Ka Loea Kalaiaina, Volume II, Number 8, 21 February 1898 — HUIMAHIAI a KALEPA o OAHU [ARTICLE]

HUIMAHIAI a KALEPA o OAHU

► Kukulnia no ka Holomua o ka Lahu waii. KUMUHANA HOOLALA Ka Manao Nui. 0 ka mauao iiui, ka inakemake, ka haua a me ke alahele o koia Hui, nia k« kokna nua i na oiwi Hawaii o ka aina iiei ma o ka hoolmi una ao 110 ka hoolmihoi a hooholoimia aim i ka “Oilmna Mahiui,” oia ke kann-ui (kalo) a hana poi, hauai holoholomi o kelu a rae keiaano, a me im huna e ae e pili ana ia oihuna mikiala, a pela pu me ke Kalepa ana i na waiwai makamae e ae, e hiki aie hoolako pono aku i ka hnme o kela a me keia kanaka Hawnii, i ua luko ai a pela aku, noua iho, kona ohaua amo ku lohulehu ilokooka noho’na nlnolu. [He elua mahele o keiu līui. 1. Mahiai. 2. Kalepa. () ka mahiai ka haua mua.| . e muhele (ah aves) ma ka $ o ka mahele hookahi; uku komo $1.00; o ka uku ana o ka mahele Iie o ka inahina, pela a hiki i ka piha ana o na inahina he nmi. E lilo uo i lala kela a me keia mea mn ka wa a ukn mna ia mai ai ka uku komo, a rae ko ka mahele knleaua, a e ioaa aku uo he Ukiki hookaa ilala, Mahfxe o ka Oihana Mahiai — K.e Ano a me ka Nanaina O IA OīHANA. He oiaio, o ka Oihnna Mahiai, aole oia wale no kn hana mua a ke kanaka a me ke alahele o na kanaka a pau e hahai ai, aku, oiu ka puuhonuu a e mau aku ia, a o ko ala kiekie o ua hana a pau. Ua nana aua hiliuai nui aku na kanaka a pau o ke ao uei maluna o ia oihaua i na manawa « pau o ko kakou noho nua. Aole no hni he mea eae naua e hoopihu ia makalna o ka hoohua anu o ka lepo, a aole no hoi o ia oihana wale no ka mea nauae Imawi mai i ke ola i nakanaka a meua holoholoua, aka, oia ke kahua, ka mole oua oihana a pau. O ke Kalepa, ka pnnailike o ua oihana a pan maloko a mawaho, mai ka oihana mahiai mai uo ia 1 ka wn e ohi ai ke kauaka mahiai i ka hua a kona e pomaikai ann oia, lawa pono kona home rae ka ai, a e mau aua kona ulakolako i na kau a pau e like rae kona mikiala ma ia liana. Ma o kona waiwai la, ua hoopiha ia na moku, h ua panai ia kona waiwai um na wahi like ole o ka honua. O ka lahui i hiliuai nmluna o ka mahiai ma ke ano, oia kona puuhonua, he hoike ana maiiai kona knokoa arae kona holomua iloko o ka uohoua hauoli. O ke kakoo nnu o ka oihaua mahiai i na kauaka a me ke kulana piha o ua ahahui iloko o ko lakon uohona olnoln, he kamahao ia a he hauohano nui. O ke alii o ka aiua me koua hanohauo mii e h«kau una miloko a mawaho, he kanaka mahiai oia. Ma na aina nui o ka homm nei, he puuahele i na alii ua mahina-ai, a ua hooikaika lakou ina kauaka ma ia alahele, a ua komo hoi iloko o keia 9 me keia kanaka miklaia ma ia oihaua ka hauoli mau. Ma Amenka Huipuia, ua kaena haaheoae o Wa8hinsrton, Adaras, Jeftersou, Jackson, Vau Bnren, CIay, Webstor a me kekahi mau kanaka hanohauo e ae i ko lakon ike oi kelakela a ulnmahiehie maka mahiai. Ua imnaaku kalehnlehu holookoa maluna o lakon pakahi rae kn ohohia nui mamna o ka hookele anpuni. Ma Kina i ke au kahiko, ua hooikaika loa o Kong~ Fot -ae (Confucius) ho pake akamai anuauao U»a, i kona lahui m» ka oihana mahiai, a oia kaua i ku ihaua ai I kona lahni roe keia oleio kaulaua: “ Mai hana aku no hai ke o!e lakou e hana mai uou.” O ka munao o keia, “e liana oe a e hoo- * poaopono nou iho, a mai kankai a na hai c hana mai non.” Ano, a hiki mai i keia la, ua ike ia, o ka lahui pake 0 Kiua, he lahui hana a he puui mahiai lakou, a malaila ko lakou hilinai piha, a liiki mai i keia la, ua loaa ke kuokoa me ka holomua iloko o ko lakou nohona oluolu. //e oiaio, a ua maopopo i kela u me keia kanaka noonoo akahele, o ka oihana luahiai, oia ka oi kelukela u kuonoono oka uoho ana. //e kuouoono ke kanaka mahiai, he kuoko» oia, lawa kona ai ana, maikai kona moe ana, a uku po«io iu kona luhi e ka hua o ka hana. Nelaila, e hooluko iu a o hanai iU ka aiua, a na ke kan&ka mahiai e hanai. Ma o keia mau kurau kupouo i hoike ia ae la e Ioaa ai he kaehina kupono uana e kono aku i ke kanaka uoonon maikai, amikiala a e uaua i kona puuhonua. Nolaila, i mea e loaa

