Nuhou, Volume I, Number 15, 10 February 1874 — HE MAKE KANAWAI [ARTICLE]

HE MAKE KANAWAI

He make Kaimwai ko Hawaii nei, Ua oleio niti ia e ko kakou mau Poai Hawaii na huaolelo kahi.'ko o ko Hawaii nei noho ana. Ina e mai kekalii olelo ia ae la no ia he make kanawai, he inake i ka hua a ka waha.*' Mi\ ia mea ua maa kakou Hawaii i na oielo ana no ia mea a o ko kakou mau .uio make no ia o ka noho ana kahiko ,l make. na ka hua o ka waha a make ha ke kanawai." E nana i ka Paulo penei kana ua ola wau 1 ka wa kanawai ole a i ka hiki ana mai nei o ke kanawai make wau. E nana hoi i ke kanawai o ke Akua īnai hoohiki ino oe i ka inoa o lehō\ r a o k*ou ■ Akua. ■; : E loaa no ia kakou na noonoo ana e like me keia o na kanawai ino ka mea e make ai ka lahui." Ua ike nui ia ka piiihua a me ke kauma"!ki o na makaainana ma o ua kanawai o k~akou e waiho nei. Ua kapu-no hoi ka lawaia ana ma ke kai, a make na kanaka i ka make i ka ia ole, a noke i kn hoopii imua o ka Ahaolelo e hoonoa aolie wahi mea a nao iki, Hoaa hele ka poe noho kahakai i kahi e loaa ole ai Ita i'a hele aku\ma kahakai kuhea mai ke konohiki. '• e, hele peia, hele oe aohe au ia o laila ua kapu ke kai o anunu ma.ua kau ke kanawai ina oe hoopaakiki, iaweia oe i ka lunakanawai/' 0 ka make keia a ke kanawai. Hoohiki ke kanaka ina wau e lilo i mea pono oukou liio ia oukou o Piinaio, i lilo ae kahaua i konohiki aohehooko i kana olelo, a lioopai ke Akua o Koiala kanawai ia a iho i kai pau i ka munao a pii i uka pau i ka moo a inu i ka rama pau ke ake i ka ai ia o ka uiake nei a ke kanawai. Pehea e ola ai ? eia ke ola e puu iliili e hailona apu awa e noi aku i ke Kumukanawai maikai. E hooikaika e imi a loaa ka mea nana ē keia Kumukanawai ino; a hooponopono hou ke Kumukanawai alaiia kukulu iho īia Kanawai maikai a hoopau na kanawai ino nana i hoopilikia na kanaka, O ke ola ia aohe ola e ae, Ua kokua. kekalii poe makamaka noonoo pono ole i ka Moi Wahine Ema» ma ka onou ana laia e hoopuka i na Hooiaha no ke koho ana laia i Poo no ka Lahui | a ua hoaiaiia ae ia mau manao Hoolāha imua o na makaainana, me na ouli moakaka 010 o ka hoopomaikaiia. Eia ke kukuluia nei a ke hoikeikeia nei keia alii wahine kaulana im#o na makaainana ma ke ano, he mea holo $alota no ka makemake i ka lioho alii, e hoike ana i kekahi o n\ kahua o konalioao ana e hoio baiota, oia ka oleio ana ae paha o ka Moi nawaliwali he makēmake e lilo ka noho alii i iu Moi Wahine Kaulana la, () ua Moi la o hoi i hala aku he Moi no i hoouohoia i ka noho alii ma ke ano kue i ka makemake

0 ka Moi Kamehameha V, oiai, ua lonoia ko Kameha;meha V. makemakn ana e liloka noho alii i kekahi wahine. Ua hoonohoia o Lunalilo i Moi ma o ka makemake o na makaainana a ua manao ole ia ka makemake ana o ua Moi Kamehameha V. la, A no hoi ke olelo ia !fei o ua Alii Lunalilo la |i hoonohoia mn ka noho alii mamuli o ka makemake o na makaainana. ke oleloia nei ua koho ka i Hooilina no ka noho alii (aka, aole nae hoike oiaio o keia,) ka mea ku ole ji ka makemake o ka Lahui. _ Pela ka uianao ana o ka Moi Wahinē Ema, e la ia ma kela kahua paai ole, mamuli wale no o ka inakemnke ana o| ka Moi i hele a nawaliwali, aohe wahi kahua paa iki oia olelo i keia la. A.ina i hookaulana; mua ia mai, i rm la i hala ae i ka wa e ola ana ka Moi ina na paa io ia 1 mea, ( o kajii no ka.apa wale ae). A ma ka! nana aiia i ke ano nui, o Jva hookahua ana o' ua Moi Wahine nei i kona manaolana, ao]e ! 1 ku o ka manaolana o ka Lahui J oiai ua koh6 lokahiia a ua KalaKAiiA e na leo . kupinai o na makaainana i Moi ma ka Halawai nui o na makaainana, a oia, o Kalakaua wale no ke alii kupono e pani i ka Ihakahaka o ka noho alii. i Ua ike nhiia oia ma ke anohe hanau mual no na alii a pau o keia mau Pae Aina, a n<J ke komo o\ē ana Ona ma o ke Kanawai la ij kakauia ma ka Pepa ; 'nolaila ua komo Oia; ma ke ano he Aloi mamuli o ke Kanawai I hoopaaia maloko o ka noonoo o ka Lahui. He makamaka anei ke Kalaunu o Hawaii nei e haawi'ia ai i ke kanaka inai ka mea ike pono ole i koua manao ponoi iho ; a i ole he malmna anei e haawiia aku i ka Lahui Kuokoa tna o ke Alakai ia nana e hooikaika no ka noho'na Kuokoa o Hawaii nei ? E na makamaka o ka Moi Wahine Ema. | * e malama oukou i Kona inoa maikai mai loko mai o ke pahele o na manaoake Aupuni. ina e ana ka lilo o ke kuokoa a minamiiia hoi| Oia 110 ia mea, ma nei hoonioni ana, alaila aole Nona ia hewa ; aka no oukou, E waiho|mālie no i ko kakou Moi Wahine e noho kupaa ma Kona ano he Moi Wahine a aloha no i Kona Lahui ; ao!e| hoi i Moi Wahine no na wahi kauna*kanaka uuku. Ē aloha no ka Lahui īaia ma ke ano Wihine Aiii manawale » ; e hoino aku aua| nei lakou laia me ho Alii Wahine kue Aupnm la. " He mea miuamina no ka pono o ki maluhia, ka hooholo lea ole ana o na Ruhina, o ka Ahaolelo hea 1a o na Lunamakaainana kai kaheaia e hele mai e koho i iio ka niea, i na o ka lakou mea e hooholo ai, oia auanei ka ka )ahul a me ka aina e ae aku ai. Ak\ ano, o manao aku aua palia knkou e hilti mai ana elua 'mau Ahaolelo a ē hoopaapah ana o vrai 1a auanei o lana ke koho i Mo^; a me h<* mea la, mailoko mai & na elua, e hookalii ana ao ka aoao o ua Kuhina a hookalii uo mana hookMokolo. ' n

