Nuhou, Volume I, Number 15, 10 February 1874 — KE KAAO O LAKAMANA. KE KOA NUI O KA POE MALAE! [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA.

KE KOA NUI O KA POE MALAE!

liaMiia e W: JL Kipikona., Helu 15, He keu aku o ka lapuwale a me ka hoomanaonao o kela Moi Sirirama, ina o ka hana lokoino a kona puuwai i ke kauoha ana aku e wehe ia ka lole o Umeba, ma kona ma'n'ao kohu holoholona. Aka, he mea mau no nae i ka mea hewa ka hoohoka ana ia ia iho; a he mea mau no hoi i ka naau o ka poe ino ka hoanoe ana ae i na manao e hana aku mamuli o ko lakou manao, aohe e maliu mai nm o na kauoha lapuwale la a ka poe i ikeia, he poe kupono wale no, no ka hoomaikai ana i kanaka, aole ka hoomainoino. Aia hoi, e like me ke kauoha a ka Moi, ua. hele mai la ua poe pio nei, o Boroneo mai a īiahaehae i ka lole o Umeba, oiai, o Umeba e uwe ana, me ka ehaeha o ka naau. Lka nohaehae ana o ka lole o Umeha, ike ia aku la ka mohaha maikai o na lima o Umeba, me kona umauma, a ia wa i mokumokualiua ioa ai ka naau o Lakamana, a uwo nui ae la oia me ka uwe ana. "Oe na kanaka o Menanakabau nei e naiia nei pela iho la no anei oukou, e nana maka wale aku ai i ke kahe mai o ke koko inai ko oukou alii wahine nani mai, a halana akii i ka iionua a pau i ka inuia e na ilio." la \va uluaoa ae ]a na kanaka, me ka uwa ana, oiai e akoakoa ana ma ka lumi paahao e kahea ana. " Aue ? e ka Moi, mai hana ino oe i ke kaikamahine a ke alii wiwo ole a Sapidina, mai ae oe e hana ia niai pela. O Sapidina, he wiwo ole, o kona mau waa kaua, he mau mea weliweli loa ia ma Boroneo. ?? Ia wa hiki mai la.keka.hi Kuhina o ua Moi nei, a hawanawana aku la i ua Moi la,' e akahele, e kauoha hou aku oe e hoopau i ka manao ino aua e kue aku ia Lakamana me Umeha, no ka mea ke hauwawa loa mai nei na kanaka o ke kulanakauhale nei, no mahalo nui loa i ka ikaika o Lakamana, i kona hakaka pu ana me na kupueu o Boroneo, ka orana otana me na kanaka 'hihiu, a me na wahine nunui Lakaliaha, a oia nei no hoi Lakamana ka mea nana i hoopio ia lahaka, ke alii a na makaainana e makemake ole nei a e aloha ole nei, Nokiila, e ka Moi, e hookuu aku i keia mau mea, a mahope aku t e hiki \\dle no ke pepehi ia laua me ka luhi ole i keis P O -" ] I ka lohe ana o ua Moi puni wale nei t ua makau loa oia no ka huhu o na makaauiana la ia no keia hana, kauoha koke aku h ois i kana kauoha alii, e waiho malie iao Laka mana me Umeha aole e hoopoino wale, l hoopuka pu aku la i kona maiiao e hoounieu no ia Lakaman i ma l ko laua aina, Ka<J oha pu aku la uo hoi ua Moi nei, o naniial ka puka o ka liuni paahao, a e noho kokoo-1

