Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 20, Number 10, 1 October 2003 — KOLAMU ʻŌLELO MAKUAHINE [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KOLAMU ʻŌLELO MAKUAHINE

[?]

He ho'ailona ka 'aweoweo a me ka 'alalaua o ka huliau e ka'a mai ana no ka lāhui

Kū'ē au i ka hewa, kū'ē! Kū au i ka pono, kū! Na Manu Boyd Aloha nui kākou e nā 'ōhua o kēia wa'a e pae aku ana i ka pae lanakila. He wa'a pūnono i ka 'ula'ula me ka hiki nui 'ē mai o nā 'āweoweo a me kona pōki'i 'o ka 'alalauā i Hawai'i nei i 'Aukake, i hō'ailona paha o ka nui o'ole'a e pipi'i mai ana i loko o kākou. He au hou nō ho'i kēia no ka lāhui Hawai'i. Me he holo 'āweoweo ka Hawai'i i ka'i mai ai ma "Kū i ka Pono," he ho'ākoakoa kānaka Hawai'i i mālama 'ia ma Waikīkī i ka lā 7 o Kepakemapa. Me ke komo like 'ana i ka lole 'ula'ula, ua hālāwai mākou ma ke alanui Saratoga i ke kakahiaka nui e ho'omākaukau i nā pelaha, nā

lepa, nā hae Hawai'i, nā pū, a pēlā wale aku. Ma luna o kekahi kahua i alaka'i mai ai 'o Kumu Vicky Holt Takamine i ka lehulehu he nui a nona ka hō'eu'eu pū i nā kānaka. 'O ia ka pelekikena o 'īlio'ulaokalani, kekahi o nā hui i ho'olālā i ke ka'i. Pēlā pū 'o nā Kula Kamehmeha, OHA a me Kamakakūokalani. Na Kahu Kaleo Patterson i alaka 'i i ka pule e ho'opōmaika'i i ka po'e me kāna hana e kū i ka pono e like me ko ke Akua makemake. Ma hope, hīmeni maila mākou iā "Ho 'onani i ka Makua Mau' a me "Hawai'i Pono'ī ," nā mele 'elua i ho'okau mai ka maluhia, ka mana a me ka hanohano. Paipai nui ke kia'āina i ka Hawai'i me kāna 'ōlelo kāko'o. Wahi āna, inā he pono a he maika'i no ka Hawai'i, he maika'i no ka po'e a pau loa e noho nei ma ia 'āina nei. Ua kū mai ka lukanela kia'āina e kāko'o pū i ke kumuhana o ia lā he kū'ē a he holomua. Ua kēhau maila nā maka iā Nāinoa Thompson e ha'i 'ōlelo ana

e pili i kona kupuna wahine, he wahine puni i ka ha'i mo'olelo. Ua hoihoi loa kāna mau mo'olelo i nā pepeiao 'ōpiopio o Nāinoa a ua kanu 'ia ka ha'aheo i loko ona mai kona wā pēpē. Eia na'e, he hapa 'ē a'e ko kona tūtū ma muli o ka nuku 'ia 'ana a me ka ho'ohilahila 'ia 'ana e ka haole no kona makemake e 'ōlelo Hawai'i, kona 'ōlelo makuahine. Ua ola 'o ia me ka hanohano a me ke kaumaha pū. 'O ka hanohano ka 'ao'ao Hawai'i, 'a'ole like me ko ka malihini mana'o 'ē i ho'okau 'ia ma luna ka 'ōiwi. Ua ana 'ia he 'ewalu kaukani ka helu kānaka i hele mai. Kū'ai 'ia aku nā pale 'ili 'ula'ula nani loa he 'elima kaukani ma mua o ka ho'omaka 'ana o ke ka'i. Ua komo kekahi hapa i ka lole 'ula'ula 'ē a'e, e māhu'i ana i ke koko o kākou a meka 'āweoweo nō ho'i. Aia kekahi hapa nui o ka lehulehu he po'e keiki a he 'ōpio. Ua nui nā haumāna i hele pū mai nā kula ho'okolohua (Hālau Kū Māna,

Hālau Lōkahi), nā kula kaiapuni Hawai'i, nā Pūnana Leo a me nā Kula Kamehameha. Me lākou ka wā e hiki mai ana e lilo lākou i po'e alaka'i no ka lāhui. Maika'i ka noho pū o nā keiki i 'ike maka lākou i ke ku'ikahi o nā hui like 'ole ma lalo o ka hae ho'okahi, 'o "Kū i ka Pono." 'O ka mea e pono ai kākou ka Hawai'i, 'o ia nā alaka'i maika'i, ikaika a pio 'ole, a ua 'ike 'ia nā alaka'i Hawai'i he nui ma ia lā. E like me ka wā kahiko, inā he ali'i maika'i 'oe, e ulu ana kou pono. Inā he ali'i ha'akei a loko 'ino, e pau ana kou pono. E like me ka 'āweoweo a me ka 'alalauā, e kū mai nā hanauna - nā kūpuna, nā mākua, nā 'ōpio a me nā keiki me ka mana'o ku'ikahi e mālama a e aloha i ko kākou kulāiwi. E ka Hawai'i, mai maka'u i ia 'ano hana kū'ē. E hana hou 'ia a hana hou 'ia ana a loa'a ka lei o ka lanakila. E komo i ka 'ula'ula a kau ka hae Hawai'i i luna a e holomua kākou a pau me ke aloha, ka mana'o lōkahi a me ka nui hanohano ē. ■