Nuhou, Volume I, Number 21, 24 March 1874 — KE KAAO O LAKAMANA. KE KOA NUI O KA POE MALAE! [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA.

KE KOA NUI O KA POE MALAE!

■ i. V īūikiuo <? W r M. Kipikona. Helu 21. Ua pihoihoi nui loa ua poe nei m ka lohe ana i ka^leo; o ka leo io no o ke kaikamahine aliia o kpna mau hiohiona no mai luna a lalo ; a ike io no lakou me ka pihoihoi nui loa o ke kaikamahine io no a ka Moi Borowiko o Letana Korana ka inoa o ua kaikamahine nei. Ua pau ae la ko lakou manao ana e hapai i ko lakou mau lima a hoopai aku ia ia ; aka, ua haule iho la lakou i ialo a kukuli hoomaikai aku me ke kaliea ana; <{ O ! e ke kaika.mahine alii ! Na ke aktia anei i lawe mai ia oe ia nei ?'■ Pane aku la ua kaikamahine nei,— u E na keiki maikai o lava; aole wau ke akua i la we mai; aka, na ko'u aloha nui i ko kakou alii nui e moe nei i ko'u ike mua ana iaia i Surakata. Ua holo ae oia nei i īava m?i ke ano he enemi e hoino ai i ko kakou aina ; aka,Ha ike e aku no nae au, e lilo ana oia i alakai lanakiia a i hoaaloha no ko kakou aina. Ua komo ia'u ka makemake ana iaia, i oi ae mamua o- na kanaka a pau; aka, o ko'u makuakane ka Moi Nui Boroviko aole oia i hoolohe mai i ka'u mau mea i olelo aku iaia iio keiii alii no Lajvamana nei; a no ia ano konakona o ko'u m&nao no ko'u makuakane ua koi ia wau e imi e like nīe ko'u aloha) a loaa keia alii nui, ka mea a oukou i kii mai nei e pepehi. Ano, e o'u mau makaainana maikai o lava*; e ala ae oukou iluna, e ku a e hopu i kela Kapena lapuwale." la wa ku ae la na kanaka, a hopu aku la i uq ■ Kapena nei; a hoopaa ia aku la, A mahope o kona hookolokoloia ana, ua hmihewa ia oia, a ua pepehi īa e na koa o Lakamana, a make aliu la. Ua hoopiha mau ia ko Lakamana naau e ka pahaohao no kona ike ana i ke kaikamahine aliiLetana Ko« rana; a ua lilo ia mea kahaha nui loa nana. A no ia mea olelo ae la o Lakamana u £ ke aiii wahine popilikia, no ke aha la oe i haalele ai i ka hale alii hanohano o kou makuakane ? Ke noke ala paha oia i ka imi ia oe; a* e manao mai ana paha oia lie alii ino wau e like me kekahi alii e ne; a e kuhi mai ua aihue wau ia oe. Ke minamina loa nei wau no ka na!o>valē ana o kuu keiki o Lani Bitu; a he mea kamhao loa hoi ko'n ike ana ia oe. Nolaila, <Ocau aku oe ke kai< kamahine alii maluna o kekahi waa a hoi koke aku i kou 'makuakane. I ka lohe ana o ua kaikamahine alii nei i keia olelo a ke alii Lakamana : ua hoeha ia kona naau me he la e noha ae ana kona puuwai;—puiki ae la 6ia i kona mau lima ma kona umauma ; a nana aku la na maka'ia Lakamaa\ nu na hiohiona kaumaha a uwe ae la ? — u atn\e ke make nei wau !*' a waihg a make c mnule ana, oiai ua ke.kapah\\ ana a ke ake niu, a ua huikau ka hcvlc

ana ona aa k'oko : a ?