Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 13, Number 6, 1 June 1996 — Ka hoe waʻa me nā loina kahiko [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka hoe waʻa me nā loina kahiko

Na Kahikahealani Wight i mL uhea 'oukou e nā hoa hoe wa'a o nā kai 'ewalu, mai ke kai 'o

# 9 'Alenuihāhā a i ke kai 'o Kaulakahi, welina ke aloha iā kākou a pau! Ma ke one of Kākuhihewa nei, "he nu'a ka lehua 'au i ke kai" a he nu'a ho'i ka lehua hoe wa'a o ke kauwela. Ma nā Lāpule o nā mahina 'o Iune a me Iulai e laukanaka maoli nō nā kahakai i ka lehulehu puni heihei wa'a.

Hoe wa'a nō ho'i kekahi mau haumāna mai nā Kula Kaiāpuni Hawai'i a wahi a ko'u lohe, lanakila pinepine lākou no ka nui a me ka ikaika o ko lākou mau kino.

Ua maopopo paha iā 'oe, he 'ano wa'a lawai'a ka wa'a heihei o kēia mau lā. He wa'a kaukahi ia a he 'eono noho ka mea ma'amau. He wa'a kaulana nā wa'a holo moana, e like me Hōkūle'a a

me Hawai'iloa. He nui hou a'e nā wa'a o ke au kahiko, he kanaono a 'oi paha. Ke pā mai ka makani, he le'ale'a nō ka holo wa'a pe'a a 'oi loa aku ka ma'alahi me ka 'awlwī o ka holo 'ana ma mua o ke hoe wale 'ana nō. Mai poina, he pe'a ko ka hapanui o nā wa'a o ke au kahiko. Me ka

pe'a lauhala i lanakila ai ke keiki kupu'eu 'o Kūapāka'a i ka heihei wa'a i ka 'auwa'a lawai'a ma kekahi mo'olelo o ke au kahiko. Kohu mea, he 'uhane ko ka wa'a a

kapa 'ia kekahi mau māhele o ka wa'a ma hope o nā māhele o ke kino kanaka, he maka, he ihu, he (wā)wae, he pepeiao, he klkala, he kuamo'o a pēlā wale aku. He 'ano wa'a kāka'ikahi ka wa'a koa a he nani maoli ka nānā 'ana aku i nā wa'a koa e heihei ana me he mau manu kai lā e kīkaha a'e ana. He mea kamaha'o kekahi wa'a koa o

kēia mokupuni nei i kapa 'ia 'o Hō'ola; ma hope o ka ho'olana 'ana, ua ulu a'e ka wa'a a lō'ihi. He mana ko ka wa'a koa, 'a'ole anei? Ua nui nō ho'i nā akua kahiko o ka hana kālai wa'a a holo moana. Ua kākau iho 'o Edgar Henriques i ka makahiki

1925, 'o Kūmokuhāli'i a me Lea kekahi mau akua nui no ia 'ano hana. 'O Kūmahaali'i ke akua e holo pū ana ma ka wa'a a 'o Maikahulipū a Maikahuliwa'apū kekahi mau akua i kōkua i ka manawa i huli ai ka wa'a.

A he pule ka mea i ho'omaka ai nā huaka'i wa'a a pēlā nō ma kēia mau lā. Lohe mau 'ia nā pule ma mua o nā heihei a huaka'i wa'a. He pule kahiko kā Kalākaua i hlmeni i ka ha'alele 'ana 'o Kapi'olani e kipa aku iā 'Enelani : "E ka moana nui, kai hohonu, e lana mālie kou mau 'ale." Ulu mau ka hoi o nā kānaka a puni ka

lonua i ka heihei wa'a o nā 'ano like 'ole, mai ka wa'a li'ili'i no k ho'okahi wale nō kanaka a i nā j§k wa'a pe'a a me nā wa'a koa. §■ Maika'i ho'i nā mea hou e ho'oulu i ka hana hoe wa'a inā kākou e ho'omaopopo pū i ka no'eau o nā kūpuna. Na Wf kākou e mālama i ko kākou f ho'oilina hoe wa'a i ka 'imi 'ike a i ka 'ōlelo 'ana i ka 'ōlelo

makuahine i ka hoe 'ana: Mākaukau? Hāpai hoe! Huki! Aloha a hui hou kākou ma ka heihei wa'a moku'āina ma Ke'ehi i kēia 'Aukake!

A he pule ka mea i ho'omaka ai nā huaka'i wa'a a pēlā nō ma kēia mau lā.

iili! 1 ^ _ M m .