Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 16, Number 7, 1 July 1999 — E NĀ ʻOIWI, NĀ KUPA O KĒIA ʻĀINA NEI, E HO'I KĀKOU IĀ KANALOA [ARTICLE+ILLUSTRATION]

E NĀ ʻOIWI, NĀ KUPA O KĒIA ʻĀINA NEI, E HO'I KĀKOU IĀ KANALOA

Editor's note: This month's Kolamu 'Ōlelo Makuahine (Hawaiian language eolumn) is by Kumulā'au Sing, a kumu ( teacher) at Kamehameha Schools. He urges Hawaiians to experience Kaho 'olawe, and all it has to ojfer us culturally and spiritually. The greatest lesson that we ean learn from Kaho 'olawe, he says, is "mālama 'āina " or the caringfor the land. By caringfor the 'āina, our older sibling, the 'āina will, in turn, carefor us. E heluhelu mai ... Welina! Aloha mai e nā hoa makamaka mai ka moku o Keawe a hiki i ke one pūpū o Ni'ihau! 'Okēiaka'u kolamu mua e hō'ike aku ai i ka no'eau a me ka pono no ko kākou ho'i 'ana i ka piko o kēia pae 'āina, 'o ia ho'i 'o Kanaloa. Mali'a paha, kama'āina kekahi o 'oukou i kona inoa kahiko mai

kīnohi mai, a, aia kekahi i kama'āina 'ole. 'O Kaho'olawe ka inoa i kapa 'ia 'o ia i kēia au e holo nei. Na nā kūpuna i pae mua ma kona kapakai i ka wā kahiko, ua 'ōlelo 'ia ma nā mo'olelo, ua kapa 'ia 'o ia 'o Kohemālamalama e lākou. Nui nā kānaka i pae ma kona 'āina. 'O kekahi o nā kanaka aloha 'āina nāna i hele me ka mana'o e hā'awi aku ai iā ia i ke aloha i hui pū 'ia me ka maluhia. 'O nā kānaka 'ē a'e. 'o ia nō nā haole nāna i

hana 'ino iā ia ma o ka ho'opahū 'ia 'ana ona me nā 'ino. I kēia manawa. ke ho'ā'o nei ka po'e nona ke aloha iā ia e ho'i no ke kōkua 'ana. Ua 'ōlelo 'ia e nā kūpuna i hala, he no'eau ka mana'o o "mālama." He waiwai pono ia no kākou e mālama i ko kākou kūpuna, nā mākua, a me ka 'āina kekahi, no ka mea. 'o ko kākou 'ohana nō ia. Ua 'ōlelo 'ia, "he kua'ana ka 'āina iā kākou a pau." Mai kīnohi mai me

Na Kumula'au Sing Papa lāua 'o Wākea, ua hānau 'o Ho'ohōkūkalani, he wahine 'o ia. Ua hānau 'o Hāloanakalaukapalili, ua hānau 'o Hāloa, he ah'i, 'o ia ke kanaka mua. He kua'ana ka 'āina, he kaikaina ke kanaka i loa'a ke koko Hawai'i. 'Oiai, nui nā Hawai'i o kēia au e kupu nei, akā, no ho'okahi kumu mai kākou, no laila, ka'ana like pū 'ia kēia mau waiwai e nā Hawai'i. Pūlama 'ia ka 'āina e nā pulapula e ola nei. Ma muli o ua mana'o nei, he pono nō kākou e ala, e paipai a e ho'onui i ko kākou 'ike e ho'ōla iā Kanaloa! Inā 'a'ole kākou e kōkua iā ia i kēia au pilikia, na wai e mālama ana i ia kuleana? He kuleana kēia no kākou e 'auamo a e mālama i ko kākou kūpuna. Nui nā 'ano pilikia ma Kanaloa. 'A'ole lawa pono ka wai a nui 'ino ka 'a'ai 'āina ma laila. He mo'olelo 'eha ko Kanaloa. I ka hiki 'ana mai o ka po'e haole, ua ho'olauna 'ia nā kao me ka pipi iā ia. Ua 'ai 'ino 'ia ka nui o nā mea kanu e

ia mau holoholona. I ke kaua 'ana o 'Amelika Hui Pū 'Ia me Iapana i ka M.H. 1941, ua ho'ohana 'ia 'o Kanaloa no ka ho'oma'ama'a pahū 'ana. Nui 'ino nā kino pōkā pahū e puehu 'ia nei. He kūpono ka 'ohi 'ia 'ana o ia mau mea i mea e ho'ōla hou ai iā ia. I kēia manawa, īawe mau ka 'Ohana Pale o Kaho'olawe i kānaka e kōhi ai ka

'āina mai ke kukulu 'ana i nā pani kahe lepo e kāohi i ka lilo 'ana o ka lepo a no ka ho'ona'auao 'ana. Ua hiki ke 'ike 'ia ka 'eha. Ua 'ike au i kona 'eha, a ua kulu ka waimaka. Ua ho'ololi 'o ia i ku'u ola. 'A'ole 'o Kanaloa he 'āina lapuwale, he minamina nō. Ua kipa au iā ia me ka ipu piha 'ole, i kēia manawa, pua'i 'ia ka ipu me ka mana'olana a me ka mahalo. Aloha e ke Akua. ■

Ha'awina Hua6olelo vocabulary lesson 'a'ai 'āina erosion 'auamo to carry ho'opahū to bomb, bombard kāohi resist, prevent kino pōkā pahū bomb shells, fragments kōhi to heal, menā lapuwaie worthless minamina valuable, to value something in danger ofbeing lost 'Ohana Paie o Kaho'olawe Protect Kaho'olawe 'Ohana pae to step ashore as on an island pae 'āina a group ofislands; archipelago pani kahe lepo eheek dams to prevent erosion puehu scatter pūlama to cherish pulapula descendants, offspring

iiiiii iniii iinn - ■w

1 »»*V> !•' !.!•" 1 " — : >' Ua hau'oli kēia hui haumāna ma muli o kā lākou kōkua pa'ahana e mālama ai a ho'ōia ai iā Kaho'olawe.