\no e hoi ka [>ana ana ' oka Puuwai; nd ka mokumokuahua o ka 1 mauao no-ka hopkaawaleia aku e ke alii La-J kamana, ana i hahai hoomanawanui ai iloko | -i '! . . | o na poino m|a ka moana ; a iloko hoi o na « lima weliweli ona enemi. A moe iho la ua : kaikamahine nei ma !va papahele oka moku t • malalo iho o lfa pela moe o Lakamaua, j Oiai o Lakimana ua mai. a ua imwaliwaii,, e hiki ole aīkie ku iluna ; aka hoi iio ka loaahia ana o keia pilikia o ke kaikamahine ; na ! haalulu kona haau, a ua manaonao oia no ka make niai o ke kaikamahine alii Letana Koraiīa iniua i ā no ia mea ua loaa ia Lakamana he ilfaika e hiki ke ku iluna a kokua aku i ke kaikamahine e waiho oni ole ana. Nolaila ; ali ae la o Lakamana, a hapcfi ae la i ke kino oni ole o ke kaikamahlne alii a hoomoe nk\i la iluna o kona pela-moe, Ia wa, ua loa o Lakamana e hana i na.mea e.pono ai, a e ola ai ke kaikaniahine. E waiho wale ana ka umauma nani oua Korana nei, e like me kana i hoike ai i na lava i manao aī e pepehi ia Lakamana j aphe e hiki ia Lakamana keana pono i ka o ua kaikamahine nei, no ka mea ; apiie iii ikanaka ana i ike ai mamua e like me keia, ka memele o ka ili o ka umauma me he pua rose uia ohelohelo la; e makainaka ana. A lomilomi iho la o Lakamana kalae o Korana me ka hoomau ana i ka wai; a e ninau ana hoi oia me na liuaolelo oluolu/a aloha. K " Lekana Ij[orana e E ka milimili; nani a Borowiku. ♦ Pehe#. kou noonoo i keia wa ? Ua haalele mM anei ia oe Na manaolana me ka lianu ola ? £ ala, e ia no m ! O ? He ehaeha loa keia ! Ke wailio nei imua o'u i keia hora He i, hailona ia a puni Me na anuenifie o lava A eia ma.'keii. kuemaka . Na lihilihi guia o ka hanohano Ame ka lel alii o lava E Ko|rana ;.e ala ! Ē lioomaikaiia mai anei au ? A e lilo anei jiu i mea pepelii ? 0 ! Na Aragu|no e kokua ia oe hooluplu i kou eliaeha A na ka o Wika|iiri e kokua Nana e hoopaO ola ia kaua A. hooalii o na aina # E Lekana Kcjrana; e ke afii wahine ! E ala; —ua kpkua mai o Araguno? Mahope ihc| o keia mau olelo a L^kai^ana; puoho ae la o Lekanu K.oruna me ka lohe uiahui iki aua i ka olelo oluolu, a hoalohalohu i u ia wa ae la ka uianao kauinalm o ua kaikauialiiue nei ; a kaakaa ae l|i kona nuiu muka, a leha nialie ao k uft īlunu o, Laki\mana Ue inau s»kona ke kau ana. Re ,e toua maji waaki a pili iho la ; aia hoi puni mni ]a ua waiinaka mai na lihili|u mai o i|ia kaikamahhie uei;

a HK' m moe no o na umka 1 ao ai nv * ka !eo nawaliwali, ; J: E ke aiiī nui o'na Pae ajpH'u E ka Haka o na moana nei* Ina lie mea ehaeha nou ko'u m<>e = :*. Alaila, e kiloi aku fa\i i ke kai , A o kau uliane kan e | E k_e alii nui o Menanskabau ! Ua haaleie au I ko'u makimkane A ua haalele i ko'u Hale alii nani Ua kono ia wau e ka manao e imi A e hahai mai mahope ou Ma kou wahi e hele ai, malaiia wau 'Ma kōu wahi e mof ai malaila wan A ma kou wahi e make ai, owau no kekahi ! 0 kou hanohano alii, ka'u e m&hma ai | O kou ola ka'u e kiai ai | Aole no ka uku ia mai me.na niomi | Aole hoi me na makana hānohano i Aka, me ka naau oluolu o ke alii I A ia wale no e lilo ai nei mau iwi , A nou keia ola, a me keia hanu ana | Ua hoohiki paa ia keia mau iwi ; E lilo ma ka.poho o kou lima | : A ua haawiia kuu ola nou | Ano nae e haule wale ana na'iiianaolana A e 'lilo ana paha auanei kuu Na ka opu o ka moana e 0! E ke alii nuf! E Lakamana e I I hookahi a'u noi ia oe, " , Aia awaiho ia kuu kino iloko o, ke kai E kauoha aku oe i na ale o ka ,moana ! E hoihoi aku i kuu aloba i lavq. A hoopae aku ma ka lae o Sourabea A kau aku ma na ahe makaui o Surakata A hiki aku i kuu hole alii." I ka pau ana o keia mau ulelp a ua kaikamahine nei, kaakaa ae la kona | mau maka i a holoi ae la i na waimaka. la