Nuhou, Volume I, Number 11, 13 January 1874 — KE KAAO O LAKAMANA. KE KOA NUI O KA POE MALAE! [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA.

KE KOA NUI O KA POE MALAE!

Haknla e. W. M. Kipileona'. j Helu 11. Ua hele mai la a ai ka manu iluna o |akou j no keia mau aahu nani lua ole; a ua kauli| lua ole hoi na kanaka eiwa no ka loaa ana o! keia mau aahu,- —ka poe koa i hahai mahope j o Lakamana, a kau ai ia Umeba maluna o ka manel^, Ua hanohaho launa ole na hiohiona o Lakamana, aohe nae ona kahiko nani, a o ke j kapa hulu figa wale no kona kahiko. O kona mau kaina wawae nae he hanonanoi loa : e pololei ana ke kino, a ua nohea maikai hoi konn mau niaka me ka hanohano ioa ; pua mai la hoi ka ula o kona mau papalina me he wailiula la, a ano koa me ka wiwo ole kona hiohiona, Hele awiwi aku la oia me kona mau kanaka me ke kau ana o Omeba maluna o ka; 'manele, me ka manaolana e hiki aku i ka hale alii o Menanakahau mamua o ka napoo ana o ka la. I ka wa e aneane aku ana o ka la e iho aku i ka ili kai e nalo aku hoi mahope o na pali e ku mai aiia mahope o | lakou; ike aku la lakou nei i ke ku mai a ka ea o ka lepo mamua pono o ke alanui ā lakou nei e hele aku nei, e uhi ana ka ea o ka lepo i kekahi" wahi awawa e waiho akea ana mamua. Manao iho la lakou nei he poe huakai ma na lio, e hoohalua ana ma ke ano powa ma ia aina a manao na kanaka o Lakamana e pee maloko o ka ululaau a hala ae ka huakai, aka, aole nae wahi makau o Lakamana no ka pilikia, a hooholo iho la no oia e hele no imiia a halawai aku no me 'na pilikia e hiki mai ana. Aole i emo holo mai la imua o lakou he 'mau elepani elima no lakou ka ehu lepo a Lakamana ma i ike ai. Aia hoi ma ke' kua o ua mau elepani nei he mau hale malumalu e hiki ai ke noho ke kanaka, iia hoo-' lakoia me na noho; a eono kanaka o luna o | ka elepani hookalii. He mau ihe a he mau mea kaua ka ua poe nei o luna o na Hookahi elepani i oi ae ka nui o ke leino; a o na elepani nunul ma ke ao nei ma Sumatera wale no e loaa ai. A he mea maa mau hoi i na 'lii a me na Moi.ka lawe ana i na, elepani nunui i mau lio nq lakou e hele , ma ia mokupuni o Sumatera. He elepani! keokeo ua elepani nui la me ka hulu liaeka-' eka, a he uini kapuai kona kiekie a ua pala-j Kalaha kona kua me l\e kua la no ke kol^ola,' E luhe ana na 1010 silika nani nia ka aoao o' nei, a maloko o ka ha!e maluma-' lu, e noho ana he alii i kahikoia me na aahu alii, a kahea mai la me ka leo nui ia Laka-' mana, " E ke kanaka hiluu o ka ululaau a' kanaka powa hoi o Niaka, heaha koumea' hele mai i Menanakahau nei, me ka ae oleia' aku e ka Moi nui e Siri Ramn. E kiola oe' a me kou mau kanaka i ka ouko\i )nau mea J

kaua t ;t r nakiiiu jia lima o oukou a hoopan' mai mahope'o ka huelo o ka elepani* a ala-j : kai aku la oukou i Menanakahau ma ke ano kauwa pio." I k& aneane ana e pau kana kamailio ana uwe nui ae |a o Umeba me ka olelo ae, " 0 ; lahata ino |keia, e Lakamana! E kokua' !mai no ke akua wahine maikai Wikakiri a !me ka Lakaihaha 3 ina aole e pau ana kakou ! ka make." ■ • j 'No ka uwe o Umeba, kaumalm loa iho la o Lakamana, ua ano menemene no hoi oia no Umeba o| lilo pio aku ma na linia o laha- | ka ; aka hoi, \ia haalele aku la o Lakamana jia makau me ia kaumaha, a hoomakaukau j iho la, no ke kue ana aku e pale aku i ka j poino e ili mai ana maluna ona me kana alii I wahine ; a ho ka ike no hoi o kona mau ka- : naka i kou 6 o Lakamana ikaika nui, aole lakou i makku a holo e like me lakou i holo ai i ka wa a! lakou i halawai ai me ka Lakahaha. ' Ia Lakamana i makaukau ai ma kona ku-

