Ka Loea Kalaiaina, Volume III, Number 52, 13 January 1900 — He Moolelo nona Wahi Pana o EWA [ARTICLE]

He Moolelo nona Wahi Pana o EWA

Hnna Keleloaia me ka nalowale loa — A — HIKI OLE KE IKEIA Aia no i keia aina kekahi puu kaulana o Puuokapolei, i keia wahi i noho ai o Kamauluaniho me kana moopuna me Kekeleaiku, kaikuaana o Kamapuaa. Mahope iho o ko lakou haa lele ana ia Kaliuwaa Kaluanui Koolauloa. Aole nae au e kamailio ana no lakou, aia a mahope aku. E kamailio iki ae hoi au no ka Puuokapolei. Ina e hele ana kamahele ma ke alanui aupuni no Waianae, aia a haalele ia Hono- uliuli ke kulanakauhale o ke Gula, e loaa mua mai ana ia ia ke kula o Puuainako, a hala ia, hele mai o Keoneae, alaila, pii aku oo i ka piina o ka Puuokapolei, a ilaila, haliu ae oe a nana makai o ko alanui aupuni e ku ana ua wahi puu ala ia, oia hoi o Puuokapolei, na keia wahi puu i alai ia Ewa, ke huli aku hoi oe ma kela aoao o Waimanalo pau kou ike ana ia hope nei, hele aku he mau hoalu liilii a holo aku oe he kula, o keia kula, oia ke kula o Pukaua, aia mauka o ke alanui e ike ai ʻoe he pohaku nui e ku ana i ke kula. no ia pohaku ka moolelo i kaulana ai keia kula. Eia kahi moolelo i kaulana ai kela kula, He mau wahi luahine ku- pua, a i ole ia, he mau luahino hoehaa, a he mau wahi luahine hahapaiea paha, no iaaa o Puukaua; ia laua i kai o Kualakai i ka lawaia i ke ahiahi, i kai no laua a i ka lawaia a wanaao hoi mai, eia ka laua mau wahi i'a, he Aama ua iʻa, he Pipipl ua i'a a me na ano i’a like ole apau e loaa aku ana i ko laua nei mau lima. Ia laua nei e hoi ana i ke kula mai kahakai mai, me ko lana manao ana la e hiki poeleeleaku ana la laua. i kauhale, aole nae pela. Ua halawai laua me ka maka paa. oiai, laua e hookokoko aku ana i ua kula ala, ua malamalama loa ae la, a ua hiki ke ike ia aku na kanaka ke hele ae, a eia no nae laua

nei ma kai o ke alanui e hoi nei, a no ko laua nei makau o ike ia laua e na kanaka. Ia wa ua hoomaka mai la laua e holo, oia holo ko laua nei, oia lele, a hina a palaha, eia no nae, ala no holo no, a helelei aku la ka Aama a me ka limu, aohe nae he nana ia iho. aia ka pono o ke kaa aku mauka o ke alanui; eia nae ua pale pono, oiai, ua ao loa ae la. I kela wa olelo aku la kahi luahine i kahi luahine o laua: ‘*E pee kaua, o ike ia mai auanei kaua e na kanaka?” a o ko laua nei pee iho la no ia. Lilo koke ae la ko laua kino i kino pohaku. A oia ke kaulana o keia kula i keia kino pohaku a hiki loa mai i keia wa. O keia ka pau ana o ko laua moolelo hoeu nuha, o ke kaahele malihini ana a hiki ia kula, aole no he hewa ke alawa ae mauka o ke alanui i ike ia laua i ke ku mai i ke kula. •• • v ••'•**,.*••• * . • . t/ \l •*. , • * t • •*** •*••*•• •*•_•• •» , * A % • • E nee īnai kakou i Puuo* kapolei. O keia puu kekahi . * !**•** II *l I. I 1*1* * * *•• • *•*•*•* puu kaulana loa i ka wa kahiko. Mai keia pou mai i haku ia ai kekahi melo i ka* mnnina i ku poe lealeu o ka wa kahiko, ua huku ia apnni Oaim nei, a ma ia mele e oli ai ka poe Pukaula a nie ka poe Ukeko laau, ka poe kimo pohaku. hua Nooi. hua ku- * kui paha. .. / " •l* • ,« * «•* Ua helu ia ka inoa o keia ihelo ma ka inoa o ka aina, a ōia ka’u o, panee aku nei imua o ka poo aole i loaa a paa na&u i neia mele. £ like me na mele kahiko i loaa olo i kekalii pōo, a loaa hoi knhi i kekahi poe: . w •/*.^ # ** .•:i , * :,v ../ftV* , ... : * “• - K Kawelo e e Kawelo-e E Kawelo Mainui o Puuoka- | polei 0 Puuokapolei — | Uliuli ka Poi a kaua* o Ai noi - o ltonouliuli •. * * Aeao ono- ka Paakai e Hoaoao O Hoaoae—- • • • Pikelo-Pikole ka i’a-e Waikele 0 Waikele ••* • « ■ ,i• * ii, • ii .*• • . *■ / ii 1 ■ ***•*• Ka Halo pio ika hua moa O Waipio : -:;..V’’".' ; . :• E kuu a ai kaua i ka O Waiawa ; ; j ■•[. -" — > / V S, ' , { Mui hoomanana ia kuua ; , „ • •'•*' • ** * . O Manana ;fv •’ Kini kaha wai he lau he mano O Waiinano " ■ Ko ia kuua e ko au O Waiau Kukui malmnalu o kaoua U Waimulu E ala Kaua ua ao 0 Kalauao K klpa koua o ai 0 Aioa, Mai hao halawa ia kaua O Hulawa E hoi kami o noho i kn lua 0 Moanalua Hooipoipo hau kaua 0 Kahauiki E pii kaua i ka lama O Knpalama E mmu a hmiwo kaua O Honolulu Kiki kuoha ilailu O Waikiki Kiko ku hua a kaaluo