;lr\ p-'- r v< ('■ I.nl:amann rnn iloko o ka lumi paahao. O ka hanainua a Umeha, oia no ka puiki ana aku ia Lakamana s oiai, laua e-u noho kokoolua ana, a mahope hoomaka o X7meba, e weheweiie īna kaula i iioopaaia ai ko Lakamana nj*au lima» a puni ke kino i hele wale a paakiki ka hauhoa ia ana, aneane e rfokumoku ka ili. Ma ko Umeha hoomaeawanui ana, o na lima me na niho pu, hemo ae la na | kaula i paa ai ko Lakamana mau lima : a ia wa puiki aku la o Lakamana i kana Umeba aloha 4 a huki aku la a kokoke me ia a olelo hookaukau iho la ; 0 ! e Umeba, ka ai ono a kuu puuwai, He mea ole Wau. e ole kuu ike ana ia oe, I ; T . He holoholoiia a he kanaka hihiu wau, 1 na ulu laai|i wau i noho ai, a hanai ia me na keko, Ua ike aku la wau ia oe ma kahakai, A komo mai la ka manao kanaka iloko o'u, A au aku la wau iloko o- ke kai nou, A mai lele rio wāu iluna o ka mahina nou, He huluhulii ko'u ia wa, he hiohiona ano ahiu, He like loa wau me ka ilio, ma kou mau kapuai, Aka, ua alolia no nae oe e Umeha ia'u ka mea hihiu, * Ua ao oe ia'ii i ka olelo, a ao pu mai i na kaao, ; Ua haawi mai no oe i ka peni kakau i kuu lima, A ua hookomo mai hoi i na manao i ko'u Pela oe i hooponopono ai i ko'u uhane, A heaha la lioi ka'u i iianaai ia oe ? No'u wale nd na poino i ulia ai maluna ou, A no ke aha'la wau i hoio ai i Boroneo ? A lilo ai hoi oe ia fahata lapuwale ? A no ke ahalhoi wau i imi ai i keia Moi ? Ka niea oi o 'ke ino mamua o ke tiga a uie kanaka ahiu, O! e Umeha e kuu ola, e kuu aloha, Aole au i ehaeha i keia mau kaula hao, Aole au i ehielia ika eha me ka pehu o kuu mau wawae, la'u e ku nei ia nei, i ka po me ke ao, Aka o kou manao kaumaha ka'u inea ehaeha, I kou kupaka ana e uwe ai, I kou hoomainoino ia imua o kauaka, Auwe oe ! e kuu aloha ! e. kuu Umeba ! No keia mau olelo kaumaha a Lakamana, hoomalielie aku la o Umeba i kana alii kane. Owili pono ae la oia ika lauoho e luke ana ma na maka o Lakamana, a holoi aku la no ua Umeba la ika hou e kakahe ana naa na kuemaka o Lalianiana, uhae ae la < Unieha i kekahi lepa o koua aahu, a ulii.aku jla maluna o Lakamana, iomi loiui no ho| oia i ka pehu o ua kapuai wawae o kouau Haku kane. ,Ua hooikaika loa o Umeba ; ka hooia aua i kana kaue, i aneane mault oiai ua, haule a maule make o Laka< |inana mahope iho no ka nui o ka pilikia a bic ka nui oke kauniaha o ka uoonoo. , keia hehee maule $na o Lakamana, a uoo Umelui hoi e paa aua, me ka puiki aoi

i kana alii ma kona mau !ima, ia u*a Loo!puka ae la o Umeba he o ke ■aloha i kana aKL 11 O e kuu aloha oiaiu e'kuu Haku, E kokua iki aku kuu mau v, ; a!ii Ihna waliwali ia oe, ; Na kou mau lima ik;;:tika ī kaual iau iaailoko mai o ke kai* r Na ia mau lima i kapai ia'u mai ka welau mai o ka laau, ( Ma: na iima mai lioi o ke kanaka aiiiu, Na kou niau lima i hoopakele, ia*u mai ka Lakahaha mai, , A mai na ihe wela inai lioi a lahaka, A na keia mau lima uo ou e lioopakele nei ia'u, iloko o keia lumi paahao o ka Moi ino, Na keia mau lima i haawi mai ia'u na Guia na Daimana, Me na kauwa iawelawe mai Boroneo mai, Aole nae ko\t i ini ma na mea a ua lima i iawe mai ai, O ka puuwai oiaio wale no ka'u makemake s O ka mea a ka puuwai o kuu! alii e liaawi mai ai, E 1 uu alii, e ka paimhele a Araguuo, E kuu Haku, e ka punahele a Wikaiiiii. Na kupua nani o Sumateia, ; E ahonui e kuu alii, aia no hq kokua. Aole kjjua e hoopoina ia a kaaleleia." He oiaio ka Umeba o!eio| ana, *• aia uu he leokua." ilamuaae o ka pau ana o ka Unieha mau elelo hoalohalolia', lolie aku la laua he hauwawa nui, a lohe pono aku la i na kupinai leo nia na alanui. ! Lohe aku la no hoi laua i ka halulu nui o na kapuai, nie na leo nwa a me ka nakete o jia mea kaua a na koa. A lohe pono aku lā no iaua i ke kaheaia o ko Sapidina inoa •' p Sapidiua o Sapiilina ke alii o Xiaka, ua liiiki mai noi e hoopakele i kana kaikamalune a me ke alii a ua kaikamahine la." A lolie aku la no laupa i na huro ana e Inu-o, aua uo Sapidina, no ka mea, ua'aloha na .kanaka o3icnanakahau i ke alii o A oiai no hoi lie hoahanau no o Sapidū,la no ka iioi Sirirama, a ua hele inai 110 noi no ku. iioopakele ana i kana kaikamaiiiiie; eia hoi o ke aloha nui ī na o Menanakabau ua pili aku ia, Sapidiua noiaila, aole alii nana e kokua aku i ua Moi aei, uia ke alakai ana i maft koa e kue i ke kouio ana o na koa o feapidiua iloko| o ke kulaua* kauhale ; o lahaka wale uo ua|e ke aiii e iu,ki ai ke kokua aku i ka Moi. Aia hoi, ma ke kauolia a ka Moi Siurama, ua haawiia iie maua ia ,iakaka ke aIU ino, e oielo aua e hele aku i i|.nu umu ko<\ inaloko o ka haie paahao e pepelu ia Lakauuuia, a ei*v mai m Umeixv imua o u o o lahaka iapuwuie B e hooko ai i ( koua i ini a e hoomainomo lioi. Ia \\a iui weho koke ka puka o ka ruuu paaliao, a , komo aku Li aa koa. I ke aku la lakou ia , Lmeki e pu* iki ana ma ka a-i o Lakainan.u Li wa uo Kiuoiui aku la ke aiakai o ua koa uei i;\ &kou, e iiele aku e lawe ae L iucUx uuvi