j - . - | j leana e kaus aku ai, aole lioi e hohe wale, i i alaiki, kahea aku la o lahaka i kona mau j kanaka e holo aku maluna o na elepani e j helii me kona kapuai nunui a make. .. | Memao ihp la o Lakamana ua kokoke mai j j kona minute hope o keia nolio ana, aka, nae j aole oia i holo; a aole no hoi i noi aku e j hoola iaia. Wehe ae la o u o o Lakamana i, j ke kapa hulii tigaj a me kona mau aahu e ae, | j a ku olohelphe iho la mamiia o ka elepani e | j liele aku anp, imua ona. | j Hookahi kanaka maluna o kona.elepani, | j i liolo pololei aku me kona elepani, e hooke-1 j le ana i ka plepani me ke kaula i hoopaaia | I mo fpo hao ma kekahi pepeiao o ka' j elepani, kaliea iho la ua kanaka nei I ua elepani nei iaia e holo ana, e hookikina ana i ua elepani la e hehi aku iluna o Lakamana. I I ke kokoke ana mai o ka elepani; uwe ae ! j ia o Umeha me ka ehaeha no ka poino o kana j mea aloha, aka nae ke ku ala no ke alii me j ke ano koa, e haka pono ana na maka me ka j weliweli kohu UK\ka popoki ka hoaka; e | j nana pono ajna.i ka uwalu mai o na kapuai ; j o ka e ku ana me ka hoonaha kupoīio a me ka, liki ana o kona mau poohiwi ma ke kulapa i makaukau no ka lele ana.' Ua maopopo loa kona make, elua wale no ! I kapuai i koe a ka elepani e hele mai ai a o' I ka paki liilū no ia ona. Ia wa nae lele hiki j wawe loa aku la o Lakamaua a ku mai la i i j kahi e ; e o|oio ana malalo ae o ka iliu o ka' j elepani j a. }iie ka ikaika o ko u o o LakamaI na mau ami o na wawae, lele ae la oia a' I kau iluua o ke kua o ka elepani iwaena o na ■ j kanaka eouy o luna o ka haie malumalu ma' j ke kua o ka elepani. I Ua loa na kanak a me ke kupilikii cr I na mauao ijio ka pilijiia, Maiiope iki iho j hopu aku kv o i ke alakai o ka, I elepaui, a kona ikf\ika oia i lulu iiio ai i I ua waki kanaka Ia 4 a haule malalo o na kaI puai, u pak| liilii. ( -Alaila kahea ae lao Lakamana •• 01 e na

