Nuhou, Volume I, Number 8, 23 December 1873 — KE KAAO O LAKAMANA. KE KOA NUI O KA POE MALAE! [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA.

KE KOA NUI O KA POE MALAE!

e IV. 3/. Kipikona* Helu 8. A ole'lo mai la oia ia Lakamana penei : "E ke keiki o ka waonahele; e ke koa hoi o Ni;;ka 5 owau o Wikakin ke kupua maikai o ka waoakua nei. Na'u e kokua nei ke akua wahine Araguno ma ka lawelawe ana nana, a i hele mai nei au e koleua ia oe. Aole no ka manao i ke gula ame na momi makamae e iike me kau e manao nei; aka, i hele mai nei au e kokua ia oe mamuli o kau mea aloha ke kaikamahine i hoopoinoia ma keia honua. He aloha o Araguno i na wahine, a ua nui hoi kou hoomanawanui ana no kā hoopakele ana i ke ola o kau [Jmeba a hiki i keia hora. Aole oe e hana ma ke ano koa wale 110, aka, oie he makuahine la. E lioolohe mai e Lakamana, e ke koko o Alekanedero—aia iloko o kon mau aa koko ka lanakila o ke ao nei. E hana oluolu aku i kanaka, a i ka poe ino wale no e luku aku ai; a e hoomau aku i ka noho ame ka hana oluolu ana'ku i na wahine a e noho pu-mai auanei o Araguno me oe, a e lilo oe i Moi no Malae/* Alaila kahea ae la o Lakamana, " O, e ka -aiela maikai o ka uluiaau I E kokua mai i a u ma ka hoola ana ia Umeba; no ka mea na oi aku ko'u pono ke ola oia mamua o ka lilo ana i Moi no ka honua nei a puni." ! Alaila mino aka iho la ke kaikamahine knpua a olelo aku la, " Ua pono e Laka-1 mana." 1 ka pau ana o ke kamaiho ana a ua Wikakii'i nei, nana aku la oia ia Lakamana, a olelo aku la, " E aloha auanei e ke aiii nui, e hana oluolu me ke koa loa i ka wahine au e aloha nei, a e lilo maua o Araguno i mau hoaaloha mau loa nou. A! ina oe e komo hou iloko o kekahi piiikia nui i alaila, e lawe ae oe a paa ma kou lima i pua! kamapakā, a kahea iho oe i ekolu kahea ana' ma ka inoa o Araguno. alaila e hoea mai no' kekahi mea nana e kokua ia oe. Ano, e lawe aku oe i keia pua kamapaka a e kau. iho ma ka umauma o TJmeba, a ina oia e honi i' ke ala o ka pua, alaila e ikaika auanei kona | ■kino, a hiki ia olua ke hoi a hiki i ka hale alii o Menanakabau«" ' I ka pau ana o nei mau olelo, hoomaka ae Ja ka pii ana o ke kino o ua wahhie kupua nei. Pua ae la kona nani me he ula helohelo la o ka la iloko o ka punohu ao keo* keo, Papalu ae la kona' mau lima ma kona poo, a lewa ae la kona mau kapuai inai ka honua ae me he mau eheu la, a lele ae la i ka lewa, Piha ae la ka ea i ke aia i pua mai mai kona kino mai. Ua hoano e loa ia o Lakamana me ka eehia a haule aku la oia ilalo; a iaia i nana ae ai iluna i ke kaikamahine kup\ia nani o ka nahele, e ano nalowale aku ana iloko o !?a lau !aau, kahea ae la oia me kona leo :

il O. e lv(; aki.ia wahine nani oka nahele nei ! JĒ hoomana no au i kou makuahine ia Araguno a mau loa; a e lilo horau i Moi i hiki ia'n. ke hoonani i kona mau heiau." I ka nalo ana aku o Wikakiri, hoi pono ae la o Lakamana a noho ma ka aoao o Umeba, Ua tiawaliwali loa ko Umeba kino ; a ua aneane no e hoi aku i ka opu o ka honua ; ua Hala kona nani, aole hoi e like aku me ka wahine kupua ; ua nui nae ke aloha o Lakamaha i ke kaikamahine alii e" moe nawaliwali ana imua ona. Ua kukuni paa loa kona aloha nona, a ua nele ka manao no na wahine e ae; aole ana mea e hoowahawaha ai no Umeba, ina no e loohia ana o Umeba i kekahi mai ino a pau ka ui o kona kino. Ua noho pono o Umeba me ka manao paa ia Likamana, pela hoi o Lakamana e manao pa& ai iaia ; a na ka make eīiookaawale ae ia laua. Hoomanao ae la o Lakamana i ke kauoha a Wikakiri, a hookau iho la i ka pua maluna o ka umauma o Umeba; honi iho M ma na leuemaka a me na wawae o kana aMia, e like me ia i hana ai i ka wa mua oka loaa ana 6 Ūmeba iaia. Ia mana!'wa lele inō ae la o Umeba iluna me ke kino ikaika a puliki ae lama nakulio Lakamana, a kahea a£ la, uO, e kuu haku! E kua alii, e kuu makua !; Ua kupono wale no au i kauwa na\j; aole hoi ooe ke hookauwa mai na'u E iaoe no au ma kou mau kapuai wawae, a ē lilo hoi au i kauwa nau, no ka

