Nuhou, Volume I, Number 14, 3 February 1874 — KE KAAO O LAKAMANA. KE KOA NUI O KA POE MALAE! [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA.

KE KOA NUI O KA POE MALAE!

Hakuia e W. M. Kipikona.

Helu 14. ia Lakamana i puiki mai ai ia Komala me kona mau lima ; uhi ia mai la kona hiohiona e ka ona o ka rama a powehiwehi kona ike. Pau ka ike poiio ana a kona mau maka, a lilo na mea a pau imua ona he mau mea ano e loa ; *a lilo hoi ke kii nani o Komala ifne he mea kino pupuka ii)o ala, nunui _mahumahu kohu wahine Lakahaha. A i ua Lakamana nei e hauli ana nokona ano e me he mea la e make anl, noonoo ae la oia, ua kumakaia ia oia ; a'ia wa hoao ikaika oia e hopu a uwi weluwelu liilii i ke kaikamahine Komala nana oia i kumakaia a hana lokoino aka nae, malule e nae kona mau lima; a ua ■ 'hiki ole ke hooikaika, a o kona ikaika ua hiki ole ke paa aku i ke kaikamahine Komala ; opiopio. A me ia mokumokuahua o kona naau, haule iho la ilalo 6 ka lepo a uwe ae Ja me ka naau ehaeha, ea, e Umeba ! E ] kuu aloha oiaio ! No ke aha, Ia wau e hoopoina nei ia oe, a e haalele nei hoi ? Ke make nei wau, a ua pono no ke īnake ; ua liana hewa waa imua ou." ia wa pili iho la na maka o Lakamana a hohola ae la i kona mau llmn n hiki mai la kanaka kaikai ae la iaia a lawe aku lama kahi e. Ma keia wahi e haalele kakou ia Lakama- j na iloko o na lima o kona mau enemi weli- ; \ve!i, oiai aole i make o lahaka ia wa e like ; me ka Siri Kama i manao ai e kauoha aku e make> la Lakamana e laweia ana e kanaka me he iho make ala, ike aku la o Siri Rama ka Moi a kauoha aku la e hookuuia o lahaka mai ka nakinaki ia ana. Ia wa no.i holp ai ua alii ino nei iloko o ka mala pua o ka pa alii me ka mahaolana e lioopiha i ke kiaha o kona ukiuki maluna o Lakamana a me i Umeba. Hele kela ua lahaka nei a li-o; nakeke na kui, ui na nilio, hoaka na maka, me he anapu la o ka uwila. Aia hoi o Umeba e nanea ana,i ka nani o ] na mea a pau a ka Puuku e kuhikuhi nei ia-! ia ; a i ka lawa pono ana o ko Umeba nanaina, haupu ae Ia oia no kana aloha ia Laka- : mana ; a no ia mea nonoi aku la o u o o | Umeba i ka Puuku e hookuu aku iaia me ka olelo ana, « Ua lawa wau i ka iko nia o'u J wale nei no; a ke makemake nei wau e īke i na mea nani o keia wahi me ka hele pu j ana me kuu haku, oiai aole oia i ike manum e like me a'u nei._ Ano e kuu haleu Puuku ' e hoi ana wau i kuu kane." j Hoao aku la ua alii Puuku elemakule nei e hoowalewale ia Umeba ma ka hoouiakaikai loa ana'ku ma ke kau wahi e ae, aka, ■ aole hele iki o Umeba. A 110 ka hoohele J !oa aku o Umeba, hele awiwi ae Ia ua ele-1 makule kohu ole nei a kaa mamua o Um<.ba o hopu mai la i ka ]ima o Umeba a olelo ae' i ■ i

