Nuhou, Volume I, Number 1, 4 November 1873 — SAIPA (Sayeepa.) KE KAIKAMAHINE KAULA O KA MOKUPUNI SUMATERA. [ARTICLE]

SAIPA (Sayeepa.)

KE KAIKAMAHINE KAULA O KA MOKUPUNI SUMATERA.

i O ka mooleio a'u, a Kipikona, e hoike aku nc Saipa, iie oiaio loa ia. Ua kakania -:f kahi hapa oia moolelo maloko o ka buke j r\iL ka olelo haole a paiia ma Nu loka r a Oj f , b\ike oia mooleio he kakaikahi oa ma I Hawaii nei. Aole nae au e hoike akw ana "u* i7«~ mea waie no oloko o ka buke, aka he u <iū mea nui oko'a aku e pili aua i IM|ia mo*J<Ao a'u i makemake ole ai e pai maloko o .. ■ * <2 bnke..; ' ■ | O ka mea a'u e kamailio; m i i, na hanaia he iwakalua makahiki i hala ae nei, ia'u - iiolo aiia ma ka Moana [niana ma ko'u snokn ponoi i kapaia o FUrt. He wahi Moku uukvi nani keia, a he ano kulana no i ci o na moku kmia, aka nae, he nni no oia ka loā, he 123 kapuai, i ane like ka i*i me kekahi o kialua peaheke e nei ma na k ipakai o Kaleponi* 0 keia wahi moku he wahi moku kaua > uku i loaa ia*u ma ke kuai ana me ke Au- ,. tfrii o Amerika, a he ewalu ona mau pue,iahi keleawe. Ua hoonani wau i ua v. iihi mok\i iiei a nani loa. Elua tausani kun iilo no ka hoomaikai ana i ke ke- < na hope, ino he keena noho la no ka Moi, hoanapanapaia ana ia e na gula me na -ilika maemae loa, na aniani nana hoi a me ki? hoonani, a nm kekahi aoao o ua ke- *" nri i.-oi he noho haiehnno loa, he niho uwa--1 hanaia a pahin ui k?hi e kalele ai o iuna. Oiuna o na noho nei, oia hoi euhi e )io 10 iho ai, ua haliia me ka lole hi'.uhinu oh n ilena i hanaia a nolunolu, a pela -1> l;oi o hope, kahi e hilinai aku ai ke kua, -/a kikohukohuia me na kii manu ,me na - :ua o na waihooluu omaomao, melemele, a •.vai'gn!a. Uu kinohinohi likeia na aoao o keia noho, aia hoi he poo tiga i hanaia gula ,naiuna pono o ke kua o ka noho e hilinai ku i!. O na manamana o ua tiga-gula nei puiki ana me na wawae . o ka noho a me i ahi e kalele at na lima, I hanaia keia i mea hooluolu i na alii o A>:ia i olioli lakou i ka noho ana iluna o ke| - ; iika olenalenh, a maluna hoi o ka i!i o ke : a nolaila he nohō alii ia a m Moi e ai ke noiia aku lakou e kipa mai ma- { luna o knu wahi moku maikai, j Holo aku la wau maloko aku e ka mu!i-| wai Paiimahana, iloko o ka mokupuni o H<* aiha nui kela i likekanuij f ie kniaha mokupum e like me Hawaii ka . īuk Ua oi loa e no hoi ka nui mamua o . Kaleponi liolookoa, Hookomo aku la a\i i • molm .ma keia muliwai o Palimahana a : • <'e aku la uo na mi> he haneri a oi aku Sj ' lea h«a ma: f|p"o!ulu'a hiki i Kea!a-j r, nia Hawai- R kur.ua na u!u laau 1 t i l < ' Vap e lea n--