111 — “ ■ “ *, " i .im.i.i i II»». ■ u .. . . «■ —- - ••• 1 W ” "" * ‘ " * ”" _ ia ka oiaio o keia, ua manao ka mea kakau o keia palapala ua lawa na hoakaka ana i keia ae la, a na kela a me keia e | kaupaona uona iho me ka manaolana; a e hoololi ae i ko ka-; kou knmuhaua a uana pono akn ia mna, ma kahi e hiki ai e' loaa ka al e ola »\ kakou, a mahma oia kahua haua e uoonoo ] ai, kukakuka, hoolala, a pel» aku. No kakou iho, ka lalmi Hawaii, me he mea la ua poina , loa ana haalele ia paha keia oihau» i olelo ia. A hiki mai i < keia la iloko o ko kakou nohona hemahema, ua ike ia na poino e pahola aua ma o a maanei o ka aina uei. Oka oi aku o keia, aia ma kahi oka ai. Hoohemahema i na aiua, ulu ka uahelehele, ma-make mai ka ai, a o ka hopena ua pilikia. Aole o keia wale no, aka, ei aku no, ua ia, ua hoolilo ia, aeia iloko o ka poholimaona kauaka e na aina, a aia no hoi iloko o ko lakon poholima ka puuhodtia, ke ola o ka hapauui o na kauaka. Na keia hoohemahema ihooulumai i keiamau popilikia ake ike nei kakon la mea. Nolaila i nln mai ai ka manao i mai loko mai o ka noonoo akahele ana no ka hiki e loaa hou i ia pono ia kakou. a e okomo ia ia manao liana iloko o kakou i keia wa, a e mikiala a © hahai raa ia alahele e like rae na lahni naanao e ae o ka honna nei, a pela pu i ke an o ko kakou mau kupuna, na makua i ualo aku. O ka poi i hana ia mai ke kalo (taro) mai, he ai kamaaina ia no ka aina nei, he ai ola in, a he ai puuahele ia i ku lahui //awaii mai na kupnua mai, na maku.a i hala e akn a hiki mai i koia 1a, i ke au malamalama o ka lakon mau pulapula e ola nei, eia no ke pulama ia nei ia at roo ka hanohauo nui. 1ke tm oko kakou mau kupmm, he mea maa mau ia lakou a panahele no hoi ka mikiala ana i ko lakou mahine ai. Mamua oka oill ana ae oka)a a hohola nmi i kona man kukuna malamalama maluna oka ilikai, o ike iaaku nolaknu e Imiia ana ma ko lakon mahina »i. Oka lakou milimili ia, u o ka lakou puuahelo ia, a o ka lukon hauu inna ia a niahopo na hana eae a pau. He makuala loa lukou, u aole he home i uelo i ka ai. A heaha no hoi ka mea e uele ai, no ka mea, aia no ka ai i ka ipuka halo. Ua maopopo i ko kauaka mahiHi ka niha o ka kana umeke e lawa ai kahi lu ae, no ka mea, naua no e mahi, nana no o hana, a naua no e hoopiha n e hauai inia iho. Ke uoonoo iho knkou a hooiuanuo ae iku huna o ia an i knahope aku, alailu, e Ike ana kakon —aole pololie ike ia. Ua Imna, ua mikiala, aua ola ko lukou nohmia, uole pelu ko keiu wu i ololoiu, o ke au malamalumu o uu pnlapuln Hawaii. Emi hope u e wili nmu ana o hopohopo ine manuolana, u © hookiekie ir.au ana ka pololi maluna o nmonn a ua lawa pono ole ka waihoua ai o ka home. h© oiaio na halii iho ka pilikiu maliina o kakou ka lahui o ku aina, ua Imohemahema a ua nele pu nohoi ina keehiua paa e kual. i A pelioa e pono ai? Peliea © loau hou ui iu mikiala, ia ola, i ke kanaka oiw»? Ina kakou a pan, a i ole ia, he hapalua u hookahi hapaha paha o kn lalmi © ahomii a panlele aku muluua o na oihuna mikialu o ka aiua