Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 38, Number 12, 1 December 2021 — Ka Ho'okupu: he aha nō ia? [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Ho'okupu: he aha nō ia?

V KA NA'AUAO O NA KUPUNA V THE WISDOM OFTHE KŪPUNA *

Na Kalani Akana, Phū ^ ^ kēia kau 0 ka Makahiki ka Ē lwā o ka hā'awi 'ana o ka ■ Ē ho'okupu. 'O kēia mahina 'o Dekemapa ho'i ka wā o ka hā'awi 'ana o ka makana. 'Oko'a ka ho'okupu. 'Oko'a ka makana. He aha nō ia, ka ho'okupu? Eia kekahi pane. Na ke kū'auhau 'o John Papa 'It, he 'ike maka 'o ia, i 'ike i kekahi ho'okupu ma ka wā o Kamehameha. Ho'omana'o '0 ia ma ka nūpepa: Holo no hoi makou me ke alii maluna 0 Okena a ku no hoi i Lahaina. A lele no hoi iuka ke alii i Mokuhinia 0 makou no hoi. A hookupu no hoi o Maui a puni ka puu a Keeaumoku, kapa, pau, upena, ai, ia, ko makou haawina elua o'u iako kapa, he umi pau, he umi ilio. Pau ia, a pau ka hookupu ana o Maui a holo makou i Molokai me ke alii maluna o Okena, a lele aku makou i Molokai, holo loa o Okena i Oahu, a hala lakou, noho iho la makou 1 Molokai me ke alii. Hookupu Molokai a puni, kapa, pau, upena, a pau i ka hookupu, o ko'u haawina, he iwakalua kapa, he umi pau paikukui, eha ilio, pau ia, noho iho la makou a pau ae la ka hookupu ana, o Molokai. -Ke Kumu Hawaii, 14 Maraki 1838 'ao'ao 83 No laila, mai kēlā ho'okupu nui ma Mokuhinia, ua pu'unaue 'ia e ke kuhina nui 'o Ke'eaumoku a loa'a iā 'It he kanahā kapa, 'umi pāu, a 'umi tlio a pēlā pū ka pu'unaue 'ana ma Moloka'i. 'O ia kāna

ha'awina (loa'a) 'oiai he kaukauali'i opio wale nō '0 ia. Pehea ka loa'a o ke ali'i nui me nā kuhina? Wāhi a S. M. Kamakau, 'o Pu'unui kekahi inoa kapakapa no Ke'eaumoku. Ma hope o ke kaua ma Nu'uanu ua noho 'o Kamehameha ma O'ahu no 'eiwa makahiki akā ua koi 'ia 'o ia e ho'i i Kamakahonu ma Kaiakeakua (Kailua) ma muli 0 kona 'elemakule. Iā Kamehameha e ho'i ana ua makemake'o ia e maika ma Ka'akeke, Ualapu'e a pau ho'i holo '0 ia e ho'omaha ma Lāhaina. Ma Lāhaina i hō'ili'ili ai 'o Ke'eaumoku i ka waiwai o Maui, Moloka'i, Lāna'i, me Kaho'olawe no Kamehameha. Ua kākau '0 Kamakau, "o ke alii nana 1 hookupu ia waiwai o Kahekili Keeaumoku Puunui (Kuokoa, 8/17/67)." Ma muli 0 kona no'eau ma ka hana ho'okupu kona inoa 'o Pu'unui. Keu ka hoihoi e 'ike i kēla pu'u nui o nā ho'okupu! No laila, 'a'ole like ho'i ka ho'okupu me ka makana ho'okahi. He mau makana ia -'iako kapa, 'iako nu'a hulu, ka'au i'a, mau pua'a a pēlā aku. Mau nō kēia 'ana ho'okupu 'ana o ka po'e Kāmoa 'o ia nō ka fa'alawelawe. E la'a, makana kēlā me kēia 'ohana i ka pa'amale kekahi mau kapa, moena pāwehe, pahu kini pipi, a pēlā aku a laila ua pu'unaue 'ia ka loa'a me ka po'e hanohano i hiki mai. 'O ka 'oko'a o ka makana 'ana a me ka 'oko'a o ka ho'okupu, 'a'ole ma ka nui wale nō, aia ma ke kahua a me ke kumu ona. 'O ka ho'okupu he hana no ke kupu 'ana 0 ka pilina, hilina'i, me ke kūpa'a o nā kānaka a he hō'ike kupaianaha i 'ike maka 'ia o ka mana a me ke kūlana kānaka. ■ Kalani Akana, Ph.D., is the culture specialist at OHA. He is a kumu of hula, oli and olelo Hawai'i. He has authored numerous articles on Indigenous ways of knowing and doing.

To read this article in English, go to kawaiola.news.

Ho'okupu 0 ka po'e Kamoa, he nu'a moena makali'i ('ie toga). - Photo: Courtesy