Ka Oiaio, Volume VIII, Number 11, 8 May 1896 Edition 03 — Page 2
| This text was transcribed by: | Ruby Kaneshiro |
| This work is dedicated to: | Sharon Mowat |
NUPEPA KA OIAIO.
__________
UKU O KA NUPENA.
No ke Kope Hookahi . . . . . . . . . .$ .10
No Hookahi Malama . . . . . . . . . . .25
No Ekolu Malama . . . . . . . . . .50
No Eono Malama . . . . . . . . . 1.05
No Hookahi Makahiki . . . . . . . . . 2.00
Ua hiki no i kela a me keia mea e makemake ana i nupepe na lakou, ke waiho mai i ka lakou kanoha i keia Keena, a e hooili pakahi ia aku no, me ka uku laua mai no nae.
Uku Kauikau a me na Mele Inoa he eha keneta o ka lai@a.
Na Olelo Hoolaha o ka elua iniha o ka puka mua ana: ………………………… ...* 1.50
Puka Elua ……………………………………………………………………………………. 75
Puka Ekolu ……………………………………………………………........................ 50
______________________________________________________________________________
J. E. BUSH, Lunahooponopono a me Puuku.
______________________________________________________________________________
POALIMA, MEI 8, 1896.
______________________________________________________________________________
NA HANA HEWA.
_____________
I ka poe hoopono, ua lehulehu lakou i ka mahalo i ka olelo hoopai a na lunakanawai opio o ke aupuni repubalika Hawaii.
Ma ka Aha Hoomalu o Honolulu nei, aole he manao ana iho o ke mea kolohe, e pakele ana oia. Pela no imua o ka Lunakanawai Perry a me ka Lunakanawai Carter. Ua manao kuhihewa kekahi poe no ka opiopio o keia poe i hoonohoia ma ka oihana e kamalii ana ka lakou lawelawe ana i ke kauawai, aka, ua ike maka kakou, a ua ike kino hoi kekahi poe, aole lakoou i lawelawe i ka oihana me he mea paani la , aka, ua hooko ia ke kanawai e like me ia i hana ia e ka poe kau kanawai maluna o ka poe i hana kue i ke kanawai.
O ka hana ana iho la ia a ka Lunakanawai, he hooko pololei i ke kanawai e like me ka olelo a ke kanawai, aole hoi e like me ka makemake o ka Lunakanawai, a o kekahi kanaka paha. Me keia na Lunakanawai e hana ai me ka pono a me ke kaulike, alaila, ike ia ka maikai a me ka maikai ole o ke lanawai, a me ke kupono e hoopau a e hooponopono hou ia paha.
Ma na hihia opiuma, o he ia a pela aku, ke ike nei makou i ke kau ia o ka hoopai e ao aku ana i ka poe kue i ke kanawai, a i na ua lohe ole i ke ao mua ana, he kupono no e hoopai ia me ka hoopaahao, oia, i na ua hiki i ke kanaka kino maikai ke noonoo no na hana o ia ano, he mea maopopo ua hiki no ia lakou ke @ kino, a ke hana ma na hana i kue ole ia e ka manao maikai o ke kauawai.
____________________
NA KAMALII AUWANA.
__________
Ua mahaloia ke aupuni i ka hooikaika e kinai i ka hoopae maluia ana mai o ka opiuma, e ka poe manao kaulike. O kekahi keia o na mea inoino a ke kanaka e hoopaa ai, a ua kupono no ka pepehi ia aua o ke komo ana mai o keia mea ino. Pela no ka waiona a me ka paka. He mau kupuaino no keia, a ua pomaikai ke keiki, a kanaka paha, i hoopa ole i keia mau mea i helu ia ae la. Aka, aole o ko ke aupuni makaala aua e ki@ai i na hewa a me na mea ino e hoopoino ana i ka pono a me ke ola o ke kanaka he mea ia e hoopalaleha ai na makua i na keiki opio, mai ka launa ana me na mea ino i helu ia ae la.