mea, ua imi mai nei oe ia'u, a uahaawi mai nei hoi ika hoolā ana i ko ? u kino hawaliwali; a o ka'u wale no e makeinake nei e kali aku a rae ka noho aku malalo o kou malu, &. hoolohe i kou leo e kuu haku, ka hoola o kuu mau la a pau." Ia CJn?eba e puliki ana ma na kuli o Lakamana, wehei'.e la o Lakamana i na lima, hapai ae la ia Umeha ma kona mau lima a hoomoe hou iho la iaia ma ka pela lau laau, a olelo iho la, " E Umeba aloha, aole owau kou mea riana i hoola ae nei, aka, he akua wahme i halawni i!io nei me a'u ma ka waonahele neī, a nana oe i hoola hou, 110 ko'u manao paa ia oe iloko o kou aloha. A 110laila, aole oe e pouo i kauwa na'u ; no lja mea, ina \j*au e hoolilo ia oe i kauwa na'u, o ko'u nloha ole no hoi hi ia, a lilo ae la au i haku. o;ke alolia ko kaua haku; ao ka mea o kaiia e oi lpa ana ke alolia, oia k& haku." Jlaliope iho o ua olelo hooalohaloha aua; hoomakauJcau ilio la o Lakamana 110 ka hoi anS, oiai ua ikaika uiaikui o L T uieba, a hookahi \vahi pilikia i koe o kalii aaliu kupouo ole e hoike ai i koua kulaua a iue kona hiohioua a|lii ke aku ike alo alii o uanakihau. llaua iho la o i manele kohu ( auo liale me na lala laau-Loa a mo na laay kiuamona e ulu aua malaila, a kahiko ak\i la i ka uuuiele uie ua pua kainapaka; a kjiuoha aku la oia i eka mau kuuaka nana e amo ka ma ko lakou mau poohiwi, a hoonohoia o L"ineba iloko olaila, a hele akvi la lakou. Aole i wikiwiki ka la- » !

! koa he!e ana no ka Lakaoiana o |ano maiuhiluhi o T + meba Ika hele t ia. Ma kekahi wahi ya hoomaha lakou, a hoikeike aku la o Lakamana ia Umeba i ka ! pna nnnni o Snmatera \ kapaia he !apale*ia ! (rafflesia), oia ka pna nui loa o ke ao nei, !ekoln kapuai a oi ?*ku ke palahalaha> i like me he pna rose la, a e !ike hoi me ka huila kaa ke palahalaha, A hoikelke hou aku !a no hoi oia ia Umeba i kekahi mau ano pua ua like loa me ka pulelehua iluna o na lala laau, a mahope ike aku !a lakou i kefahi mau mea me he pua rose !a e le!e ' ana i ka lewa, he mau pu!e!ehua lakou. Peia iho la na mea knpanaha ma'Sumatera; inalaila na pua !ike !oa me ka pulelehua, a o kr. pulelehua hoi like loa me ka pua. Hele aku la lakou nei iloko o ka nahek kahi e ulu anl na kumu !aau nanij_ na !aau iliahi aala, na laau kinamona* na īaau benakoina e hanaia ai i mea kukuni mea a!a ma na luakini Katolika. A hahai aku la o Lakamana i ke ano o na laau a me na mea ulu o ka nahele, no ka mea i ka \va ona e aoia ana ma Niaka, ua kamailio pinepine oia me ka poe naauao a ua hoopaanaau oia 3 kana mau mea i iohe ai, a ma ia ano manae nui o ua o Lakamana i na hoonaauao ana i kohu pono cfi oia i alii mamua o kona ahoriui me ke koa. laia e nanea aua ike kamailio ia Umeha, aole ona ike i ka luhi o ka hele ana ; aka o na kanaka ona kai hele a maopaopa me ka pololi; a ua ake nui lakou e loaa ona wahi kupono no ka moe ana ika po. Hiki aku la lakoif nei i kekahi punawai maikai malalo o kekahi ponaha laau nani, a o!elo ae la o Lakamana* % E ku, e hoomalia kakou e iuu wai, i ka wai o nei punawai maikai." Ia \va pane inai ]a kekalii leo weliweli, "Aole, aole oukou e inu"

ika wai." Pii mai la ka makui ia Umela, a uwe ae la oia, a eehia loa hoi na kanaka; a hoohele iki aku la o Lakainana imua a ike aka la he mea ano e, he mea kiuo kauaka nui, he ewalu kapuai ke kiekie. Oua hc!chelena ino ona maka i uhiipi ka hulu leloa, ua like me ke kanakal Ho waha :mi kona e hiki ai ke ale i ke keiki, ine na niho lolea e keukeu ana iwaho e hko me ko ka puaa kane ahiu. O kona umauma ua !ikc me ko ka wihine; aua nui hoi me ke ooleu eiike me ke kua oka hoau. He olohelolie oia, eia nae, ua uhiia kona| puhaka a,hiki i na kuli me ka ili oke tiga; a e |xia ana no ma kona Jimu he ihe nui. lke iho la o Lakuuiana e hakaka aua oia me kekahi o ua kupua nunui o Sumaten\ i kapaia he Lakahaha (Raksliasha) ka iuoa. Kaliea mai U ua kupua uei ia Lakamana, u E ke keiki, e lawe mai i ke kaikamahine, a e oki i koua puu a puiehu i ke ahi; a e hoomakaukau »i& i mea ai na % u; 'a maona au t alaila hoounauna aku au ia 6e a rae kela poe keiki o oukou e hana mai i ka'u mau hana a pau, alaiia hookuu aku au ia oukou e hele. E iawe koke mai i kela kaikauiahine, a pulehu koke nmi; iua aole, pau oukou ika make uUi ; I I j