na makou e hana aku. I na e hoopaakiki mai ana e hele oe i kekahi halekuai laau e ae e hi@ iho o keia kekahi o na kauka uku paha@ a e uku kaulele hou iho ana oe he 50 keneta a pela aku.
Hui Kuai Laau Lapaaau o
HORRON COMPANY.
KA HUI HANA LAAU HOOEMI KUMUKUAI
Jan 6 tbd