wa hoi puiki aku la o Lakamana iaia a aku la; u £ ke kaikamahine aliinaui!, Alai hopohopo oe, a mai makau hoi, au e hoopoino aku ana ia oe; aole hoi cj hookaawaie koke aku ana; aole no hoi e hoouna aku ia oe i ka Hale alii o kou makuakatie> ka Moi ;Nui. M A mahope o kana oleI<) r.na i keia* i houi iho la ou oo Lakamana mp ka paj)aliua 0 ua Korana nei me ka hoonuui maikai ana; a iaia i hana ai pela, puili ae | la na lima o 1 Korana ma ka a-i o Lakamaua| a houi ae la, ;me ka olelo ae t — i% O oe ko % u Hak .\ ka'u l&ioha, a me ko\i Moi a i makua hou" I O keia mau mea a pau ua kijekie a iui |eehia loa hoi* oiai, u$ liaua ia i|toko o ko La- | kamana wa nawaliwali, Me he mea la e f*makanf!tika hou aua konli elia, a me he mea |ia hoi ua kuipaluia oia a loa iho la jkona kiuo 4 uuil la ka ai, Jkou\o ai aku o opa , a pela koua nooiioo i hoouawaHwali ia al uia hooipoipo ana , a o keia aloha t ua I oi loa aku koua ikaika mamu;i o ka ikaik;. ( o-ua Lakamana koa nei, a ua pa;i kona ikaI ika_ Wno a me ka 11091104, a ua emi iho hc|hola ac la Uc poali aua uy.L; uu\laiu\ .ona ; a peuli pu ae la Jioi ka ike o kona un;'

. . . \ ■ i ■; maka, Kahea ae la ua Laliamana nei: E Ūmeba ! E Umeba ! Ē kuu atoha 5 " a rnorMio la kona ma\i maka a make aka la, Ua kupilikii mai la ka manao o ke kaikamahine aiii nd keia poino. Kahea ae la oia i kokua : a hoea mai la ke na kupapau o Betulā kai 'noa, oiai oia he kahuna lapaau ma kekahi ano : a olelo' aku la i na kaikamahhle iieij aohe pono e noho iho ma "kahi kokoke i ke alii'e hooleiehauli ai I ka'lohe ana ō ua Korana nei; olēlo" a<| la ia ; " aole no au e noho maanei e hoopoimV aku iaia, aole no hoi e hoopilikia wale nku ma ke ano hooweliweli i kuU Haku a me keia mau huaolelo a me na waiinakn e kahe ana mai kona miu maka ma'i, a me ka iiauhau ana o kona waha e uwe ana, kn ae la oia a hele malie aku !a a hemo aku la Iwaho o ke keena o hope o ka waa : aka. aole i liuliu aku 5 komo hou mai la no ua aahu i ke kolo£a, a nihi ae la a ku ma kekahi kuono pouliuli: a nalu iho la iloko ona me ka'minamina nui loa a me ka naau ehaeha no ka lohe ana i ko Lakamana %oopuka ana i ka inoa o kana aloha, ma Sumatera oia o Umeba i ka wa e aneane ana e kau iho ka inake maliina ona. Maka hana akaniai ana a ke kahmui Betula i ua loaa i ke alii Lakamana ka oluolu : a hiki ke komo ka ai. I ke komo ai ana, ua pohala loa ae la oia, a hoomalm kōiia nana ana me kā ninau āna no ke Kaikainahine alii a i kona ninau ana aku i ke kahuna no ua Koi'ana nani nei; ua hoike niai la ke kahuna, ua hoi aku o Letana Kōrana ma kekahi keena noho ai i loaa ai ka hooluolu ana i uo oo Lālmmana a hia^noe, No keia _noho Upokahi o Lakamana a no; ke ano maluhiluhi no hoi, ua haule oia e.| moe;*a kaia loa ia e ka hiamoe nui s a ma ka; ikaika loa o kt*itonolo ana o kono ihu i ma-| opoopo ai j ke kahuha ka hoi hou mai o ko-1 na ikaika a me kona ola kupono, I ke alii j Lakamana e kaia ia ana e ka hiamoe; ai ka. wa hoi ī papaia ai o na *mea a paii mawaho o ke keena e hoomalu no ka moe o ke aln, i ia wa hele mai la ua kaikamahine alii pe!