Nuhou, Volume I, Number 17, 24 February 1874 — KE KAAO O LAKAMANA. KE KOA NUI O KA POE MALAE! [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA.

KE KOA NUI O KA POE MALAE!

.līakm*i e 'W*. M. Kiplkona. Helu 16-7. Paa ae la o Komala i ka hamare a me ke kiia ma kona hma ; a olelo koke aku la i na koa, u maipepehi oukou iaia, he oiaio, he akua oia ; e kokua mai oukou ia'u e hoopakele i kona ola, 110 ka mea na'u i kumakaia iaia," Ua kahaha loa ka maiiao o na koa no keia mau olelo a Komala, kekahi o na kaikamahine punahele o ke alo alii o Menanakahau, a iia hookikina loa o Komala i ua poe koa nei e hana me ka hikiwawe loa, aole e lohi wale no e kanalua ai ka manao. Olelo aku la ua Komala nani nei l \\'\ koa aia ke hoomoana mai la ka Moi Siri Eama imloko o ka hale ālii nui lsaneda me kekahi hapa uuku o kona poe koa, a o lahaka hoi ua hala aku la me kekahl mau koa iwaho o ka pukapa o ke kulanakauhale e kaua aku ai ia Sapidina ke alii o Niaka, Ua aloha'na ] lakaainana ia Sipidina ; nolaila mai lawe ( ikou i ke ola o keiu kanaka me kana wahiiic ; aka, e kokua mai oukou ia'u e liookuu ja laua, la wa hele koke aku la ua Komala nei me ka hamare a me ke kila e wehe i l<a hao i paa ai na wawae o Lakamana. Kokua pu mai la hoi kekahi koa ikaika iaia ma ka wehewehe ana i na kupee hao o ka wawae o Lakamana a aole i emo hemo ae la na kupee ōna wawae. Ika hemo ana ae ona wawae o Lakamanā, puiki koke aku la oia ia Umeba me ke aloha olioli a olelo aku 'la, u e kuu aloha ; ua hemo ae nei au, a e hiki ana ia'n ke hakaka- E noho oe ia nei, ua hele kuu naau a aloha ia Komala no kona hoopakele ana ia kaua, Oia nei/ko kaua hoaaloha io, a e hele ae au e uwi maloo ia lahaka kela haukae lapuwale, a e wehe aku wau i na pukapa nei i komo mai ai ko kaua makuakane aloha ke alii Sapidina 0 Niaka,-' Alaila komo iho la o Laka ma na i-na loteivO"a~ o ka poe koa. Kamau wahi ai iho la hoi keia 1 paa ka houpo lewalewa, alaila hopu aku la oia i kekahi pahi kaua a me kekahi ihe nui a paā ae la ma kona mau Hma, a holo akn Ja oia iwaho o ka hale paahao me ka manao ole i na poino maluna o Umeha oiai e noho ana iloko o ka hale paahao, I ka hiki ana'ku o Lakamana iwaho o ke alanui o ke kulanakauhale halawai aku la oia me kekahi mau koa o lahaka ; a l ko lakou ike ana mai iaia nei, ua eehia loa lakou me ka makau nui a hooho ae la me ka leo nui, « c eia o Lakamana ke akua v % * Olelo aku la o Lakamana, 14 e na kanuka e hoolohe mai ia*u, aole wau lie akua, aka, he kaiiaka no wau e like me oukou aua hoopaaia nae wau me he holoholona la, me ka hewa ole. Ua kaua aku wau ike kanaka laptīwale a owau ho he lioaaloha maikai «lo E ae mai oukon na*u onkoh e a!a-

