Nuhou, Volume I, Number 3, 18 November 1873 — "E PAU ANA I KA MAKE NA ILIULAULA." [ARTICLE]

"E PAU ANA I KA MAKE NA ILIULAULA."

Pela ka olelo a na kauia wahahee, aka. aole keia.he wanana ana; aka v he makemake maoli no mai loko mai o ka naau, Pehea la i make nui ai na ili-ulaula mamua 0 na ili-keokeo a me na ili-eleele ? Aka, ke hoole nei makou, aole ia o ka haawina o na ili-ulaula o ka make wale aku, a koe wale mai no o ili-keokeo a me na ili-eleele ke ola. He naaupo ka olelo ana pela, no ka mea o na kanaka ili-ulaula wale no ia e pali nei i ka make ma ona mahēle Polunesia la. E nana aku nae ma Asia, a me na mokupuni Malae, kahi o na kanaka ili-uloula i oi aku mamua o na ili-keokeo a me na ili-eleele, Ma kela mau aina he lehulehu wale na keiki a na wahine olaUa, a ua pau wale no i ke ola, a ua ulu nui hoi ka lahui. No ke aha? No ka mea, o kolaila kanaka ili-ula-ula ua noho no e like me ko lakou ano mau, 1 kupono i ko lakou ola. Ua noho pu na haole me lakou no na makahiki elua haneri a oi aku, a ua noho paa no nae na kanaka ma ko lakou ano mau me ka malama pono i ko lakou tnau rula o ke ola kino, a pela no lakou e noho nei e Uke me ka la mua a na haole i hiki ai ilaila. Malailli, aole hoololiloli o na haole i ka noho ana o kolaila kanaka a hoano e ae hoi i na ano o ka noho # ana e leue ai i na rula pono o ko lakou ola kino. Pela no ma ka mokupuni o Java, nona na miliona kanaka ili-ulaula he umikumamalima, ka poe ano like o na ili me Hawaii nei. I ka wa mua i hiki ai o nā haole ma kela aina he elua miliona kanaka wale no, a ua pii pa-hiku ia heluna kanaka i keia wa. No ke aha i ola ai kanaka ili-ulaula ma Java a make hoi ma Hawaii nei ? No ka mea, ua noho no na kanaka o Java e like me ko lakou ano mau i'ka wa elua haneti makahiki i hala ae nei, a o na kanaka o Hawaii nei ua loii ano e loa ko lakou noho ana, a o na mea hou aole i kupono i ko lakou ola. O ka poe makemake ole e hoike i ke ano o ka emi ana o keia lahui a me ka pau ana o kanaka i ka make ke olelo nei lakou o ka mai pala a me ka rama na kumu nui e emi nei kanaka. He haaupo ka olelo ana pela, O ka mai pala he mea nui wale ia ma Java, e like me Hawaii nei, a ma Java no ia mai no na haneri makahiki nui i hala ae nei, mamua ioa aku o ka wa i hiki mai ai o Kapena Kuke ma Hawaii nei, a no ka rama hoi, aia no na Imnaka o Java ke puhi rama mai la i ko lakou mq rama kahiko i kapaia he araka ; ua oi aku ka ikaika mamua o ka rama a na haoie e puhi nei. Nolaila he mea lapuwale wale no ka olelo ana o lea mai pala a me ka rama na kumu i emi ai ka lahui Hawaii a koe nae hoi ka lahui Java. He oiaio ole keia. Hookahi wale no mai ino ō Hawaii nei, oia ka & paii na itia* naolana maikai, Ua pau ka lana maikai o ka manao no kolakou aina. Ua oleloia aku lakou e pono e [iau i ka make a mahope lilo ka aina i na haole. 1

Aole'nAe i pau ko makou mauaolana; 0 * Hawaii! ake hoike aku nei makou ia oukou me ke aloha a me ka oiaio, a ke iini nei hoi o ka mea a makou e kamailio nei he elele ia mai ke Akua mai; no ka mea oka ho oiaio o ka puuwai kanaka, oia ka leo o ke Akua. Nolaila, e na Hawaii, mai noho hopohopo oukou me ka manao pepc\ E lokahi like nla ke aloha i ko oukou aina. Mai hoino i na malihini t oiai aohe e kokua mai ana ka hoino ia oukou. E hoopaa i ke aloha like ana mawaena o oukou a pau kekahi i kekahi me aloha i ka aina hanau. Ua malowale loa ko oukou mau lalani alif a ke iini nui nei oukou e loaa ka mea naauao nana e alakai me.ka makau ok\ E lana ka manao, a na ke Akua e hoopuka ae i kokua i mua o na Moi a me ha aupuni o ka honua nei, a e lōaa na hauoli ana ia Hawaii nei a e nani auanei me ka lianohano kona kulana ma ka Pakipika nei. Hoolohe e Hawaii! Aia he maneiolana, E-lilo oukou i Lahui hou i Ka leo keia o ka Hoopakele, Ke lohea nei na ieo ma na puu 0 ka leo o na Kanaka Hawaii E lioea mai nei o nei mau la E liio auanei Hawaii i Moi wahiae Ka mea nani o ka Paytfica } Ka mea a na Moi o ka honu-a E boolsanohano a hoowaiwai mai ai.