^ 1 mai ke kuono pouli mai ana i pee ai, a ku | iho la ma ka aoao o ka |>elā o Lakamuua aj wehe ae la ua kaikamahine nei i ke koloka ana e aahu ana a e pulou ana hoi i ke poo ;' a ku i|jo la no oia e nana i ka helehelena o| ke aln Lakamana ana ialoha mii ai, 1 Haka poiio iho la na. maka o Letana 'Ko- ! rana maluna o ke apo lima e paa ana ! ma ka lima akau 3 e like ftu ke nno mau o ua ! alii o Malae, a ike iho la ua Kojana nei i' ka inoa o Umeha ua leahakahaui maluha oua apo gula ala me ha hua Daitnaiia i kike-' hukohuia iloko o ke gula. la ike ana ouaJ ua kani iho la ke u : i nui iho ia ka hanu ou' a kaikamahine nei; oni ui iho la ilo-| ko ona ka noono6 o na alii wahine wale no. o Malae kai hoopaaia ma ko Lakamana naau, aoie na alii wahine 0 kekahi mau mokupuni e ae, Ua nno e ka hiohiona au a Komna nei. a

j ua mokumokuahua kona uaau, a ku maiie | ! iho la oia e nana ana i ka moe ana o Laka- 1 mari£rt Oiai ua owili'lauoho o Lakamana e j , luhe maikai ana; honi'' iho la ua Korana nei; j malaila, no kopa manao o ala o Lakamana } j \ ina ma ka papalina oia e honi ai; a pela no' \ oia i honi ai i jun uahu o Lakamana, a iaia j j.i pela, kahe aku la kona mau wai- j . maka ma kona, mau papalina palupalu.. Ua ; ehaeha ioa, kpna puuwai, no koua manao| i.e hoohokaia ana oia ; a nele ke ko ana o lvOjjiia mau iini; ua iilo mai la i ua Korana nei j ? ,jce ola, he m€cl ino loa a hooholo iho la oia , e make ia po njo, he mea ole ke ola ana iaia r mamua o ka loaa ole iaia o na hooko ana a; J kona nap.no \<q alii kaulan'a Lakamana.' j Oiai e na kiilu ana na manao ano e iloko 1 | o ko u oo Kor|ina puuwai a oiai hoi ua | kona manao e |make, alaila, lalau ae la oia i 1 jka pahikaua Lakamana e kau ana maluna! jae o ko Lakaipana poo, a paa iho la ma koi na lima, j j He mea mau no ina wahine o lava ka pe- J j pehi ana ia laljou ke hoonele ia ko lakou ii- j I ni ma ko lakou aloiia ana i na ipo a lal;ou e ( | kuko ai; a pela no hoi lakou e kaawe ai ia; j lakou iho i na [e make ka.lakou mau kane i ■ aloha mii loa ai: aua ane like no ko laila | I mau waliine me ko Hineelu, a oi aku no ij I kahi wa ma ke kumakena ana i na kane. 1 Ona hooma|ke ana oko Hineelu mau waI hine no ke alo|ia i na kane he puhi ia lakou I īho i ke ahi : aka hoij o ko lava poe wahine, i he hou i ka paiii ia lakou iho a make, a waj ke kinp maluna oke kane. Pela i | hoomakaukau jai o Leiana no kona make ana I e like me ka ,h|ina a na wahine o kona aina, ; e like no me ia e hana nei i keia wa, ke lilo | na kane. j I Haaiele iho Ia ua Korana nei ike keena j o Lakamana,4 hoi aku. ma kona keena ; we- | iie ae la. i kekahi walii puolo uuku ana i huI m ai ma kekahi wahi; a wehe ae la i ua pujolo nei. Aia iloko oua puolo nei na aahu | nani o ke alii o na Korana nei i kikohukohuia ke gula, daimana ame na momi nani o java s a i kikohuia hoi me na | kii pua, aia pu no hoi iloko o ua puolo nei |he mea ai ona ano mea.ai ono o lava aua | alii nui eai au Wehe w ? ikiwiki ae la oia | i kona kapa kane, a komo iho la i koI na mau aahu \yahinc ; he lole silika gula me jna kii pua ; ao|c i luunuia me ka lopi, aole : hoi he pihi; aka, iid apo wale ia no a hooj paaia me ke gula, e Hke me ke ano mau o ina kahiko o nt| wahine alii o lava. Ile mau japo ano e loa ja o ka hanaia ana, ua hanaia ;ine m uipuupmi daimana he lehalehu wale; , a ua like ine k|e apo daimana a Umela e lei l ana, i loaa ai jma ka Lukamana hooikaika : aua, a o keia a ke kaikamahine alii e let nei, Ue Joa no kona hanaia ana* Ua hauaia ua jipo ala e ka poe akamaia pau o iftva he uml maknhiki o ka hana ana; a lilo ia i mea iiani loa a 'kamaliao ma lava. Ua aaliu ilK> np hoi ua jiorafiu nei he pukiki silika. i wohoia ka uuuuuna a waihowale I /

