Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 38, Number 1, 1 January 2021 — Ka Makahiki Hou a me ka Makahiki Kahiko [ARTICLE]

Ka Makahiki Hou a me ka Makahiki Kahiko

j KA NAAUAO O NĀ KŪPUNA v > THE WISDOM 0F THE KŪPUNA f

Na Kalani Akana, Ph.D. iai ua ho'omaka ka M makahiki hou 202 1 , ua ■ I ho'omaka 'ē kamakaM hiki 'ōiwi Hawai'i ma ka mahina o Makali'i (Nowemapa 2020) me ka pi'ina o ka huihui hōkū 'o Makali'i ma ke ahiahi hikina. Ma mua o ka hiki 'ana o Makali'i, aia kekahi mau hanana e like me ke kuapola a me ka hi'uwai ma mua o ka mahina 'o Makali'i. I kēia au, ua ho'ōla hou 'ia kekahi mau papahana Makahiki o ka wā kahiko e nā kumu, nā haumāna, a me nā alaka'i ho'oūlu mo'omeheu Hawai'i e like me ka hana ho'okupu, ka huaka'i ma nā ahupua'a o ka mokupuni me ka hō'ailona Makahiki o Lonomakua. Ua ho'oūlu hou 'ia ho'i nā pā'ani like 'ole e like me ka mokomoko, ka hākōkō, ka uma, ka 'ulu maika a pēlā nui wale aku. 'O ka Makahiki Hawai'i he wā nō ka ho'omaha, ka maluhia, ka ho'olaule'a a me ke kaua 'ole. He wā ho'ōla 'āina a ho'oūlu kānaka nō ia. Pehea ka hana ho'okipa makahiki hou o nā makahiki iho nei? Ma ka lā hope o ka makahiki, ma ka lā 3 1 o Dekemapa, ua hui kekahi 'ohana Hawai 'i e pule a e mahalo i nā pōmaika'i i loa'a a me nā pōmaika'i 0 ka makahiki hou e hiki ana. Komo lākou i ka lole 'ele'ele ā kani ka hola 12 o ke ahiahi a laila, komo nō lākou 1 ka lole ke'oke'o i mea e hō'ike ai i ka hala 'ana o ka makahiki kahiko a me ka mālamalama hou o ka makahiki hou i hiki mai nei. 'Ōlelo 'ia, "Ua eo ka pō i ke ao." Lei 'ia ho'i ka 'ā'ī i ka lei hala i mea e hō'ike ai i ka hala 'ana o ka makahiki a me ka mana'o, ua hala nā 'ino a me nā mea maika'i 'ole. A laila, ua 'ākoakoa ka 'ohana a me nā hoaaloha e 'ai i ka mea'ai Hawai'i no ka mea he panina a he wehena maika'i a kūpono ka 'ai 'ana. He kaona ko kēlā me kēia mau

mea'ai o ka 'aha'aina makahiki hou. Eia nō kekahi mau mea'ai 'aha'aina me ko lākou kaona: • Ka poi. 'O ka poi he ho'omana'o ia iā Hāloa. Ma muli o ka hō'ihi iā _ Haloa, i ka wehe 'ana o ka 'umeke poi, ua kapu ka 'ōlelo lapuwale ma ka miki'ai 'ana - 'a'ole e ho'opāpā, 'a'ohe 'ōlelo 'ino, 'a'ole ho'i e ho'ohalahala. • Ka pua'a kālua. 'O ka pua'a, he mea'ai maika'i no ka panina a me ka wehena. Ma ka 'ailolo, 'ai 'ia ka lolo, pepeiao, ihu, wāwae, huelo, a me ke ake nī'au ma muli o kona kaona. 'A'ole na'e i 'ai 'ia ka pua'a i ke wā o ka Makahiki. He kinolau ka pua'a no Lono. • Ka pua'a kai. Inā 'a'ole loa'a la pua'a, ua hiki ke ho'omākaukau i i'a kūmū, 'ama'ama i pani no ka pua'a. • Ka laulau. 'O ke kaona o ka laulau ka waiwai o ka 'ohana a me ka 'āina. E lau ka waiwai. 'O ka "lau" he 400 ma ka helu 'ōiwi. • Ka 'uala. 'O ka 'uala he hō'ailona o ke ala hou. • Ka 'ulu. 'O ka 'ulu he hō'ailona o ka ulu hou. • Nā mea'ai 'ē a'e. Kūpono ka 'alamihi, ke kala, ka limu kala. i mea'ai inā pono e mihi a i 'ole e huikala a kala nā hewa. Pau ka makahiki hou o kēia au i loko o ho'okahi lā. Pau ka Makahiki 'ōiwi ma hope o 'ehā mahina, ma kahi o Nana (Pepeluali), me ka loina o ka ho'olana wa'a 'auhau. I ke au kahiko, ua ho'i mai ke ali'i i ka 'āina mai ke kai mai no ka mea noa hou ka moana. Pae mai ia a "ho'okipa" 'ia me ke kāli'i e nā 'e'ea lonomakaihe. He ho'ā'o 'o'ole'a kēia i ka mana alaka'ina o ke ali'i. Inā hopu 'ia ka ihe makawalu, ola. Inā 'a'ole, _ ' make. E mana'olana no kakou, e ka mea heluhelu, e hopu 'ia ana nā ihe makawalu o ka makahiki kahiko, 2020, e nā alaka'i i ola hou ke ea o kēia nei Makahiki Hou 2021 . ■