ln. E'e ke alii wahine nani, ke kaikamahine a kuu makamaka elemakule a Sapidiu r i 1 kawlana o Niaka ! E hoolohe mai ia'u ! E hai aleie oe ia ua hoino ia oia e ka |Moi, aua ole ka Moi iaia; aua hooholo paa ka Moi e make ko kane. Eia ua kane ala| au maloko o na lima mana o ka Moi. Aole e hiki ia Lakamana ke kokua ia 'oe ; nolaila e hooko mai oe i ka'u e lilo o oe l»kahi o na ; wahine a lahaka, _ke alii puna- ! hele' a ka Moi Slri Rama ; alaila lilo oe Lmea ! hanohano a waiwai." ' Hoolohe malie aku la no o Umeba ina oiejlo a ka eleniakule Puuku ua hele iho la oloiko o ua Unleha nei a paila me ka huhu lea I me he wai la no ka ipuhao ka hele a kukuku !a ika pau oke kamailio ana aua eleImakiile nei;; kulai aku la o Umeba iua eleI makule nei me ka hoonaukiuki nui loa a ka!hea ae la mb ka leo nui, c< E Lakamana! E | kuu haku ! E kuu haku ! E kokua ; e kokua! Ilaia i kahea ai me ka leo kalalea, lohe aku ! la na kanaka o Lakamana a holo aku la iloko ! o ka mala pua e kokua i ko lakou liaku waIhine, me na pahi kaua ma ko lakou mau li!ma i hiki ke oki aku i ka mea nana i hooIpoino ko lakou alii wahine, ! Aka, aole nae i emo piha loa mai la o I loko o ka mala pua i na koa o ka Moi, a pau na koa o Lakamana i ka hopuhopuia a naki- ! nakiia a koe aku hookahi wahi koa o Lakamana i koe, no kona nui mama o ka holo ana a iij<i>-vuliu o lia pa mea kailU a puka loa iwaho 6 ke kulānakaūhale. ! Hopuia no hoi ke alii wahine Umeha, a 'laI weia hoopaa ia iloko o kekahi lumi oka ) Hale Alii. Ia Umeba| e moe ana iluna o ka moena e uwe ana me ka ehaelia oka naau; komo j aku Ia ka Mpi Siri Kama iloko o ua lumi la a 01010 aku la ia Umeba : " E ke kaikamahine a kuu jlioahanau a Sapidina o Niaka l E hoolohe n)ai ia,u, me he mea la owau kou makuakane .ponoi. Ua hoopaaia e a'u ko aloha o Lakamana no kona hakaka ana ma ke ano kue ibo i kekahi o ko'u mayf aliij a no ka mea hoi aole oia i kukuli mai ilalo i raua o'u ma ko'u alo alii. E make ana o j Lakamana ia'u ; aka, o oe wale uo ka uiea e , ola ai.'; la wa. uwe ae la o Umeha me ua | waimaka e kahe a wai, ana, nie ka mnau ana " E hoike mai ia'u e ke JMoi kiekie i ke ku'iP» ola ai l'euu haku aloha aia* ila e hana no wau e like me ke kauoha a ka : Moi, ina no, wau e kauoha ia e make i mea . e ola ai leuu haku aloha e hooko uo wuu. v I Pauo m»u Ja ka Moi; "Ue ju\akiki ole, a |he uiea īnoakaku wale uo ka'u e noi aku ai lia oo o hana ji mea e pakele ai ke ola o Laj kamaua." Olelo aku la o Uniela, '• E hoiIke mai ia'u i ka xuea a'u e luma ai, alaila, e j hoolohe uo \\;au, i kau kauoha alii, iua uo lie jmca jpili ka lele aua mai kahi hale jkiekie loa mai o Menauakahau nei a kaule jiialo." Alaila olelo aku ia ka Moi » e haI hai inai iu u,| a ia lioi a ua Aioi nei i olelo aku ai, peahi pu la oia me koua li-