O Waialae He wahine hoolupe keia O Wailupe Mauna kuu hoa i ka lua O Maunalua He wahine haekoko keia O Koko Puo ka lau o ka Niu O Niu Pauma na waa i ke kai O Hanauma He wahine Makapuu keia O Makapuu E na hoa e kala mai oukou ia’u. O keia ae la kahi i paa ia’u o keia mele, a he mea nui no hoi i na hanauna hou, ka loaa ole ana o na mea kahiko. E kala mai hoi ka poe i loaa keia mele ia lakou, oiai, ua pololei paha keia, aole paha, e oluolu ka poe i paanaau keia mele, ina hc poe kekahi i paanaau e hoike mai. E waiho kakou ina wahi pana o Honouliuli i koe aku a hiki i ka kupono. E nee mai ana kakou i Hoaeae, aia ilaila o Waihi a aia no ma ia wahi i ka huli e nana iho ana i ke alahao he wahi Owawa, ua pili loa i ke alahao. Oia kahi i make ai o ka Moi Oahu nei, oia o Kahahana. Ua olelo ia o Kahahana he keiki hookama na Kahekili. O ke alii o Maui, a i ole he keiki no paha na Kahekili. O ka nohoalii ana o Kahahana he nohoalii ino, he hookuli, a hoopale i na olelo ao ake kahuna, na kakaolelo, ame na kuhikuhi puuone. Ua olelo ia ma kekahi moolelo kahiko, na Kahekili no i hoonoho mai iaia i alii no Oahu nei, o Kaopulupulu ke kahuna, a me kana keiki, Eia kahi moolelo uuku i loaa ia‘u e pili ana ia Kahahana a me kona make ana. . O Kahahana ke alii Oahu nei ia wa, o Kahekili ko Maui, ia Kahahana e nohoalii ana no Oahu nei, ua aʻo aku nei na kahuna a Kahekili iaia. E ke alii e—-e huli mai ʻoe a hoolohe i keia olelo a’o a’u ia oe, oiai, ua nohoalii ae la ko keiki no Oahu, e pono oe e noi aku i wahi no kakou, ke ae mai ka hoi ko keiki la ea, o ka puni no ka hoi Oahu ia kakou. Eia ka pane a ko alii: “Pehea?” A penei; E noi aku oe i ke keiki e ae mai oia no kakou mai ka Lae o Makapuu a ka Lae o Kualoa. Heaha ka waiwai o keia wahi? Eia wahi a ke kahuna. O Kailua a me Waimanalo na awa e pae ai o na waa, o ke kula o Alele ke Kulanakauhale Alii, aia hoi i Kualoa ke kai Lumalumai, a me ke awa pae o na waa, aia malaila e pae ai ka Palaoa. a oia ae la ka waiwai oia wahi.