Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 14, Number 5, 1 May 1997 — Ka nūpepa kanaka maoli mua loa [ARTICLE]

Ka nūpepa kanaka maoli mua loa

Na Noenoe Silva Silva is a Ph.d student in political science. She uses the Hawaiian language newspapers as a primary resource for her dissertation on various forms of resistance Hawaiians showed against colonization. "The newspapers are definitely a sign of resistance," she said. Silva explained that the Hawaiian language newspapers were created to allow the Hawaiian community to express their opinions. This eolumn has integrated Hawaiian idioms and advanced grammatical sentences. Some of the idioms used

ean befound in Puku'i and Elbert's Hawaiian Dictionary. I ka Mahina 'o Iulai o ka makahiki 1861, ua ho'omaka kekahi 'Ahahui Ho'opuka Nūpepa e kūkulu i ka nūpepa mua loa a ke kanaka maoli, 'a'ohe misionari nāna e kāohi iho. Ma mua o kēlā manawa, 'o ka nūpepa wale nō e ho'opuka 'ia ana ma ka 'ōlelo Hawai'i, he nūpepa aupuni, a he mau nūpepa hale pule nō ho'i. 'A'ohe nūpepa Hawai'i e ho'opuka 'ia aku ana na ka Hawai'i.

Noi 'ia 'o H.M. Wini (Whitney), ka Haole kālepa, e ho'olimalima mai i kona Hale Pa'ipala-

pala i mea e pa'i 'ia aku ai ua nūpepa kūikawā i ka lā 7 0 Kepakemapa MH 1861, a ua kapa 'ia 'o Ka Hōkū o ka Pākīpika. I ia kakahiaka, kau ka maka o ka lehulehu o Honolulu nei 'o ke puka mai o ia nūpepa i 'ike maka lākou i ia mea hou o ka 'āina, he nūpepa lāhui Hawai'i. 1 ka 'auinalā o ia lā nō, kahu ka 'ena o ka po'e misionari i ka ua mea 'o ke kū'oko'a 'ana o ke kanaka Hawai'i ma ia hana, a ho'omaka a'ela kā lākou 'ōlelo kūamauamu. I ia pule nō, hālāwai pū nā kāhuna pule o O'ahu nei, a he misionari Haole ka nui o lākou, a ua ho'oholo lākou, he hewa ka pa'i 'ia 'ana aku o ka mana'o Hawai'i, me ka loiloi mua 'ole 'ia e ua po'e kāhuna nei a e aho ke koikoi 'ana i nā hoahānau o lākou e hulikua i kēia mea hou a ke kiapolō. A i ia Lāpule nō, ma nā

'āwai nō o nā hale pule mai 'ō a 'ō o O'ahu i pāpā 'ia ai nā hoahānau 'a'ole e lawe i ia nūpepa piha i nā 'ōlelo "pelapela." I ka hālāwai hou 'ana a'e o ka 'Ahahui Ho'opuka Nūpepa, 'o H.M. Wini kekahi i hiki mai. A 'ōlelo maila kēlā, he nani ia ua 'ike 'ia ka pākela kū'ē'ē a kūamuamu 'ana ho'i a nā misionari i ia nūpepa hou a e pīholo ana paha ma muli o ke kaumaha o nā lilo, a no laila e aho "e ho'oku'u aku ka 'Ahahui, iā ia nā lilo a pau a me ke poho a me ka puka, a nāna pono'ī ka Nūpepa, a e lilo ka 'Ahahui i mea 'ole." 'O ua 'Ahahui Ho'opuka Nūpepa

lei, ua hele a mokuāhana ka ho'opa'apa'a 'ana a ka'awale 'elua 'ao'ao. 'O kekahi 'ao'ao, ua hina wale aku ma ka 'ao'ao o Wini, 'o kekahi 'ao'ao na'e, ua kūpa'a ma hope o ko lākou mana'o ho'okumu i nūpepa Hawai'i kū'oko'a maoli. 'ī mai ana kekahi, 'a'ohe kumu e maka'u ai i nā misionari, he nui pūmai'a wale nō. Ua maopopo ke kūlana 'akahi akahi o nā Hawai'i ma ia hana malihini, 'a'ole na'e e

nana, 'o ka noke aku i ka hana a ma'a mai, 'o ia ka pono.

'Ekolu pule ma ia hope mai, ua puka mai 'elua nūpepa: ma ka 'ao'ao o ka Hawai'i, 'o ia nō 'o ka Hōkū o ka Pākīpika, a ma ka 'ao'ao o Wini mā, he nūpepa hou, 'o ka Nūpepa Kū'oko'a. No laila, 'o ke Kū'oko'a, he nūpepa ma ka 'ōlelo Hawai'i, akā na'e, he nūpepa me ka 'ao'ao Haole, a i ka wā o ka ho'okahuli aupuni a me ka ho'ohui 'āina, kāko'o 'ia nō ia mau mea e ua Kū'oko'a nei. 'Eā, e ka makamaka heluhelu a me ka mea noi'i, he mau mea waiwai ko nā nūpepa 'ōlelo Hawai'i like 'ole, 'a'ole na'e lawa ka nānā wale 'ana nō i ke Kū'oko'a. E 'imi nō ho'i kākou ma ka 'ao'ao o ka lāhui Hawai'i o ia mau lā i hala. (Mai ka Hōkū o ka Pākīpika, lā 7 a me ka 26 o Kepakemapa, 1861, nā puana'ī a pau.)

uakOP° ° ma0°PeOnk°o ©Kou ro°n V,o~okurou> _nn Hc^a 1 nūpeP i;