Ka Loea Kalaiaina, Volume III, Number 36, 16 September 1899 — HE MOOLDLO KAAO HAWAII [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII

KE KAUA NUI WELIWELI MAWAENA O PELE-KEAHIALOA Waka-Keaka ikawai, He mau kupua Wa — hine Kaa’eae'a. (Kakau-a hoopukaia e Tone-Iahuanu-Iahuria--Iarafai e. po Ka Loea Kalaiaina. Mos. Manu.) Nu keia Pele no i hana, na puu mahoe ma Ulupalakua i kapaia ka inoa o Nahaleloulu e ku uei; a ua nee aku la ka Pele ma Paeahu, a oia hoi ka palena o ka pele ma Honuaula; a - - hiki i keia wa ma Maui. A ma ia ano —— £ IKE NO KE KAMAHELE, ke na na ma keia mau wahi a ka mea-kakau-moolelo e hoike nei; nolaila, e haalele iho ana kakou ia “Maui no ka oi." HAALELE KA PELE IA MAUI NO HAWAII Kokoke e haalele ke A~hi — a — Lonomakua me Waka-Ke-aka-i-ka-wai E ka mea-heluhelu; — Aole a kaua ololo ana i koe no ka Pele ma Maui; no ka mea, ua hana oia i kona makemake a lawa ma ia, mokupuni; e ikena nei kana mau hana o ke aiwaiwa. Aole he mea e nalo ae ai o kana mau hana mai na maka'e e nana ku nei; nolaila. e hulii mai kaua e nana ia ia no Hawaii nei; a mamua e o kona haalele ana ia Haleakala. ke kuahiwi i ololoia i ke-i ia au Hou —- “Walohia wale Haleakala O Maui no e ka oi Ua oleloia ma keia mo’ole- ] o e kikihi-nei, ua haalelo iho o Pele ia Maui me kona ohana nui, ma Pohakuopele ma ka Lae mamao ma ka aoao hikina o ke kaikuono o| Keoneana. a— ua kaulona mai la ko Pele mau maka no Hawaii. Aole no paha he moa kanalua no kona ano hikimua; no ka mea, ua like oia me ka makani nui puahiohio, Ua oleloia nae, ua haouna mua mai oia i kahi pokii o-na, ia Hiiakapaikauhale; a ua hiki mai oia ma Kona, a noho ma Kamano; a ,ma ia noho ana, ua kapa ia ka inoa o ia wahi o Hiia-' kanoholae, a | I ko Pele holo ana mai ma hope mai Maui mai, ua hiki| oia ma Puula, ma Puna

„ „„ -# , v . : . Am lj ma kahi i kapala ō “Koawa opole.” Ua noo aku oia a ma ‘Keahialaka,’ ua hoomaka liilii iho la oia o oli ho mau lua o ku noi ma uka o 'I Koahialaka a me Pohoiki. A—, no ka pa-pa'u ann, ua noe hou aku oia a—hiki i Heoia a mo Knauwea; a—hooinaka iho la oia o hookuonoono ma uka o keia mau aina, a lilo i Lua»pelo nui a kaulana a puni ka honuo nei; a kapa 5a iho la ua Polo noi i kona halo noho o 4*Halhma'uma'u” ke kikowaena, a o “Kilauea” ku inoa hoano akua, he inoa kulamika- - uhale koia; a ma koia, o loaa no; ho ‘Kulanakauhale9 Hoano’ kona a'no maoli sl! A ma ia hookahua ana o Pelo ma uka o keia wahi, ua mahelo ae la ofo i ke kauwahi o ka lua no Uekahi o kona L kuikunane alii ihi-kapu ma i kona kuluna, oia no ka-pali- 1 i kapu o Kamohoalii; a o t Puuonioni, no Hiiakaikapo- ; i lich‘ele. 0 Kilauea-iki ka halo noho o na ohana; aia ma ! i koia kahi hanai al i olelo ia o * ■ Ka waha-o-pele. Aia hoi ma , kahi emi loa ilalo o ka lua o , Pelo ma Kilauoa, ua kapa ia , a Kapikoowakea; a ma kani ; hoi e olelo ia noi ka Pupaha- { 1 wolekamaa, ho inoa ia na ku j poo hele makaikai, o ka inoa , rnua o ia wahi o Ualehu ; a { penoi o akaka ’i, e himoni , imia ihu oe i keia raau la ' iani o ka Buke Himeni Ha-/ ( waii a penei ka heluhelu ana ( 0 na olelo malaila , “Kiekie Kilauea iue Mauna- \ Lou Hnki ilunn ka o-iwl paii o 4 //UALALAl 1 * Oui mni Manna-Lnn, ihe 1 Knlilik&ua l 1 j Xa Lae-makaui t> KAxr n j i Hiku , \ Hiolo ka leo o ka ianu | Nei ka leo o ka polmku | Kapowe ka un i ka pali o 1 Hooilo I Nakeke aku In, i ka papa o 1 Ualehu |ea j | Kai liakn'i lua lalo o Kilnu- • 'Ea mai Pelk, Iie Aiwaiwa Hn alii « lon, Ti0 kino !«n ! I In’-in i ka lewa-lmii, ka lewa-uun i I alolii-anapa-holoko j ! Holo h.lapa i ka Imnna Pa-i-o, Pa-i-a-ne'i E Pelk e ‘ Ko halo nolio o * Halemaumau.” I Ma keia mau hoike a ka I » ..viea-kakau, aole i liele ka ■* Pelo i keia wa, e loaa'i mi inoa mahopo ao nei; oiai, ua loaa iho lo kona Imlo e noho |ai, aole no i lawa kona makemake. Ua neo hou aku oia ( no Mauna-Loa, mamuli o ka * manao o kona kaiknnauo, ahoomaka iho la o oli i Jtia lion u - Iiohomi, n kapa iho la oia i komi inoa— — 1 I \ ! “A ka Iun.'i i Mokiiiiwiiowei» Himi Pelo 4 konn kinn Ho kikili kn ca inui kn Imh i nmi M | ; Ma koia nolio una a ka Po. le muuka o Puna a tno Hilo;