E ka Nr;uor Hav?aī\ ; Alolkī <**■ : ila kc K"v!'oa o ka la3! o lanuari ; aoao 3, ua ike au i ka mookuauhaii a S. M. Kamakau nona ke }ioo " Ka Mookuauhau alii o ka Moiwahine Kaleleonalani e piii ana ia Kamehameha I." Oia mookuauhau i hapal ia e S. M. Kamakau ao]e loa he oiaio e hke me ia i hoikeia ma iia nupepa H. No ka mea, aole loa e loaa ka inoa Kamehameha ma kona kuamoo. aole loa hoi ka inoa Keliimaikai ; he haakei a he hookano hoi. Penei ka oiaio : O Kumale k, noho ia Kunuunuipuawalau \v. hanau o Makua k. noho ia Kapohelemai w. hanau o I k. r»oh"» ia Kuwalu w. a hanau o Ahii\ 1 noho aku h Wao w. hanau o Kamaalewa ka mua a r.i * Ikukeleieiku.

E ka mea e heluhelu anaaole loaa ia oe he inoa i kapaia o Keaweikekahialiiokamoku, aole hoi he Lonom;taikanaka 4 aole he Kalanikauleleieiwi, no Kukahi aku o Kamakaimoku, no ohikau aku 0 Kalaninuikupuapaikaluninui, aole keia inoa ma kahi 0 keia alii Moiwahine. Ke akaakii mai la o Pauahi ia oe ka mea nona ke kupuna Kalaninuikupuapaikalanihui 110 kou hooiaio ana mai nei ua hiki no, 1 ke kekake khanau. mai i bipi, a me he mea la ua hiki i\j ia oe ke hooiaiomai 0 kekeokeo he eleeleia. E nana e kli mea heluhelu 110 Ikukeleieiku ke kaikaina 0 penei : 0 Ikukeleieiku noho ia Ohua hanau o Keakaohua, 110110 ia Lonoikahaupu lianau 0 Ninauaiwiakeakaohua noho ia Alnia I hanau 0 Kuehu noho ia Keliiokalani' hanau 0 Kaniniu noho ia Kekunuialaimoku hanau o Kiiiko noho ia Jack (Keaka) hanau o Kaonaeha lioiio ia Olahan.l haiiau o Kekela īioho iia Naea hanau 0 Ema. Keia ke kuamoo pololei a oiaio loa e pili ana 1 ka Moiwahine Emn, aole loa he wahi i pill ai ma o Keliimaikai la, he ole loa no, a he hiki ia\i ke hooiaio me kuu mau iioike, Ua manao 0 S. M. Kamakau e lawe mal ia Keliimaikai i makuakane no Kaoanaeha, oia olelo hoopilipili ana aole i, pili no ka mea, ua liooie ponoi 0 imua o ka lehulehu aole loa ana keiki i kapaia 0 K» oanaeha, pela oia i koole paa{dki ai a ua lilo ao 1 mea o!e imua 0 na 'lii oia manawa a mo ba hanauna a na lii. 1 Mai ia manawa mai a hikj i keia wa i noho aupuni ai 0 ka hanauna akua (Kauikeaouli) ulu hou mai la kekahi olelo e hapai ana ia Kekela ma i na ua lianauna akna la o kanaka {Kauikeaou!i) ua hiki koke aku la ka lohe i kekahi alil nui oia no 0 Kekauonohi hooie koke iho la oia e olelo ana, aole loa he wahi i ai oke akua (Kaukeaouli) j kupuna no ka noa" a uwe liamnma ae la oia, iloko 0 kana uwe hamaina mm " auwo kuu niake e A hele kohana %\p\ la imua 0 ka Moi a lnki aku la 1 keta mau mea atva 1 lolie au ! iMolaila, o ka mea helnhMu ana i keia e phiolu oe e hoomaopopo \na 'ua hoolo ke a!ti i ko Keliimaikai lilo ana i kiipuna no Keke!a mn, pehea !a e hiki ai ta M, K. ke hoeH!o i ka oiaio i wahahee oial hoi ua ike maae !a oe i ke kuauhaii oiaio 0 ka Wahino. ! *• Ao i like keia mau laii Ika hoohalikelike ; He kanaka ia lio ku !īc nlalele ku mai ka lanL" Me kt* aloha. iK, Vnav > a