He hana ka lakou, a he kuleana ko ka lehulehu, ma o ke aupuni; e nana a kau-nui aku maluna o na makua e hoopololei a e ao pono ana lakou i na keiki mai ka wa opio mai, a e hoomalu ia lakou mai ka hele auwana ana o ka po, e like me ia e ike ia nei ma na alanui a ma na wahi lealea.
______________________
NA HANA KUPANAHA.
____________
Ma Calivilana, Amerika, ua hanau mai la kekahi wahine i kekahi mau mahoe, he keikikane, me ke kaikamahine, a aia no laua ke ola la me ka maikai.
Ua hanau ia mai laua me ka hui o ko laua mau kino, e huli ana ke kua o kahi i kahi, he elua no poo, eha wawae, eha lima, elua waha; eha maka, a he elua wale no pepeiao. O ke keikikane ka mea ikaika o laua, a he ai mai oia i ka waiu e like me ke ano mau o na keiki hanau hou, a o ke kaikamahine, aole oia i ai i ka ai, no kona pololi ole no paha, a ua manao ia a ua lawa ka ai a ka keikikane e ai ai no ka hoolawa ana i ka ikaika no na kino elua.
I na e hoomoe ia kekahi keiki me kona alo ilalo, ua nui loa ka uwe o kekahi,, me he la ua eha loa oia. He nui no na hana kupanaha a ke Akua, a e hiki ole ai hoi i ko @ nui ke hoohalike aku. Ua ano like iho la keia mau keiki me na mahoe Saiama.
_________________
__________________
NA MANAO ANOE.
_______
O kekahi o na manao anoe o keia mau la, oia no ka loli ana o ka manaoio o na kanaka, a me he la na oi aku ka nui o ka poe hoole i ka oiaio o ke Kauoha Kahiko i ko na au i hala. He mea no keia i oleloia e hiki mai ana iloko o na la hope.
He haule nui ana mai o na haipule, ma kekahi mau nupepa e hiki mai nei io makou nei na ike iho makou malaila, e olelo ana kekahi poe Kahunapule, he moolelo kaao a he moolelo nane wale no ke Kauoha Kahiko. Ma keia ka poe hoopono a mauao Akua e ike ai i ka hoole-Akua akea e ulu nei oiai ke komo nei keia ano olelo.
________________________________
NA IKE LAPAAU.
__________
Iloko o na ike o ka poe imi naauao o kanaka o keia manawa, o ka ike loaa nei kekahi o na pomaikai nui o ka lahui kanaka o ke ao. O ka ike ia ana o ke ano a me ke kumu o ka ma’i oia kekahi kumu ike e hiki ai ke lilo he mea e hoowaiwaiia ai ia kakou. Malalo o keia ike na hiki i ke kahuna lapaau ke noonoo a haawi i ka mea pilikia e ka laau a lapaau kupono paha e ola ai ka ma’i.
O ka hoomalamalama ia ana o loko o ke kino o ke kanaka oia kekahi o na haawina kupanaha hope i loaa i ko ke ao, ma keia oihana. He hooko maopopo ia ana keia o ka olelo, e mahuahua ai no ka ike i na la hope.
_________________________________
_________________________________
HOOPAIIA.