' )iwai ? na nohoia ena tīga ? na keko, na ko-| ; paki, dia, bukalo, ame na elepani; pela ho) | (na manu o kela ano keia ano, na m<anu nu- j I nui maikai ona ano he nui wale. He mea ! weliweli ka lohe ana aku i ka uwo mai a na I tiga i ka po, a he mea kanalua ole ka make ■ kc lele aku i uka oia mau ulu laau. ] Aka nae, i ka.wa ao,ua moe malie loa na| j tka iioko o ko lakou mau lua. a o na keko; j i Ika mea hoolaukanaka mai iloko o ka ulu-! laau, ika wa ao; e hauwalaau ana rna ea 1 maanei. Ua ike au ina kekot.ua like kaj nui me ke kino kanaka ; a e lawe ana kekahi j keko wahine i kana keiki e hi? ana ma na | lima me he wahine kanaka'la: a e hanai, ! ana 110 hoi i ke keiki me.kona waiu e like no « i ke omoana me na keiki kanaka. Ua pe-| pelii ia e au kekahi mau keko nui, a ua| make pu kekahi keko wahihe. Ua mina-j mina loa wau i kuu ike i ka make ana o uaj keko wahine nei, no ka mea i kuu nana pono j ana iho ike aku la wau he keko uahanau] keiki, a e mmni ana no kona mau waiu.j Ua hoalaia ko'u mau no'onoo i ua keko nei j e moe ana, malia he keiki paha kana e noho ana maloko o kekahi ana a maloko paha oj ka puha iaau e uwe ana paha no ka waiu; | eia nae' ua inake ka makua nana e haawi, aku ka waiu. I kona makuahine e moe! make ana, ua hele a huihui a laau hoi, 1 | komo mai la na manao kaumaha iloko o'u a ? hoomaopopo no au \ia ane like no ia hana; ana au me ka powa wale a pepehi ka-iaka. : Lawe maikai aku !a ka makani i kuu ■ moku maluna o ka ili o ka muliwai, a hiki \ aku la wau i ke kulanakauhale o Pa]ima-| bana. He ano e keia kulanakauhe!'?, oi ai,j o ka aina ma kela a me keia kapa o ka> muliwai, he haahaa ilalo. A ua manaoīa' ina e hiki mai ka ua nui ana,alaila e haiana ia ka alna, a piha na hale i ka wai. No keia mea, ua lehulehu wale o na hale i kukulu ia maluna o na pou laau nunai i hana olokea ia a paa' maikai, a ina o ka hiki mai oka wai kaL. jral, alaila )ana na ha!e mē he mau waapa la : a noho no kanaka iloko, hea ke ahi, a hana i na hana a pau e like me ka wa? waikahe ole. He mea hiki wale no ka hoonee ana i kekahi hale \m kahi e aku ke makemake ia, hookaawale akn mai i:a kulanakauhale nei o Palimahana, O kekah! o na hale mmui olaila ua hoomanao mai h » au no na kii o ka Halelana o Noa, He mau moolelo no ka na kanaka o!ai!a j lua olelo lakon, mahma o kekahi o fco !akou | mau mauna ke kau ana o ka Ra!e!ana o jlSoa; a s aia ilaila ka manna i kapaia o Op!a ' (Ophia) kahi i loaa ai o ke guta ia 5?o!omona, !mc na laau nani, a me na huln mann mai- ! kai o na mann, ! Lehnlehu na lii 5 he-e mai e ike i au, a *ua nni ko lakou hialaai nana no kuu wahi ' keena r,ani. Hooliano lea ke!a ame keia 'alii, ke )>oonoho akn wan iluna' okn noho Ihanohano. Haawi aku la wiin he mail ma--1 kana ia !ako-i ona ! !o!r maikai, me na kihei huhhv!a rv,: ka ; : r-. ao!e no hoi au i m-i akn

no kela hoopeho }v v a!e aualeu ia inhii men, oi ai, ao!e au he kanaka kalepa imi waiwai, O ke kaikuaana no hoi o ko'u makuakane. 1 he kanaka no ke knlana koko-alii o Enelani ua holo mua no ma keia aina mamua aku e kuu holo ana i!ai|a; a na hoomaeao na kanaka Malae o!ai!a, iaia ma ke ano kanak? a!ii a hanohano. | 3lahope heīe mai la kekahi alii «_ ike ia'u. oia ka oi ae o ka.nanaina hanohano a me ke ano kulana kielfie, mamua o ka nui aiii i hiki mna 2iiai iluna o kuu vcahi moku. He kanaka elemakule oia, a ua keokeo kena iauoho, aka nae, ua kan maikai kona poe iiuna, a au maikai kona mau maka me ka moakaka maikai p kona jke, a koa no hei kona nana ana mena maka wiwo ole, e Sike me na maka o ka Moi ikaika. He kanaka ioihi oia a he pololei kona kino ma ka he!e ana me he mea ala ua maa mau i kekauoha ana a alakai ana i ,kekah; poe kanakamalalo ona. I kona halawai ana me a'u ma ka oneki o ko'u moku, a ia ? u hoi i hele aku ai e hopu i kona lima, apo mai !a oia i kona mau lima )ua kq'u ai, a puiki mai la ia'u, 0!e!o mai la oia ua hai aku kekahi kahuna ia ia e lilo ana an , i hoa aloha maikai ne Malae nei, a no| na lahui. ili ulaula a pau, Kapa mai !a oia ia'u !ie keiki nana, a kapa aku la hoi au ia ia he makuakane no'u, a hoonoho akiu ia au ia ia maluna o ka noho a!ii o ko'u keena. , Waiho aku la au mamua 0 kona alo i r,a mea ai maikai o luna o ka meku nana e ai ; a haawi aku la hei i na makana maika? lie lehulehu wale !iana, e hoike ana ia ia ma ke ano hoohanohano !oa mamua o na hoohanohnno ana a'n i aiii mua i hiki man O kona inoa o Paniorana O-man Lakana. a he keiki a!ii oia,; a he kuhina no ka Moi : nui o Jambee, ma ka akau aku o Falin:abana. 1 Olelo mai la oia e lilomau loa oiai hoa alohi' j no'u ano kq"U maknakaue, a o!e!o mai la no | hoi e inoa maua, e like me Hav.aii nei ; ame Tahiti ika wa kahiko. 1 ko\i ae ana | aku ia mea, kukala ae !a ki ~. iwaena o na I kanaka he kanalima i hp:e pu mai me ia o ka wua nwi i kapaia he par;\hu, ;• me ka hoike ana aku e Kipikona ko::a inoa 'aoko'uo o<man Lalana, A mahope mai ola wa kapa rnai !a na kanaka ( o ke!a wahi keia wahi o Suma;ra o Lakam'ko'u inoa, oia hoi ke ano ua ?ike n:e :: u : a oia no hoi ka • me htmt . Kono mai !a ual *IH nei « a % u e hele e ike ( i kena hale, a nie |"koi:a laahele u::\n nv.:\cnc j konu o Suraatera ♦ ;i no kd*u ma'kciv,ako svoJ e ike i na 'lii apaU o ka aiaa, noiiii!\ )',ao.K-k | iho !a wau i k» nioku a fcau pu aku !a mv ia ma konu waapa! knhi a ho'o aku > uka. Iwaena kor.u o ka' waa ko iv;\ua no !i .o an<i, . i'nna o ka moena'loie na'v, i hauaia >vo ka wv!ewe;a «ilika, K ana r.o :va ka.\:\v;i |ine na kabi!i maikai ina k(> 'akon t - : ma ; e kahili aiia i ka iv,lo v pi!i nia> :a maua ' A>a hei ;\v«kf.lv.o, k.v>aka i h\«v.u\ ke »\va-