a Lakamana mai, i hiki ai ke panaia aku o Lakamana s i ka pua a make aku. Hele aku la na kōa ine ka' makau ole, oiai o Lakamana e maule ano make ana, hoi wahi ano ikailm iloko ona, a na ke alakai ppnoi o ua poe koā nei i hopu maoli aku i na lima 0 Umeba, me ka ma'nao" e hulu mai ia ia mai ka a-i mai o Lakamana. A no ia mea uwe i\ui.ae la o Umeha, "e hoopakele ia'ue Lakamanā. e hoopakele ia'ula wa puolio ae la o Lakamana me he tiga wahine la e hoopoino ia ana kana mau keiki. < Hopu aku la ka lima akau o Lakamana a paa ua Kapena koa nei ma ka pu-ai; a pa.a ae la oia i ua alii koa la iluna me kona lima hookahi me he keiki uuku la. Puiki ia ua alii koa nei, a lewalēwa ke alelo iwaho a puka mai la ke koko mai ka ihu mai a' me ka waha ; a hoomau no oia i ka paa arra; 1 ua aiii koa la i pale nana e pale aku i naj pua e panaia mai ana e na koa. I ua ahi kōa nei e kupaka ana a e uunulu ana no ka paa o kona a-i, me ka pilikia aneane makē, olelo ae la na koa mawaena o lakou, u he akua maoli ken a he make io no ka poe hakaka aku me A ia laleou o ku ana pela me ke kamaiho pihoihoi ana, hoea mai la he wahine a ku ma ka puka o ka lumi, oia no o Komalā nani, ka hiwahiwa o Menanakabau. (Aole ip<!u.) Ua ioaamai ia makou ka ehaeha kulipo : lipo a me ke kaumaha nui, i ka hoike aku i ka hala ana o ka Mot Lunalilo i ka hora 8 me 50 minute o ka ponei, ma kona hale noho ma Haimoeipo, mauka iho o ka Halealii lolani. Eia kā poe e noho mai anailoko o ka rumi moe : Na Kauka o ka Moi; ke 'Lii Wahine Hon. Mrs. Pauahi Bihopa: ka Mea Kiekie C. Kanaina, ka Makuakane o ka Moi: ka Mea Hanohano, R. Keelikoiani: His Ex. R. Stiiiing, Kuhina Waiwai, a me ka Hon Mrs. Naea. O keia nu kaumaha, he mea ia e hoopiha ana i ka lahui holookoa me ka mokumokuahua o na naau; oiai, mai ke ku ana mai o ka Moi mai Hawaii mai, ma ka la 18 o lanuari, mailaila mai no ka panee liilii ana 0 ka nawaliwali mamuli o ka mai o ke akemama. Ua hoao aku na ikeo ke kanaka ma ka lapaau ana, aka, nole nae e hiki no ka mea, ua kaili aku no ki Mea Mana Loa 1 ko kakou Moi, a aia aku ia me la, Ma ka Poaono i hala ae nei o ka piha ana ia o na makahiki he 39 o kona ola ana. Ma ka la 8 o lanuari. 1873, ua noho aku oia ma ka noho Moi. Ē waiho ana ke kino kupapau o ka Moi ma lolani Hale, mawaena o ka hora 10 o kakahiaka a me ka hora 2 o ke ahiahi o keia !a, e ike ai na makaainana i ko lakou Moi i aloha nuiia. Oiai iloko o keia wa pokoie o na mahina he 14, ua waiho wale ia ka Nohoalii o Hawaii nei me ka hakahaka, no ka like o !iaua a keīa Moi i hala iho nei, me ka kona

mua 'lii, oia hoi o Karn« hamehn. V. rna ke koho ole ana i Hooilina a hoolahaia hoi, j A mamuli o ke Kumukanawai, ua loaa ka ! mana i na Kuhma.o ka Moi i hala e kahea' koke aku i ka Ahaolelo, a na lakou e koho i •" I . . ! pani no ka noho Moi mailoko ae o na 'lii hanau o ka ait|ia. j A ke lana nei ka manao, me ke kaualu - ole i ka mea ,i makemakeia e ka lahui, he' pono t ke, noho ma ka Nohoalii. Oka mea' kupono loa, a i ku hoi i ke Kumukanawai i Moi no kakou|oia no o j KALAKAUA. | '' ■ ■■ i■! - j: ; - . J E like me ka, Pauku 22 o ke Kumukanawai, e pili ana i ka hooilina o ka Noho Moi, nolaila, e hoopuka kokē ia'na ka Ole!o Kahea a na Kiihina, i kauoha aku ana i halawai ku i ka wa o ka Ahaolelo, e koho i Moi hou.