ina ia I T inefca, e hahai aku u ia wa ; kn ae la o Umeha a hahai aku la o ' ka Mf'i. ' ' ( Ika Moi me Umeba e hele nti, wehe ha- ' inama mai la na puka ona lumi a pau a ko- ' mo aku laua nei, paa .mai Ia me ka ike oleia j: ■■ i * aku o kekahi mea kino. Aohe kanaka, aohe ; kahu e hele aku mamua o kalii aka Moi e ; hele aku ai, he make wale no f I Mahope oka hala ana mai o kekahi mau I keena oloko oka Hale Alii; hiki aku ia laI ua ma kekahi wahi keena i ifhauia a kiekie } me ka pohaku paa, he ano huina-ha ke kii o ua wahi hale nei. I Ua paa ka puka ike paniia e kekahi pani I hao nui manoanoa ;ai ka hiki ana'ku o ka< I Moi, ua hemo ae la ua puka nei. Ai ke | komo ana aku o laua iloko oua hale pakui I nei, ike akula o Umeba ina mpa ano e'oloko,. j a uwe ae la ka weliweli nui. | Maioko aku oke pani hao he j malamalama e uwiuwiki ana ;ame ia ma- | ianialama i ike aku ai o Umeba i kona | e noho olohelohe mai ana iloko oka iumi | paahao, ua paa ika nakinakiia me he holoho- | lona hihiu ala iloko oka paia pohaku, a ha« j uhoaia aku i kekahi kia uui eku ana i a hiki i kaupaku. Ua paa na wawae o La- | kamana ika nakiikii ia me na kaulahao; a | ua haweleia ae a paa ma na uha, ahe kau- | iahao no hoi kekahi ma kona mau poohiwi j ua noke ia a paa loa, a hoopili ia ike kia j pohaku. | | Ona lima nae ou o o Lakamana ; e wa- | iho wule ana no, aole i nakii ia; ala Umeba i lele aku ai iluna o kana aloha, pniki mai la o Lakamana iaia me ka uwe ana, uo ke kupouli o kealohauo kapoino i loaa iaia." j la wa kauoha aku la ka Moi Sin Kama i ! kekalli koa lōai e hookaawale ae ia Umeba j mai ke alo ae o Lakamana. I Alaiia olelo aku la ua Moi iiei ia Umeba,. ! 44 ano > eke kaikamahiue e liot>makaukau oe', | e lioopakele ika mea au i aloha ai. £ ttaua j hoi oe eia uo ke kauaka ua aloha ia *oe oia i ke alii lahaka, kuu punahele.'* I Ia olelo ana aka Moi, konio mai lu ua «iii I haukae nei o lahaka iloko oka huni paaitao laikemailao Lakamaua iaia ; uwe kuhoI honu ilio la me ka nau aua ona kui, u uwc la hoi o Umeha mo ka ehaeha o ka naau.. I Kahea aku !a ka Moi, <• e liooiohe e kuu ka- ! ikamahine ina e hiki ia oe ke }ioopakeie ike I ola o Lakamana e pono oe e l,ana i keia i imua ona, e apo aku hoi u e puiki aku a e | hoohonehone aku imua o keU.ulii o iahaka,. ,a e ae aku hoi oe e puiki ae a e iiooiioueho' , m mai oia ia oe. luu 6e e haua ole pela, j alaua e kauoha uo wau e okiokiia ka io o | Lakamana, a e kuui ia me ka hao wela imua I Poaoi ou, a e ike uo hoi oe ika maiuoino o , ia iioopai." j j No keia mau olelo aka Mo t , uwe ae k o | Lakamana me ka ehaeha uui j> ka mauao, a ) kahea ae la. » E Awguuo, |c e j hoola ae i kuu U;«cba aloha mai ua iuua lat puwale ae o keiu poe lokoiuo kleia kupv»a

irio 'akua ahuluhulu o ka 'mauna o Menanakabau nei. n Ano e ae la ko Umeba mau hiohioha no kekahi mau wa, Aole e hiki iaia ke hoonjaopopo i ke ano o ka poino e ūlia mai ana malunā ō laua, Ua ik.e no oia, o ka olelo hoopakele a keia Moi, ua oi loa aku ke ino mamua o ke tiga, A haka pono aku la kona mau maka maluna o na hiohiona okalakala o lahāka 3 oiai ua lapuwale !a 'e hoomenemene mai ana no ko i TJmeba poino. Aole no nae o Umeba i ku ae me ka pupuahulu e hooko aku i ko ka Moi manao lapuwale a ina oia e ku aole no ka manaoio aku aka no ka lelele o ka oili no ka'poinō. O kona aloha no Lakamana, aole i hopuhopualulu no ka uluktr ina mea e pale aku ai i ka pilikia o kana 'mea aloha, a me ka uwe nui, lele aku la oia a puiki ma ka a-i o Lakamana a uwe ae la me ke kahea ana, "e kuu haku e pepehi mai oe ia'u e Lakamana hoi e pepehi mai oe ia'u me koū mau lima ikaika i make ai wau a ike ole aku i kou hoomainoino ino loa ia e keia Moi lokoino. E kuu aloha, e aho au e māke, ine ka ike ole aku i kou pilikia, a nau no hoi ia e make ae mahope." la wa kauoha ae la ka Moi Siri Rama me ka leo huhu e OMO ana i ke koa kiai e huki ino ae ia Umeba mai ka poli mai o Lakamana. Haka pono aku la na maka o Lakamana i ke koa kiai i ka hele mai e huki aku k Umeba, ua hele na maka o Lakamana a like r pu me ka ula o ke ahi, a e aa ana hoi me he mau onohi la no ke tiga. Hele mai la ke koa kiai a hopu mai la ma ke kihi poohiwi o Umeba, ia wa i hopu aku ai o Lakamana i ua koa nei a kui aku la ma kepoo o ke koa a haule aku la ke koa, make loa, me ke kahe ana o ke koko; a o kekahi poe koa kiai hoi ua makau lakou no ka ikaika loa o Lakamana, a kii mamao loa aku la lakou me ka hooko ole i kc kawawai o ka Moi no ka hooko aku e hele e hookaawale ae ia Lakamana. Mahope iho hoopuka ae !a ka Moi Sifi Kama i kana kauoha huhu loa, e hookuuia na ilio makanahele ilokō o ka lumi paahao e uhau liilii i na io o Lakamana me Umeba. la wa laweia mai la na ilio, He mau piena loa kela, a ua ike mau ia ko lakou ikaika e make ai ke kanaka. Ua niaa mau lakou i ka haehae liilii i ka io o na mea a pau, koe wale no ka mea nanalakou e hanai. Weh|ia ae.la ko lakou mau kaulahao a hookuu wale ia. Ehiku mau ilio i hookuuia iloko o ka lumi paahao/a puka akii la ka Moi mo ke alii lahaka iwaho i ike olemai ai« iaua i ka mea manaonao a na ilioe hana aku ai ia Umeha a me v Xakamanaj a me ka jnanao maloko maf o ka hakahaka o ka puka hao e nana mai ai. Hookuuia aku !a na ilio, a hcrfo mo \ku la iloko o ka lumi, a ua aneane loa ua poe ilio nei e lele aku ulaluna o Umeba, oiai oia e ku ana ma ke alo o Lakamana, a ia wa nae, uwo ae la o Lakmnnn me he ti.ga la, a kiilou iho la kona poo me ka'