_______________
No ka hoao ana e haua i kekahi hana karaima holona na hoahewa iho kekahi aha jure i ko lakou hoa lahui, oia o Juno Davis, he elua makahiki hoopaahao ma ka hana oolea. He pue wahine ke kumu hoopii, a me ka hoopono ua hoahewa aku ke jure Hawaii i ka mea hoopiiia. Ua like keia karaima me ka pepehi kanaka, a he uni ka poe i li ia e ka lehulehu me ke kali ole aku i ka hookolokoloia o ka mea e hana ana i keia karaima. Ua liko no hoi ka mea hoao i keia hana me kekahi holoholona, he mea i hanauia me na anoano maikai ole mai na makua a me na kupuna mai, e like me ia i olelo ia, e ili ana ka haawina i na keiki a hiki aku i ke kuakolu. O ka hewa i hana ia e keia ano kanaka, aole ia he mea i ulu wale ae ma ona iho, aka he haawina iloko ona mai na makua mai, a ina i kuukuuia na loina o na makua e mohala a e ulu me ka pa’ipa’i a hoopololei ole ia iloko o ke keiki i kona mau la opio, he mea maopopo loa e aai ana na haawina kakaiaioa iloko ona a hiki i ka noho ana iloko o ka halepaahao, a pela mau loa aku hoi iloko o ka halehoopai mau loa mahope aku. Aloha wale ka mea a ke Akua i hana’i i kinohi me kana Keiki e like me ko laua ano i hoohaukae a hoanoe ia ae e ka hewa. Nowai la keia hewa? No ke kumu mai o na hewa a pau a nona mai i loaa ai na haawina o ke ehaeha a me ka make, make mua, a make mau loa. Pehea la kakou na makua i hooikaika ole ai e hoomalu i na ano ai hewa iloko o kakou a me ka kakou mau pulapula aku? He mea haohao loa keia, a kupono no i kapaia ai “ka pohipohi o ka hana hewa,” ka euanelio hoi a Satana, ka mea a ake ana e luku i na hana maikai a ke Akua i hanai, o ke kanaka hoi ke pookela. E huli kakou mai ka make a i ke ola, mai ka Ane-karista a ia Karisto. E hooikaika na makua e noho pono a e ao mau i na keiki i ka ke Akua olelo, no ka mea, aia ma kana olelo ka malu a me ka oluolu, ka maha a me ke ola mau loa.
___________________________________
___________________________________
HE HANA KUPONO.
_____
He mea kupono loa i ke aupuni e lawe mai i kekahi kanawai e auhau ana i ka aina a me ka loaa makaiki o ka poe waiwai a pau e noho ana ma ua aina nona ka waiwai ma Hawaii nei mawaho ae o na auhau maa mau o ka poe e noho ana ma ka aina nei. Ua like ka poe e ohi ana i na loaa mai keia aina aku a e hoolilo ana i kaua loaa a me na lilo o kona noho ana i kahi e, me kekahi moo amo koko e omo aua i ke ola o ke kanaka me ka hanai ole iho i ke kumu mai o kona ola i mea e hoomau ia aku ai ka pono i loaa iaia.
___________________________
HE MAHALOIA.
Ma ka makou hoomaopopo aku i ka ano o na olelo hooholo a na opio jure Hawaii e pili ana i na hihia hana hewa i hiki aku imua o lakou, ua hiki ke mahaloia lakou, a ke puanaia ae he poe koa lakou no ka pono. Ua oia ka inoa Hawaii ma o ka lakou mau hana, a ua pomaikai hoi ke aupuni. Ka haawina keia o ka malamalama mailuna mai. Pomaikai ka Paeaina ke piha i na opio wiwo ole i hooko i ka pono.
__________________________
__________________________
UA KANALUA IA.
Ma na nupepe haole ke mahae nei na manao o na haole kuonoono o ka aina, na haole waiwai, a me na loea kanawai, e pili ana i ke kupono i ke kumukanawai o ke kanawai hoopaa inoa a me ke ano o ka noho ana o na kanaka ma Hawaii nei. Ua lohe mai makou o kekahi lunakawai no o ka Aha Kiekie kekahi e kanalua nei, a o kekahi loio kiekie o ka poe loio kakoo nei i ke aupuni. Ma keia kakou na Hawaii, e ike iho ai i e kanalua o ka poe kiekie a naauao o ka aina, a ke hui ia aku me ka lono e hoae ia ana ka pololei o keia kanawai imua o ka Aha Kiekie na lilo he mea e hookaulua ia ai.
Ma keia kumu ua hiki ia makou ke ike iho i ke kumu o na haole a me na lahui e ae e hookaulua nei i ko lakou hele ana e hoopaa ia lakou iho.
_________________________
_________________________
NO KA WAIONA.