kt i I o oukou alii koa. ;i e lu.le oe au e luku īa lahaka a li)o mai no oukou'na waiwai makam'ae lie nui a hanohano o ka ]anakila," Ia \va kuhea ae la na kanaka. l< e pla loihi o Lakamana, ke alii o Niaka. e hahai no makou ia oe a hui aku ma ka aoao o 1 j > Alīila haji'ai aj<u la mahope o Lakamana, a ike mai ]a kēkahi poe alualu pu mai la, a] pela wale ke alualu ana o na kanaka, a i hiki aku ka hana o u o o Lakamana i kahi a ilahaka me Sapidina ma e hoomoana kaua ana ua piha pono ko ia nei mau kanaka i kaj elima haneri, a o u o o Lakamana ka mea nui a ua poe la e hoolohe ai; a e kaua aku ai ia lahaka. Ua maikiii ko lahaka ma kulana o ke kaua a he kulana ikaika no hoi. Ua hoonoho ia na kanakn o lahaka iloko o kekahi oawaawa mahopi aku o kekahi mau pa pohaku : a hiki ole ia Sapidina me kona, poe koa ke pana aku i ka lakou mau pua, a hoolei aku hoi i na mei eha- He poe akamai loa ko lahaka i ka'pana ana i na pua me ka ikaika mai kahi mkmao loa mai a uapaa hoi lakou i ka paleia ē na pa pohaku mamua mai o laa ma ia meā ua kupilikii loa na koa o Sapidina a imeane e haawi pio aku ia lakou aka nae, lolleia aku la kekahi uwa nui e hauwalaau mai ana na pihe leo, a ikeia aku la he uluaoa riui ma ka aoao o lahaka, e hoo-pio-o ia ana e na hiohiona eehia o Lakama|na, a e kai aku ana na kanaka o u o o Lakamana mai o īahaka ma, Ua kohu.akua maoli io 210 0 Lakamana, a aohe kanaka iluna ona, e noke ana i ka i na kanaka 0 lahaka. Ua like , kana me he pahi oki luiika la a ka j poc kanu h|uka, oiai oia me kona ikaika nui j e hili ana njia ka akau a ma ka hema a wai- ; ho mokaki fiku la na kanaka me he mau bipi la e okiic> ana na puai e ka poe pepehi bipi. : .. Mft- keia |>ahaohao uui ana no Lakamana n<yka emoole a nie i:a ike oleia ana 0 kona hemo ana mai; a ma kalii a lahaka e manao j.aua 0 kona,wahi ia e pakele ai me kona poe 1 koa, aia na<j) ua maheleia na koa 0 u 0 0 La- | kamana a i|oopuniia ae la 0 lahaka me kona | poe koa, a u\a ia mea ua molaelae maikai jko Sapidiup. komo ana'ku iloko me kona j mau koa 0 jka puka pa alii 0 ke kulanakauhale 0 jMcwjanakabau, Aia lioi hui pu īuai la c Sapidipa me Lakamana ma, a liooho ae la na koa a elua, ko Sapidina me LaI a Juui loa ka makau me ka weliwoj li 0 na 0 lahaka» a pau loa i ke auI hee e holo ana ma 0 a maanei, a koe iho la 1 0 lahaka njo kona mau walii alii koa kakaij kahi a hopu pio ia iho la ua lahaka nei me j na wahi ahi koa ona e na koa 0 Sapidma. j la wa kele la ke alii Sapidiua 0 Niaka me jke koa ikaika Lakaipaua a hiki aku ia ma ke alo 0 ka hale alii, a ia lakou e hookokoke loa aku am| halawai ;mai la me lakou he ele* le nakaMt)i SiriKamaihoounamai me kekahi palapala okakaumai ana ikealii Sapulina

e noi inai ana e kala aku i ka hewa ana i hana ai i ke kaikamahine alii Umeba a m<: j ke alii nui Lakamana. { . E hoike mai ana no hoi na Moi !a e hoopomaikai no oia ia Lakamana ma a me. ke alii Sapidina ma ka haawi aiia mai i na waiwai he nui na gu!a na daimana na momi me nakanaka 'pu 5 kauwa c like me ko Sapidina makemake. I ka ike ana o ke alii Sapidina i k'eia mau olelo a ka Moi; hoouna aku !a oia i ka ele- ■ ■■■■ le me na huaolelo e hoike aku, 4; aohe makemake o Sapidina i waiwai no>ia a me kana kaikamahine i uku makana no ka hewn | j : a ua moi la i hana'i; a aole no hoi e hiki ke ukuia aku ke alii kiekie Lakainano i ke dasa ke.gula a me ka waiwai e ae no ka hoopaa ia ana iloko o ka rumi paaha(i a rne ka hoe-mainoina-ana. Hoike pu aftti la no hoi o Sapidin;i aia wale no ma ka hapai anaV i:*;Lakamana ma ma ke kulana lianohano e loaa ai i ua Moi la ka maluhla : a hoike aku !a no u.e. Sapidina nei, e v mafe ; Jk o Lakamana nk Umeba ma ka Isaneda } a mahope o ka mare ana e h<w»noho ia Lakamam"» ma ; ma ka aoao o ka Sfoi ma 1 ka noho alli a e hoolilo ia o Lakamana i alihikaua nui no na puali koa o MfYiAnakabau } a o hoo-a-ia hoi e lilo o Lakamafia i Honilina Moi no ke aupuni. ' ! He mau mea paakiki loa keia i ka noouoo 0 ka Moi Siri Hama ; a mahope iho nae e kona fiooleo!e ana a no ka ike mai no lioi kekahi ua aneane kona o!a e 1 lilo, nolaila ua ae mai la oia. ! la ae ana mai o ua Moi uei> ua lilo au la 1 na koa o Sapidina ke kiaiapa i ka Pa.aHi 0 īsaneda a %oohui pu aku| la o Sapidiua ma me ka Moi a noho iloko o ka Hale aliL 1 ka ike ana mai o Umeha i;a Sapidiua me Lakamanā", lole mai la oia a'puiki i ka a-i o ka makuakane a pau puiki ae la i ka a-i o kann mea aloha a pela oia \ puiki aloha ai ia laua a kahe iho la ko lakoii īuau waimaka ulu mai la na noonoo iloko o "...kamaua no na wahi a laua me l T meba i|hek ai a me i.a pilikia i loaa ia !aua 4 a kalu iho !a na waimaka ī mau wai holoi no na i halu aku. iluliope iUo kouw iiuū k jke Koiuaia uaui a kukuli iho la nia ua o Uuieiu a houi mai la hoi i ua iuna o Uj.ncba a olelo ae la oia nie ka hioiuoua •• 0, ke uiiL waliīuo Uauoiiauo, e kala luai ia'u uo ka 'uewa a'u i Uaua aku ai maiiu\a o kou haku ke alii uui Lakamaua. Ca htj)o\valcvvalc wuu iaia me ka mea iuu a\\"ahia f a pela i ano e ai a ualowale koua : uoouoo a| liio oia iloko o ua liuia o koua mau eueiui, ;jika, aole uo uae na'u ka mauao e haua pela. aka, uo ke kauoha ia iuai e ka mea iaīa ka luaua o hooko aku ia kauoha." | . Ia wa paue aku la o Umelu, ao.o uou ia hewa oiai uiaua ua Aoie uo uau ka wai awahia, ua au aka, aia uao he mea awahia i oi loa'lj,u iuiua xua iuec.