lena o na maka e.haka pono mai ana i na | ilio. īa i uwo ai, ua puiwa na J ilio me ka makau loa, ua kuhi pahahe liona,j a i ole he tiga, a nolaila, ua kuemi hope ua j poe ilio nei; a puka hou aku la iwaho o ka j im i- | īa wa kahe'aae la ka Mo! me ka okalakala | " aole loa e hiki i keia Lakamana ahiu ke i ! j hoohoka hou mai ia kakou. Inaaole e hiki ( ina koa kiai a rne na ilio nahu ke pepehi i \ keia lapuwale a me keia kaimahine, alaila e | imi hou nō wau i poe nana e pepehi ia lai?a ; e hiki ke hobko i ka'u kauoha. E lawe ia ' mai no kela poe pio he umi mai Boroneo ; mai a'u i mahao ai na lakou e pepehi ke tiga J i ka la apopo." . | I Ua lawe ia mai kela poe pio me ka hoo-1 paaia me ka' hoa. Ua ike no !ua poe la e make no lakou a ua ike no hoi lakou na na maiuu o ke tiga e | haehae i ko lakou mau io ke hiki aku iloko j o ka lumi paahao. ' I Aka nae, olelo aku la ka Moi ia lakou, "e'"| ka poe pio e hoola no wau ia oukou a e ha- { awi aku hoi i ka lanakila e hoi hou oukou i • ko oukou aina ina e hiki ia oukou ke hoopaa j a hoomainoir|io i keia kanaka o Lakamana a j me keia waliine." j Ia wa, hauoli nui loa ae la ua poe pio nei i he umi. pono mua aku la lakou i na j j maka weliweli o Lakamana a me na lima kakauha hoi oua koa wiwo ole nei Kauo- ; ha aku la kekahi kanaka o ua poe nei he j umi e kii ia i kaula nui paa, a e hauhoa ia j Lakamana a paa i ke kaula a puni kc kinna : pela ia laua a| elua ike kia pohaku o loko o ' ka lumi paa|iao. i Aole nae q lakou manao i ka waiho wale | ona luua o Lakamana. A ma ke kauoha a ; ka Moi uu hookuu wale ia o Umeba a hemo oia, aole e in|)opaa pu ia. j I kq kaawale ana'ku nae o Umeba mai ke ' alo aku o Lajkamana, a kauoha ae la ka Moi ? ina kauwa he umi e wehe i ke kapa o Ume- j Im a ku iho, a e hana hoi elike . me k<* lakou makemake imua o Lakamana ; j | a mahope e hoomainoino ai ia Lakamana a { | make aku. / pau.) j