kanaka, aole au e pepelii ia oakou : lilo oukou i poe koa no'u, a na'u e alakai ia oukou i hope i Mer]anakabaiu v A o!e!o ao la na kanaka " E ke alii, ke kanaka kiekie 0 na kanaka a pau e hoolohe r f o nmkou 3a oe a e lilo i kauwa nau } e lilo oe i haku no makou, a i alakai a e kauoha mai oe ia makou." Alaila hopa aku la o Lakamana i ke apo liao ma ka pepeiao o ka elepani a kahea aku la oia i kekahi kanaka e hookele i ka «lepanl e hookui aku me ka elepani o īahaka. O ka elepani a Lakamana e kau ana huli ae la ia ā hele aku !a ma kajhi o lajiaka e Ivu mai ana. Aole i pau ae ko īahaka ano liaalulu me "ke kanalua nui uo Lakamana no ka nui o ke koa me ka wiwo ole o Lakamana. A i ka wa ana 1 ike aku ai i kona enemi e hele mai ana e ~uwi nialoo iaia oia no hoi kekahi o kona poe me kona elepani, aole 1 kanamai ua mea he liaalulu me ke kaumas ha nui loa. No ia mea hoolale aku la o u o j o lahaka i kona poe kanaīva e pana aku i ka ! lakou mau pua ; a hana no hoi na. kanaka ! pela. No ka nui pihoihoi o na kanaka, ua hiki pont> ole ia lakou ke pana pololei aku i na pua, a lele wale aku la 110 na pua a liapa- | la wale aku la no mawaho o ka halemaluma- | lu a Lakamana e noho ana iluua o ka eiepa- ' aole waßi ku aku o Lakainauu.' j A i ka hoomakaukau liou ana mai o ua j poe koa nei o iahaka e pana hou maiua pua j piii aku la ko Lakamana ma . elepani ma ka aoao o ko lahaka ma elepanj; a ia wa no i lele aku ai o Lakamana iluna o ke kua o ko | lahaka elepani me ka leo uvvo me he liona j la iwaena o lahaka me kona mau kauaka. j O keia Lakamana ikaika e uolio ololielohe I ana, he mea weliweli i ka nana ana'ku i koI na hiohiona ; a i kona kau | ana'ku ma ka j elepani o lahaka ka mea ku wale no ka haI leaka me na wahine ; haule i|io la ua Lihnki j nei malalo o na kapuai wawae o Lakainaua ( a ua aneane o Lakamaua o ,u\Yi maloo i ua I lahaka la j a kiloi aku la ma 11 a o Āa I elepani ; aka uumi iki iho la oia ; a -kahea I oo la ua Lnkamana nei me k;ji leo nui e kau.j oha ana i na kanaka, •• 0 e na kauaj ka o lahaka, e lilo oukou i k f uiaka im'u; I a e lilo hoi au i alii kupouo ' no oukou. E I nakii i keia ilio lahaka uui wuwaa a me |Ua liuia, a hiki kakou i Menauakahau, alaila I hoopai au iaia, i lolie ai ua| makaainaua a j pau o tsuuiatera no kana niau haua iue; a i I ike mai ai hoi i ko ia nei iuo maoli, hohe j wale, a ikaika ole; a o ua wahiue wale :io • ka mea liiki iaia ke hakaka a,ku. I'a heoloj he mai la na k&uaka o lahaka, a uakii ia ko |lakou hak.u mua a ls*kou e Uj*nvahawaixa uei I a pepehiīa uo e, lakou i,ua.,aote i papa L9L o Lakamana. t*a kshf\ha iiui loa ua peanaka o kekahi mau elep;\ui| o' lahaka r.e ke I ano e loa o ka Lakamana mjau liaua; a ke I ike ala hoi i ka nakii ia o ko laiou alii mua nie ho pu|a ala e kuU;a ia aku aiu e koia euon ; a no ia,i«ctv uaj liūi lokalu-like lakou a pau mo ka mauao e hoolohe aku ha kauoha a j\\u a Lakamana. Me lie mea !a

i ko lakou manao aku ua like o Lakamana| me kekahi akua nui nafia i hakaka pu aku | me ka Lakahaha, Ai ka wa a Lakamanal i kahea ae ai i keia poe e lele ilalo mai na; elepani mai; hoolohe koke no lakou, a lele j pu iho la no o u o o Lakamana. A i kona i ku ana i lalo o ka lepo, a komo i kona kapa hulu tiga ; hele like mai la na kanaka he kanakolu kumamalima o īahaka a kukuli > iho la imua o Lakamana. Alaila kahea ae ] la o Lakamana :—" Ena kanaka o lahaka, | na kanaka hoi o Menanakahau, ua hele mai j au mai ka aina mai o Niaka, no ka hoopa-! kele ana i ka'u wahine mai ka make mai; a! mai na lima lokoino mai hoi o lahakn. Ua j pakele kuu aloha, oia keia maanei ; a ua ■ loaa iho nei i a'u ma ka poho o kuu lima ka haukae nui nana i hoopoino kuu mea alo-! ha. Aia a hoopai wau iaia, e hana maikai aku 110 wau i keia aina ma na hana ku i ke aloha kanaka. E lilo wau 1 hoa aloha no ka Moi o oukou, no Siri Rama. E hool ohe, a e kokua ia'u me kuu wahine me Umeba alaila e loaa no ia oukou na waiwai hē nui; ke gula ke (laimana a me na momi e ae." Alaila hooho mai la na meaapau, u E ke alii, e hoolohe jxo makou ia oe a lawelawe aku nau, a hiki iko makou make ana. Ua kiekie ae oe mamua o na alii a pau, o oe ke alii o na elepani o na tiga e like me ke kaiiaka. E olelo a e hoolohe no makou." Alaila huli ae la o Lakamana a nana i ka manele kahi i noho ai o Unleha; aole nae o ; Umeba malaiia a mahope iho hoea mai la ua Umeha nei e hele mai ana imua o Laka-' mana e paa mai ana ma kona lima he pana me na pua. (Aole ipau.)