e iike me kem oiI hana e honkakn iu ae uei, a pela ]>u me na oihana kalep», he hoike ana nmi iu i kona makee haua maoli, a e loaa ana iuia he makaiia nni iloko o ka wa e ike ia ai kona holomua a me kema makaukau piha nm ka hana. Oka hiki ike kanaka ke liookele i kona waiwai pouoi, i koua oihaua mikiala me ke kuokoa, pela uo e hiki ai iaia ke lawelawe a hookele i na nihana liko ole o kona aupuui. Na kona noouoo akahele e hooulu mai i ka manao maikai a makee hana e kakoo iaia, u onon aku imua mo ka ikaika nui. Na ka molowa, a hoopau mnuawa ma ua mea waiwai ole, a hoohemahoma o ke kanaka me ku huawi ana i koua kuleauu i na kauuku o ka ainu e na lakou e mahi a e hoopiha mai i kona a- ipu me ka ai, he hoike aua mai iu i kona polol:, wi, nolo a law;. ... noho ana. Ma ua aiua uui a Hilii i komo ka malamulamu a puni ka honua uei, aole i hoohemahema kalahui ponoi o ka aina i ku mahi ana i ko lakou ai kanmaina, a ua kaa uo lioi na lakou pouoi e malii a hoolako aku a hanai i kn lakou lahui pouoi. Ma ko kakuu kaiulu nei, he poe o ka meu imua e hoolako mai ika ai, aua mamao īoa aku na oiwi ponoi oku aiim. i Na keia hemahema i kono aku i ke kiuuku uoonoo ukuhele e makaala a e lalau ika oo auu, e Imim koke, u e hoohi-: ko nou iho a me ka lehulehu aku. He kuhihewa loa ia kakou ka hiliuui ana u im k»> kiumka o kahi e, e hoopiha mai iua-aipu. Ua maopopo ia kakon a olehe ai poi o Ahoi ma, ke kauaka e, he laiki kalakou ai. He mea maopopo ole ia kakou ku hilinai ana no ko Ahoi raa hoomau aku ike kana ai i keia wa. Ina pahulu ka lepo a mamake mai ka ai, kolili, popo, a pola aku, alailaaole e hoomau aua lakou i ke kanu aua ia men; a heaha ka mea e kanu ai? He raiki. Heaha ke kumu? īloko o hookahi rau~ kahiki holookoa, alaila, o loaa ana no he olna oo laiiki, a un oi ae ia mamua o hookahi oo ai i ka makahiki mo ka UilU pu oke kalo. Ha koiu, ua hoopan ia ke kanu nna i ke kaio, a i ka wa e loli ae ai o na loi-ai a i mau loi raiki, alaila, healia aua la ka hopena? Wi, a lawa ole ka nohona pilikia. 0 keia ke kulana auo mii e hana ia mai nei ma ua aiua taro i keia wa, ana ia haua auo e i hoike mai i ke kulaua e popilikiaai kakou ua kanaka Hawaii ma keia mua koke iho* Nolaila, e alu Hke, e pupukahi, e hooikaika, a e kakoo ma na ano a pau, o kukulu a e lawo mai ana kakou oiwi Hawaii e haua i ka kakon ai, oia ka poi, a aole no ia he mea e kmuikuuu ai kokahi kanaka noouoo maikui ma ka hooikaika ana e kokua ma na ano a pau o hiki ai e hooholomua ia hano, no ka mea, ua ike oia o kaua ai makuahine ia, aua oi ao kona hanoli uo ia hana maikai a hanohano, mamua o ke kokua ana ina hana e loaa ole ai ho pomaikai o * u $ Wi Noiaiii,...u |... k»kau o keia mau apaua pepa i keia, ke waiho aku noi wau i i ka olelo kaulaua a Booker T. Washinf?tou o Amenka, wahi ana: “Aole e holomua kekahi lahni ke ole ia e ike, aia he * hanohauo ma ka mahi ana i ka ainae Uke me ia ma ke kakau mele ana. Mai ka haalma aku kakou e hoomaku ai, a aoie . maluna ihe, A aole kakon eae aku iko kakou man kauma- ' ha e uhi pu aku i ko kakou mau pono.” Mn keia ae la e loaa ai ia kakou ho kuhikuhi a he alakai, aua keia alakai e haawi mai ia kukou i ka manaolan», a na kela a me koia e hooholo nona iho, apa kpna oholiia a mikiala hana roe ka makee i kona pono a kuokoa mau iloko o ka npl]qna liapoli e l]oike mai, a ekakoo mai i ka oiaio o keia haua a ka lulini, ua ka lahui, a no ka lahui Hawait - : 1 E kala mai, owan no me ka haahaa, : 1 David M. Kmailiea, ‘ Kakauolelo Nui o ka Hūi * Mahiai a Kalepa , Oahu. 1