.Mawaho iLo o keia, Ue kaaei 'j kapaLi L? kabla, i iianaia me im lopigula makalii nauenalie e lnki ui ke hooia iloko o Jke komo llma, Kahiko no hoi oia i kon?t . lauoho e omau ana me na pine gula he (laimana ma na poo ona pine. Hamo iho la oia i kona man papalina me m rnea hoon)aj[kāi ili f e 3ike me ka alae ulaula, a lu no lioi i ka wai ala o 'na pua kamapaka ma kona umauma. Ua hele ua Letana Korana nei a ai ka manu iluna; pali ke kua mahina| ke aio i ke ku a ka wahine uij a komo aku la, oia a ku ma ka aoao o ka moe o Lakamana aJ me he.mea la kona hiohiona he wahine e makaukau anu no ka mole ana ; a pe\ iho la JL*e ano o ke kahiko ana o ko lava, mau wahine no ka makaukau ana e make j ua like ko lakou kahiko ana no ka wa make me ko ka wa e malek ai. Ua manaoio lakou iua pela e kahiko ai alaila, e mau ajia ko lakou hui ma ka uhane me na kane lakou i aloha nui ai. Nana pono iho Ia o Lelana Korana ia Lakamaiia ; paa ae Ja i ka pahi ma, kpna lima : nee aku la a kokoke ma ka Lakamana, kulou iho la i lalo a honi iho, la i.ka lauoho o Lakamana, a honi no hoi i na lole o Lakamana ; a ina waimaka e ana nia kono mau papalina iho kekihi ma,u kulu waimaka maluna o na 'papaiiiia o ke alii Lakamana a kahe iho la hoi maluna o ke kino, Ku hou ae la o Letana iluna a hilinai aku *ia ma ka aoao o ka moe, i hiki ai iaia ke haule pono iho iluna o \va ana e hou ai iaia iho i ka pahi. ' Paa ae la ua kaikamahine alii nei i ka pahi ma kona lima akau ua liele ' omua o ku maka oua pahi la a oi. Komi ikaika ihe la kona lima hema ma.kona uniauma, maluna pono ae o ka puuwai; hooponopouo ae L. oia i ka oi o ka pahi e kupouo ai i koua puuwai, kfi hou iho. Hoomāha ae Ia oia ma kj. hanu ana no kekahi mau sekona; aole uao no kona pihoihoi, aka, i ioaa hou ai iaia ka naua liou ana atīu i na hioliioua o Lakauiana i ka mea nana i lioeha i kona puuwai opiopio. Kulou iho la oia i lalo, e hookokoke ana i kona papalina a pili me ko Lakamaua umiumi i hiki ai ke ouio aku i ea inai ko Lakamana hanu mai; a hoopujka ae la oia nie kona leo uuku i £eia mau olelo ma.ko ano kanikau hoalohaloha "E ke alii! E imi auei oe ia'u ke h.elo au ? E huli anei oe ia'u ma k:i aiua p ? Kahi a'u e heie nei, ano. E hoie ae no au a kakan nial ia ee 1 ka aina o ka Wikakln uaui Aole oe e hoomanao i %q\i inea| * Oiai au aole iloko o kou puuwai Aole hoi iloko o kau mau moeu]iaae He mea okoa ko loko o kou puu>vai x ♦ Mana i puliki a paa kou uaau Aka, aia a hala ae wau i ka inaLe E huH hele auanei oe uo Lctaua Kelaia Aole oia e ola ke ole kou hanu Ke oio h«(WvOU aloha» me kou !jo:ii auu v He mea ole ke ola ke ole oe | £ pau ka'u ike aua i keia ao J Aole au e ike no ko % u mau vvaii|iaka Ke kulu nei maluna ou e kuu };laku A pela kuu aloha e kahe iloko oi kou puuw.u .Jfo hekvnei au! Eke aloha! Fke aiii! nel au! Ke iiele uei au |! kuu aloha ! E kuu ILiku * Ke| kele uei au l