Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 14, Number 1, 1 January 1997 — Ka lā o ka ʻai noa [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka lā o ka ʻai noa

na Maka'ala Warriner 'O kēia ka makahiki 1819 i Kailua ma ka mokupuni 'o Hawai'i. Nui ka po'e e 'ākoakoa ana ma ia wahi: nā ali'i Liholiho, Kekuaokalani,

Ka'ahumanu, Keōpūolani, a me Kalanimoku; 'o Hewahewa a me nā kāhuna 'ē a'e; a me nā Haole e like me Olohana. Ma 'ane'i ana e mālama 'ia ai kekahi 'aha'āina. E lilo ana kēia lā i lā e ho'omana'o mau ai, no ka mea, e loli ana ke 'ano o ke ola ma kēia pae 'āina nei no nā kau a kau. ^ 'A'ole i hiki maila 'o Liholiho. Aia 'o ia ma ke kai i Kailua e holo ana i 'ō i 'ane'i ma luna o kona wa'a. 'A'ole i holo pono kona no'ono'o. 'Ano luhi 'o ia, a nui kona hopohopo,

no ka mea, nona ke kuleana o ka ho'oholo 'ana e pili ana i ka mana'o nui o ke kapu 'ai. Nui nā loli i kupu a'e ma hope o ka hiki 'ana mai 0 ka po'e Haole i ka makahiki 1778. Ua 'a'e kapu lākou, akā, 'a'ole lākou i ho'opō'ino 'ia e nā akua o Hawai'i nei. Eia kekahi, ua ho'omana lākou i ho'okahi wale nō akua i kapa 'ia ke Akua maoli. Aia nō na'e, ua pono ho'i 'o Liholiho e no'ono'o 1 ka 'ōlelo a'o hope loa a kona makuakāne, 'o Kamehameha I. Ma mua pono o kona make 'ana, ua koi 'o Kamehameha iā Liholiho e ho'okūpa'a i nā akua a me nā mēheuheu kahiko. Hākālia nō a hala 'o Kamehameha, ua ho'ā'o ke kuhina nui 'o Ka'ahumanu a me Keōpūolani, ko Liholiho makuahine, e ho'ohuli i kona mana'o. 'A'ole lāua i makemake i ke kapu 'ai ma muli o ka ho'ohāiki 'ia 'ana o ka 'ai na nā wāhine a pau; 'o ia

ho'i, 'a'ole i hiki i nā wāhine ke 'ai i nā 'ano mea'ai like 'ole, e like me ka mai'a, ka niu, a me ka pua'a. Eia hou kekahi, ua pono lākou e 'ai ka'awale mai nā kāne aku. I loko nō o ka po'e he nui i mana'o'i'o

ole i nā kapu, ua loa'a pū kekahi mau ali'i he nui i kāko'o i nā mēheuheu kahiko, e like me Kekuaokalani, ka hoahānau o Liholiho. Ua hā'awi 'ia ke ki'i kaua 'o Kūkā'ilimoku iā ia e kona makuakāne, 'o Kamehameha. Nōna ke kuleana o ka mālama 'ana i kēia ki'i. Nui ke kū'ē'ē o Kekuaokalani i ka 'ai noa. Ua koi 'o ia iā Liholiho e ho'omau i nā mēheuheu o ko lāua \ makuakāne. Nui loa ka pōna'ana'a o Liholiho. L-'.. Ua no'ono'o ihola 'o ia penei: Ua ||l£ pololei paha ka mana'o o Ka'ahumanu lāua 'o Keōpūolani. 'A'ole paha he ) pono na kapu no keia wa. _ Ho'okahi wale nō paha Akua nui i //*//!-^

luna o ka lani. Akā, inā ho'onoa au i nā kapu, e ho'ouka kaua kūloko mai paha 'o Kekuaokalani. He ho'oluhi nui iā ia kēia ho'oholo 'ana. Ua nānā akula 'o Liholiho i uka. E kali ana nā mea a pau i kona hiki 'ana mai. Ua mākaukau ka 'aha'aina. Ua mo'a ka mea'ai, ua kūkulu 'ia nā pākaukau. 'A'ohe manawa i koe, ua pono 'o Liholiho e ho'oholo i kēia manawa. Ua ha'i wale akula 'o ia i nā £ mea ho'okele penei: "E pae aku kākou." Ua maopopo le'a iā ia kāna fij e hana ai. J| Ma hope o ka pae 'ana, ua komo ^ 'o Liholiho i loko o ka hālau kahi e mālama 'ia ana ka 'aha'aina. E noho ana nā mea a pau i lalo — ma

kekahi pākaukau nā wāhine, a ma kekahi pākaukau 'ē a'e nā kāne, e like me ka hana ma'amau. Ua aloha a'ela 'o Liholiho i nā malihini kipa, a laila, ua kupu kekahi mea kupanaha. Ua noho ihola 'o Liholiho ma ka pākaukau a nā ali'i wāhine nui , a ho'omaka akula

'o ia i ka pā'ina 'ana. Ua pū'iwa loa ka hapa nui o ka po'e, a ua maka'u pū kekahi. Ua kali lākou i kona make 'ana i ka hūhū o nā akua. Aia nō na'e, 'a'ohe mea i hana 'ia. Me ka 'emo 'ole, ua maopopo le'a i ka po'e a pau ka mea i hana 'ia, aua 'uā a'ela lākou: "'Ai noa! 'Ai noa! Ua pau nā akua o Hawai'i nei!" Ma hope o ka 'aha'āina, ua kauoha 'o Liholiho i ka luku 'ia 'ana o nā heiau a me nā ki'i akua a pau. Ua ho'ouna 'ia nā 'elele i nā mokupuni 'ē a'e no ke kūkala 'ana aku i ka nūhou. He lā nō ia e ho'omana'o mau ai, no ka mea, ua loli ka mo'omeheu o ko Hawai'i nei no nā kau a kau. 'Oiai, ua ho'ololi ia lā o ka 'ai noa i ka nohona kahiko, 'a'ole i nalowale maoli ka mēheuheu Hawai'i. I kēia wā, ke ola

m hou nei nā 'ano l|llif hana no'eau like ||| 'ole, ke mālama / 'ia nei nā wahi , / pana, a ke 'ōlelo 'ia nei ka 'ōlelo /, Hawai'i. Pēlānōe ho'omau 'ia ai ka 'ike o ke au ma mua no nā hanauna o kēia mua aku, a e ola mau ka mo'omeheu Hawai'i.

i| (Liholiho Kamehameha

Ka'ahumanu^^^K;