au i hooinu ai; oia ka mana o kou mau maka maluna o kuu haku, ka ikaika o kou mau kii onohi e ume arm i ka naau o kuu haku, a me ke kii ana aku o kou mau lihilihi a loaa :ka puuwai o kuu alii Lakamarla. ;, ' / No īa mau olelo pane mai la o me ka puiki ana ia Umeha, mai makau oe i ko haku, no ka mea he akua īa aohe he kanaka, a hookahi wale no ana mea aloha o oe wale no o ke kaikamahine a Sapidina, o ka mea i alo pu me ia iloko o napoino, a piliia ka nahele a me ka waoakua me ia. Aole oia i like me kekahi poe kanaka e, ke aloha wale no no ka nani a me ka maikai o na hiohiona, aka, oia nei heakua maoli no i oi aku ke aloha paa ma o na poino la ; ā me na kaumaha, a i oi loa aku hoi ka ika;ika ine ka hoomanawanui ke loohia i na poino/' Mahope iho o ka hala ana o na la ekolu ; hookoia ka mare ana o ke alii Lakamana me ke alii wahine Umeba, Ma ke ahiahi o ka po mare ua hoohanohanoia ka Hale alii Isaneka a me ka Pa alii me na kahiko hoohiehie o na kulana alii, e hoomalamalaia ana ena umi tausani ipu kukui. Ua hoonaniia >ua oioi o na hale,-a me luna o na pa, me na pale puka aniani, i na ano kukui o na wai hooluu ano e. Ua wehe akeia na lumi elua o ka rumi o ke Kauoha a me ka rumi o na virikina ua weheia i lumi no keanaina mare ua hanaia ka papa h.ele me na laau iliahi aala, e hulali mai ana na paia i na gula me me na momi a maluna o kau puka, he puloulou i kinohinohiia me na momi ( M a kekahi paia e ku ana he noho alii i uhiia me na kuwelu olenalena ame ke daimana, a noho mai la ka Moi Siri Kama me ke alii kiekie ;>Sapidina iluna oua noho alii la. A.i waena konu o ua lumi nei i hoonohoia ai o Lakaniana me Umeha kana aloha, malup o :kekahi noho hui i hoonaniia me na kii' manu ona hulu naiii loa. E like me kē ano mau 0 ka oihana mare o ko Sumatera poe, ua hoonohoia laua he kua he kua*a huli ,na alo i kahi e, a pela laua i noho ai mai ke awakea a hiki i ke aumoe, me ka huli ole o kekahi e nana'ku i keleahi, aole hoi e kamailio kekahi 1 kekahi. Komo aku la na hoaaloha ona , mea mare, na wahine alii a me na keiki alii 0 Menanakahau, e ike ia laua a e haawi aku 1 na makana maikai he nui, a hele a ku ke ahua o ka puu waiwai, ma na wawae o Lakamana ma, oia kē gula daimana na momi a me na waiwai e ae. Anoka po ana ua !iele laua nei a ppili uo ka noho wale no ma ka aoao hookahi a kau nui aku la ko Lakamana ma manao o ke aumoe koke iho a hi« ki koke mai kahunapule nana e mare, a pau ae ka opili ana o ka nohoana a huli aku huli mai. Ua hele ua Umeha nei a ai ka manu iluna e mohaha maiki>i anrrw maka a ua like kona mau papalMa me ka welowelo ula o ke anueanue a o na onohi hoi, me he mau lihilihī ala no ka la 1 ka wa e aneane aku ana e napoo; ua nan!, ua hemolele ke olowa o Hihimanu, aohe puu aohe kee aohe kau wahi kiko and e ma na papalina. i