l . • /.M»; ... ./.*vr; • kJ ** sr ' | no ka ni©a, o ka aina iololoia J o Punu i komo i lalo oku lua o Polo nia Kiiauoa, oia no o Kauwoloau ma Kaniaili, a mo nu Waikahekalio e* lua ma Makim; o Puhi hoi; ko ke au Uaha o WaiakeaJ Ililo, i holo nkn a Kuknma — hnnuiakeo, ma ka halohooki* pa ma Kanuoa-a —hala loa i uka o Knpualei. 0 Waiakea_ ko Ahu*puaa o lliio i lielo a — kau ioa i luna oka p ; ko o Mauna-Lon, ka lua olua oua Pele noi— a hiki aku i Pohakuohanaloi. Ma koia noho ai-aina ana o ua Polo noi, ua ololo ia—0 Puna ka ulna maikai loa; nia ko Pelo hele ana mai a noho ma Hawaii-Nui-a-Kane a — ua olelo ia no hoi, a-ia ma keia moku aina o Puna ko.iahi one loihi loa i kapaia komi iuoa o Ke one-lauana-a Kane; ua hoomaka’ku koia ono, inoi Pa-nau aku a- hiki 1 Koa-au; oia ka manawa aolo i iiaua ka pele i kana hana a lilo o Puna i oina a n a . a rne Hilo-Waiakea. Aia ma keia noho ana o ua Pelo nei, ua hoomaka’Uu oia e i[olc maialo o ka honua a hooa ma Hu’ehu’e a me Kam-ku ma Hai-noa, Kono; a — hoomau aku no oia ika hela ana niM.Kona llema; amahope mai, ua hele, aku ma kekahi aoao hema o Kau ma Kaulanamauna a hiki i * Wai-o-ahukini e pili ana i ka pali o Molilole a hiki i uku 3 Kahuku; aole nao i hele nluulu ke alii a- Lonomakna iu wa. Ua iko ia nao, ua ma-i'oi'o i ke Va pele na aina ma Kona; a ma ia ano o ua Peie aei, ua hoomaopopo aku na kanaka ia wa. ho akua wahino ahi o Pele; nelaiia, ua iioomana’ku lakou ia ia i ae * * kua, a ua hoo-kaawalo akekahi poo ia lakou i raau <aliu; (kaula-pelo) a ua paahaluha loa ae la ia hnna i ♦ ,vaona o ka noho ana lahui i — puni ka Pao Aina holoo<oa u Hawaii nei. Ma keia wahi, o hoomaka U)ii kakou o ololo no ka loaa ma o ke i<ane a ua l’olo noi; iko ai kakou i ke knmu o <a oni o na Moa-hami u ua J cle nei mo ku ouou o Paliju au—ahc-go any how A hoea lion akn. I