__________________
Mamua aku nei, ua hoonoho ia kekahi Comisina e ka Ahaolelo kuikawa, e pili ana i ka waiona. Ua waiho mai keia Comisina i ka lakou hoike i ka Poakahi nei, me na olelo e pili ana i na hui a me na kuai rama e ae. He elua pila kanawai i hoomakaukau ia e ka hapa nui, hookahi e hoonui ana i ke @ute maluna o ka rama saki, a o ka lua hoi e hoololi ana i na kanawai e ku nei i keia manawa, i kulike ai me ka lakou mea i hoike mai ai, ooia ke kupono. Ua hoole ke Comisina i ka mea i ka ana ia mamua aku nei ike akea, a i manao ia e kekahi poe pili hoomana oia ka mea e maluhia ai, a e hoouuku mai i ka inu waiona, oia hoi ka hoihoi ana i ke kuai ana i ka rama malalo o ke aupuni, ma ke ano Gotenburg me Dispensary. Maialo o keia mau ano ua kaa ka maua o ka poe e makemake ana e inu maloko o ka lima o ke aupuni.
Hookahi o keia mau ano i lawe ia e ke Comisina a waiho ia mai imua o ka Ahaolelo ma ke kanawai, e hoao ia, aole nae e hiki ke hooko ia i keia kau a nolaila, ua nonoi mai lakou e hoomauia ke Comisina, a hoike mai i ka lakou hana i ke kau Ahaolelo o 1898. Ua hoike mai hoi ka hapa uuku o ke Comisina ua lawa no ke aupuni i ke kanawai e hiki ai ke hoomalu ia ka inu ana o ka rama. Ua manao laua he mea maikai e hoohui ia ua laikini no na kuaaina.
_________________________
UA MALU OLE.
__________
Ua oleloia he mau tausani dala kai pili ia ma ka heihei waapa i malama ia ma Ewa i ka Poaono aku nei. He hoike ana mai keia i ka hiki ole i ke kanawai o ke kanaka ke ao a ke hoomalu aku i ka hana a ka poe puni ia mau ano hana, he pili waiwai a pela aku.
Ua aai ka hewa iloko o ka lahui-kanaka, a he hookahi wale no mana e hemo ai keia aai mai a kakou ae oia hoi ka mana o ke Akua ma o Kristo la,a aole he mea hou aku. O ke ao hooma a me ka hoomanawanui wale no o na makua i na keiki, i ka wa opiopio ka mea e kauahai mai ai na hewa, mana olelo ao a ke Akua. He olelo kumu, he olelo maemae, he olelo naauao, a he olelo ola ka olelo ao a ke Akua, a oia wale maoli no ka mea hiki ke hoomaemae i ka naau o ke kanaka.
________________________
_________________________
HE HUAKAI HELE.
__________
Ma ka holo ana aku o ka Loio Kuhina no Kina eia ka elua o kona holo ana no na aina e, wahi aka oleloia, e imi i pono a i ike e pono kana oihana a me ke aupuni, malalo o na lilo o ke aupuni. I ka wa o ke aupuni moi, o keia kekahi hana i ahewa ia ai na luna aupuni kiekie a me ke poo aupuni, i ka ae ia o na paahana aupuni e hele o hoo@mha, a pela aku malalo o na lilo o ke aupuni.
He nui na huakui o keia ano hookoia malalo o ka apono ana o na mana e hele ana a lewa ka honua aka, he kanalua makou i ka olelo ana ae, ua loheia a ua ike ia he wahi lihi pomaikai kai loaa ma keia mau ano hana.
@. He hewa hoi ke @ loa ae ka @, oiai he aupuni liberala keia he aupuni repubalika, e like me Amerika.
__________________________
__________________________
E HOLO ANA NO ASIA.
__________
Ma ka hui ana o ka Papa Ola i kela la aku nei ua hooholoia no ka holo ana o Loio Kuhina Kamika no Asia, me Kauka Wahie, no ka imi ana i na kumu e hiki ai ke pale aku i na ma’i luku. E holo aku ana laua ma ka mokuahi Doric, no Yokohama. Honokaona, a me kekahi mau awa e ae. E hala ana paha he elua mahina ia laua ma keia huakai.
