Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 38, Number 6, 1 June 2021 — Kauwahi 'Ōlelo Kaulana o Moloka'i [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Kauwahi 'Ōlelo Kaulana o Moloka'i

V KA NA'AUAO O NA KUPUNA V ^ THE WISDOM OF THE KŪPUNA *

Na Kalani Akana, Ph.ū. Inā 'o "Maui nō e ka 'oi," inā pēlā 'o "Moloka'i ka Heke!" 'O ia ka olelo kaulana o Moloka'i Nui a Hina. 'O "Moloka'i Pule O'o" kekahi olelo nui e a'e no ia aina kaulana i kona mau kāhuna: 'O Paku'i [Pāku'i] ke kahuna nāna i hō'ike ma kāna mele no Papahānaumoku, 'o Hina, 'o Hinanuiakalana kēia (na Kahakuikamona), lāua 'o Wākea nā mākua o Moloka'i. Ma ia mele a Pāku'i, helu 'ia ka hānau 'ana o nā mokupuni mai Hawai'i ā hiki aku i Ka'ula me nā moku papapa. No Manawai, kekahi ahupua'a ma waena o Keawanui me Kahananui, 'o Paku'i. 'O Lanikaula no Pūko'o ke kahuna kaulana loa paha o Moloka'i. Aia nō ā hiki i kēia manawa kāna ulu kukui ma ke kahua hānai pipi 'o Pu'uohoku i Mana'e. Wahi ā M. H. Atcherly ma "Song of Eternity" (1955) hiki iā Lanikaula ke ho'olana i kona kino a e ho'omo'a i ka lu au me ka wela o kona lima. 'O Kaleikuahulu no Kainalu kekahi kahuna i ho'onoho 'ia e Kamehameha e a'o i nā loea o ke aupuni hou, i nā mo'okū'auhau. 'O kēia paha ke "kula" i ho'okumu 'ia e ke ali'i 'o Haho no Hāna, Maui. Na Haho ka mea i ho'okumu i ka Hale Nauā me ke kuleana e mālama i nā mo'oku auhau ali'i. 'O "Moloka'i Ku'i Lā'au" kekahi olelo e a'e no ia mokupuni kū i ka mana. Ua no'eau a akamai nā kāhu-

na o Moloka'i i ka ho'omākaukau 'ana i nā lā'au lapa'au like 'ole. Weliweli loa ka lā'au make o Moloka'i - 'o ia ka lā'au i 'ānoni 'ia me ka okaoka i wa'uwa'u 'ia mai ke kua o ke ki'i 'o Kālaipāhoa. I ka manawa a ke kahuna e ho'omākaukau ana i ka lā'au, aia 'o ia ke pule nei. Ua hele a kaulana ia mau pule 'anā'anā, no laila aku ka olelo "Moloka'i pule o'o." 'O "Moloka'i Ka Hula Piko" ka olelo kaulana o ia wā. He ho'olaule'a 0 ka hula nō ia olelo. Eia kekahi, he inoa o kekahi pāhana ho'ōla aina ma Ka'ana ma Maunaloa. Ua hō'ino 'ia ka aina ā neoneo 'oiai, wahi a nā kūpuna, he aina uluwehiwehi 'o Ka'ana a ulu nā 'ōhi'a lehua ma Maunaloa. Na John Ka'imikaua i kapa i ua olelo lā a nāna nō i ho'okumu i ka pāhana, ka ho'olaule'a, a nāna nō i ho'omana'o i ka lehulehu i ka mo'olelo o Kapo'ulakīna'u (Kapō'ulakīna'u). No Kahiki mai 'o Kapo me kona 'ohana a nāna i ho'okumu i ka hula ma Moloka'i, he piko. Wahi a Moke Manu, na Kapo 1 a'o i kāna kaikaina 'o Nāwahineli'ili'i (Kewelani) i ka hula. I mea e ho'oka'awale ai i kāna mau kuleana kumu hula, ua kapa hou 'o Kapo iā Kewelani ma nā inoa 'o Laea, Ululani, a me Laka. 'O Laka nō na'e ka inoa i lohe pinepine 'ia ma nā mele a ma nā mo'olelo. Nāna nō 'o Laka ke kumu i a'o a ho'olaha i ka hula i ka pae mokupuni. Penei nō i oli 'ia ai, "'O Laka ke akua pule ikaika." He 'oiā'i'o nō, "Moloka'i ka Heke." ■ Kalani Akana, Ph.D., is the culture specialist at OHA. He is a kumu of hula, oli and olelo Hawai'i. He has authored numerous articles on Indigenous ways ofknowing and doing. To read this article in English, go to kawaiola.news.