kalua kanaka mahope e ime ana i ka waa mb ka lakou niau Uoe loloa; a aole i kanamai ka holo o ka \vaa. Ia maua e holo nei, ke olioh mai la keleahi mail kaikamahine iluna o ka waa i na mele no'u, no'ko'u ano, a me ko'u hiki ana i ko lakou aina, a o ka lakou olelo, a me na hana ua like loa no me Hawaii nei i ka vva kahiko, Penēi ke mele anaana kaikamahine : Owai ke hele mai nel me na pea keokeo f like me ke pop o ko kakou hakii ? Owai ke hele uiai nei īne ka lauoho ulaula s 1 like tne na kakau kalakoa o ke tiga ? Ka mea nona na maka ikaika, Ka mea hoi nona ka leo nahenahe ? 0 Lakana no s ke alii mai ka pukana niai a ka !a» Hele mai oia no ke aloha i na ili ulaula ; E hookipa kakou ia Lakana maikai Me ka raiki a me na mele lea, Me ka nehe o na makani a me lo k ikoa niau lehelehe, E peahi ai kakou i kona papalina ke moe oia ; A e puhi aku kakou i na hua o ke aloha, A kau aku ia ma,kona mau pepeiao, E loaa no kona makualiine maanei, A me kona kaikuahine pu lioi; A e moe kana aloha ma kona mau Uma» E hele mai, e Lakana ! liele mai ka hoaaloha o Malae nel Holo āku la makou iloko loa aku o waena o ka aina iloko lilo o ka muliwai Palimahana a mawaho ae o laila he wahi muliwai uuku a hala he kanawalu mile ka loa, hiki aku la i ka aina o ua alii nei. Aia he lehulehu wale o kanaka e kali mai ana, no ka mea, ua hoouna mua aku kela i kekahi walii waa holo loa ; e hai e aku i ko kula poe i ko maua holo pu akij i kula. Noho mai la na kanaka e apo ana i na kuli o ke alii, a o kana poe aikane a me na hoaloha ponoi honi aku la ma kona mau papalma, elike no me ka hana a Hawaii nei, Ua hookipa maikaiia aku wau.'me na ieo nui o kanaka e kahea mai ana, " Hele mai, 0 Lakana, a noho pu up? makou/- A ua olioli loa wau no ko'u noho pu me kela poe kanaka. Alaila alakaiia aku la wau iloko o kekahi hale niii, i hanaia me ka ohe nunui i wawahi apana ia a he mauu iho ke pili oluna elike me $a hale pili o Hawaii nei. He nui na lumi o loko o ka hale, a ua maikai ka hoonani ia ana. Ūa kahi maikaiia ka papahele, a hulal'i, hele kela a noho ke aka iloko. Aole hae au i hoomaopopo pono 1 ka nani o loko o kona hale no ka' lilo o ko'u manao nia ke ake nui ana e ike i na wahine o kona a'u i lohe ai, he nani loa. Mahope iho' o ka haawi ana mai o ke | alii i au i kekahi mea inu hooluolu, lawe ! aku la ia'u ma kekahi lumi aku, i uhiia ka' papahele me na lole welewela ulaula, a ike j aku la wau he poe wahine e nonoho mai' ana iluna o ka nua moeua-hulu» Hoike' mua aku la ke uhi i au i kana wahine i ka-! paiat» Nemakiapa. | f . ; i He wahiae oo oia. aka, lie iianaiua maikai no nae kona me ka oluolu. Kukuli ilio f la uau a honi aku la i koiw liina olike ino' ke ano o lee aloha ana o ko ia aina. Alaila, hoikeia aku la wau iinaa o keleahi mau wa- 1 hine opiopio inaikai ekoiu, oia na kaikamahine a N'einakiapa ;, a lohe maī !a uo hoi v,i. ila pau like (akoti i ka mak* i lee kaue.