_______________________
NUI KA NELE HANA..
__________
Ia makou e holoholo ana i kekahi kakahiaka o ka pule i hala, ma kai o Ainahou, ua hoopahaohaoia hoi ko makou ike’na i ka ike ana aku i na uwapo ua hele a piha pono i na kanaka kino opiopio ikaika e imi hana ana, aole nae he loaa o ka hana.
Wahi a kahi o lakou, aole he loaa o ka hana ia makou e lawa ae ka pule hookahi iloko o ka mahina, oia hoi he eono la iloko o iwakaluakumamaono la hana o ka mahina. He kulana pilikia keia, a he hoopilikia pu hoi i na makamaka i ka malama ana mai i na la nele.
Aole keia kulana mai mua mai, i keia mau la nui loaa hoi no o ka aina. He mea kupanaha loa aia a nui ka waiwai komo mai iloko o ka aina nei, oia hoi la ka manawa e hekau ai o ka waiwai a ka lima o ka hapauuku, a o ka luhi a me ka pololi i ka hapa nui o kanaka.
Aka, e hoomanawanui kakou ma na hana pono a ka Haku o Sabaota e hoolohe a wehe ae i ka pilikia o ka poe i ilihune a i pololi.
______________________________
KA WAIU A ME KE KOPAA.
__________________
Malalo o keia kumu hana ka paio wehewehe ano o na opio o Alanui Paipalapala. He mea oiaio loa, ua hoike mai lakou i ko lakou naauao ma ka wae ana i ke kumu wehewehe ano a na mea @ pili ana i ka poe opiopio loa ka ai mai ka poli mai o ka makuahine kino kanaka a me makuahine kino honua.
Mai na kuluwai mai na muliwai nunui a mai na hune lepo ae hoi ka momona o ka honua. Ke hoomaopopo nei makou eia na opiopio o Kawaiahao i ke kulana a Paulo i olelo ai, kunu wa kamalii ike au e like me kamalii a ke manaolana nei makou, aole no e hala ana ka milenia a loaa aku no ka hapa hope o ka Paulo i olelo ai, oia hoi ka ike kanaka make @a aku. E au e na opio i komo ai i ke k@ ka poe paio o na Helene.
______________________________
NA MOKUKAUA HOU O IAPANA.
_____________________
Eia no keia aupuni o na lahui hoowahawahaia o Asia, ke hoomau nei ma ua alanui a pau ke hahai ia nei i na aupuni lahui Anglo-Saxon, a me na lahui Latina.
Ma hekahi mau ano ua hoholo maoli no ka aapo ana o keia lahui i na ike o na lahui naauao o ke ao nei, a ma ka emi a me ka pakiko o ka hana ana a me ka noho ana, ua oi aku hoi keia lahui. E makaala mau ana oia i na wa a pau. No ka pono a me ka lanakila o kona noho ana ma keia mua aku, aole hoi oia i hoopoina iki o ka ikaika a me ka makaukau kaua kekahi o na pono nui o na lahui o keia wa, a no ia kumu ke kukulu nei oia he elua mau mokukaua helu ekahi ma Enelani i keia wa, a he hookahi o laua i paa, nona na tona he 13, 150, me na enegini papakolu, he 387 kapuai loihi, 73 kapuai laula, a he 14,000 ikaika lio o na enekini.
He elima mau ipu -- uwila hoomalamalama, a he 18 mile o ka ho@a ko laua holo. He 226 kapuai kahi o na palekila kaua o ka moku i paleia, he 2-1/2 iniha, a he kiwihao kona malalo o ka ilikai ma ka ihu-moki. He elua o laua kia kaua, he mau wahi e hiu ai me na mikini i na waapa he 13, a he elua mau moku lana topedo. He $3,900,000 ka lilo no ka moku a me keia mau lako, koe aka hoi na pu a men@a lako kaua @ ae.
Ua hoolakoia hoi keia mau moku me na pale-kila he 3000 tona ka nui no ka wa pilikia. He 4 ka helu o na pu nunui, o 12 iniha ana waena o ka waha, he 49 tona kaumaha, he 106 iniha mau pu kuniahi kialapine, 13 mau pu kuniahi liilii 3 paona kialapine, a he 10 pu kumiahi kialapine o 2-1/2 paona.
No Keaha i Hanaia ai?
_____________________________________________________________________________
___________________
MALOKO O KEKAHI MAU HALEKUAI NUI hoi he haawiia i na kanaka maoli na hookipa ana e like me na hoa kuai haole. He mea hewa loa keia. Ua hooikaika hoi makou e hookipa i na @ kuai Hawaii ma na ano a pau e like me ia i @ ia i na haole. Oia ka mea pono. Ua like no ka maikai o kau dala. Ua kuluma keia manao iwaena o na kanaka maoli, aole hoi he loaa ia lakou na mea kuai e like me ia i na hale. Malia paha he oiaio io no keia. Ua hapakue no ka noonoo o kekahi poe kalepa hana ai pela. Aole e makou manao, a aole loa no hoi mamua, he mea pomaikai ka hahai ana i na hana oia ano.
UA KAENA IHO MAKOU I KE ANO O KA MAKOU MAU MEA KUAI,
O keia hoi kekahi o na mea koikoi loa e pili ana i ka oihana kalepa laau lapaau. E hoopaakiki a@ nae makou e loaa na mea maikai wale no i na manawa a pau, a he hope mai na mea e ae.
O KA UKU ANA I KE KUMUKUAI.
I kakau ia ma ka omole a ope paha he maa mau ia no na makahiki i hala a hiki wale i ko makou komo ana mai i ke kahua kalepa. O ko makou makemake e lilo i oihana kalepa nui ka makou. Ua hiki wale noia makou ke hooko i keia, aole ma kekahi alanui e ae mawaho o ke kuai emi ana mamua o na hale kuai e ae. O keia ka makou e hana nei. Oia ko makou mau kumukuai e kuai nei e kainoe ana ana mai ka 10 pa haneri a ka 30 pa haneri ka emi iho malalo o na halekuai e ae. E haawi ana makou i na hoakuai dala kuike o 10 pa haneri o ka lakou mau kuai ana i hiki i ke 50 keneta a pii aku. Hehoomakaulii nui keia. Aole makou i manao na ike ka nui kanaka Hawaii i keia hooemi a makou, oiai aole makou i ike akea aku i keia mea ma mua ma ka olelo Hawaii.
KA HAAWINA LAAU LAPAAU.
E ma’i ana i kekahi manawa? A e heleana hoi i ke Kauka. E haawi mai ana ke Kauka i kekahi palapala o ke ano o na laau. E lawe mai i na palapala la na makou e hoopiha aku. E pomaikai ana oe a e kuhikuhi aku ana makou ia oe i ke kumu. Ma na kulana kauhale e ae he hana maa mau ka haawi anai ke kauka i kekahi uku komisina. He mea oiaio o oe ana ka mea nana e uku keia uku kaulele. Aole o makou ae e uku i kekahi kauka i keia uku kaulike. E kaki ana makou i ka uku kupono e hoohana ana i na laau lapaau maikai loa i hoomakaukau ia e ka poe akamai loa i ka hana ana i na laau lapaau. He mea ole ke kauka a oukou i hele ai: e lawe mai i ka palapala o ka laau ia makou a na makou e hana aku. I na e hoopaakiki mai ana e hele oe i kekahi halekuai laau e ae e hilinai iho o keia kekahi o na kauka uku pahaneri a e uku kaulele hou iho ana oe he 50 keneta a pela aku.
Hui Kuai Laau Lapaau
HOBRON COMPANY,
KA HUI HANA LAAU HOOEMI KUMUKUAI.
dec 6 tfd.