|Noonoo iho !a wau lie kalkamaliine uino| anei kekahi a'u e hilinai nui aiine ka hia-j ' laai i kona nani ; a i au e noonoo ana, komo j mai ana ekolu mau kaikamahine ui loa iloko s 0 ka [umi. Ua anehenehe aku la waa e ■ haawi aku i ke aloha elike me a*u i hana j aku ai i ka poe mua; aka, hoike niai la ke j alii i au i kekahi hoailona e papa mai ana, jaole au e liana pela, a kuhikuhi mai la i au; '•o. noho maluna o ka moena. Koho iho ia wau ma I;a moena elike me 'ka oieloia mai a noho malie iho ta 110 keka-: !hi manawa, me ka minamina loa no hiki i J ole ke kamailio aku i kela mau kaikamahine j | nani. Ke noho ala wau e noonoo ana, a ano j ikaumaha iki ko'u noonoo; ia wa hoi, lohe, I aku la wau he leo akaaka mahope koke iho | o'u. a nana ae la wau i hoj>e, aia hoi e akat aka pono mai ana imua o ko'u mau maka j kekahi o ua ma.u kaikamahine nani nei. 1 Olelo mai la oia, Ua kauohaia mai nei au j e hele mai e kamailio pu me oe, na ko*u kujpunakane na Paniomna (Panyorang); aka I āole oe hiki ke kamailiō mai me au. v Ua; jike iki 110 au i ka olelo Malae, a olelo aku Ila wau e hiki no i au ke kamailio iaia me ko'u mau maka. Akaaka hou kela, a olelo rpai, He kaikanmhiae uuku au, a aohe ae j o kuu kupunakane ia oe e hoike mai i kou aloha a me na Uoomaikai ana i au, elike me i kela poe wahine." A olelo aku la wau,; aole o'u makemake e aloha aku ia oe elike |me au i hana aku ai i kela poe; aka, lie jmanao ko'u e aloha aku ia oe, ma kou mau papalina. Akaaka liou no kela, a olelo mai aole hiki i au ke hana ia mea, aia a noho paa aku wan ma kona hale uo na mahina eono. j He oi oia oka naui. Ua pahee maikai j kona mau papalina, a ua melemele maikal Ime he gula ala. Q kona lauoho piipii loloa» jua pu m a paa, a omau ia mahope me na I pine kala loihi, lie mau puu (lahnana ko na Ipoo oua mau pine ala. He lole pukiki siiiIka kona, a he lakeke loihi makalena kakau , pua e uhi ana, a maloko loa, he puliki silika i i kinohUiohiia, i hoohamamaia, a hoike mai--1 kai mai la i kona umauma opiopio e hoomaka ae ana ka piha pouo ana me ka neuneu e hoike pu ana no hoi i ke ola maikai o kona kiuo.a-me ka ikaika o ke aloha. Ua hoonanea maikai ia wau ma ka naua ana iaia ; a iaia i noho mai ina kuu aoao maluna oka moeua; lelele ae la ko % u oili» a pihoihoi loa hoi ko % u naau, a hiki ole iau ke nana uku iaia. Mahope iho olelo wiwo ole aku la wau imua oua : -O, e ke kaikamahiue alii nani, e hoike mai i au 1 kou inoa» i hiki ai i au ke hoopuka niau ia iuoa i na la apau oko u ola aqa; a e hoopaa hoi au ma ko'u puuwai» a e; moeuhaiie pu hoi uo ia iuoa, i ko'u wa e ai." Huli mai la fcela, a nana pono uuii la i au» a olelo mai la» "O, Lakaua, e hoj!ke aku no au i kuu inoa «a oe ; aka ke ike uei au, e poiua aua uo oo 1 ka hooiuanao qma ia iuoa i ka ia apopo* O ko'u iuoa o Saij)a/'