Nuhou, Volume I, Number 22, 31 March 1874 — KE KAAO O LAKAMANA. KE KOA NUI O KA POE MALAE! [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA.

KE KOA NUI O KA POE MALAE!

Īl(tJ:}u<i e IV. J/. *Kijnkoinu Helu 22. laia i pane Ilou ae ai i na huaoielo hopc ? hāpai ae la oia i ka pahi e paa ana ma kona hma akau, a hooponopono mai la a kupono ma ka puuwai, a pahu mai la me ka ikaika loa a ku ma koha puuwai. Ike ku aha ou oo Lekana Korana i ka pahi, ua kunewanewa aku la oia ; a hina iho la maluna o Lakanttina Ia haule ana iho o Korana a pahu iluna o Lakamana, ua.puoho ino ae la ua Lakamana nei me ka hikilele mii, a me ka pihoihoi loa hoi.no ka ike ana mai i keia mea manaonao, oia ka haule make ana o ke kaikamahine alii nani imua o' kona alo me ka paa ana hoi i ka pahikaua; ma kona lima. Hoomaopopo loa ae la o Lakamana i ke | aao o na mea 'a pau i hanaia a ike pono iho 1 f a no hoi oia ika papalina o Korana. Hoo-i iiiaopoopo iho la no o Lakamana, he aahu kapa male ko ua Kora|ia nei: a i ole he aahu iio ka haawi ana i kona kino e mohai aku ?a Lakamana ; a ike iho la no ia ua hoopaa kr kaikamahine alii nani o lava i kona ma- : nao ■ e make mamuli o kc aloha ia Lakamana. No ia mea. me he mea ia ua houia ko Lakamana puuwai e ke kui, ka walania no ke aloha i ua kaikamahine nei; a ua īnalule liiai la ou oo Lakamana aohe ikaika. Puik: aku la o Lakamana i ua kaikamahine nei a olelo iho la : uO ! Ē Letana Korana; mai niake oe ; aka ? e ola mai oe e nana ia'u ! Ta Lakamana i olelo aela onioni ae la o Letana Korana me he mea ala e ala ae ana iluna; a hapai ae la ka lima akau o ua kaikamahine nei, me ka manao e pahu hoiunai ika pahi; aka, hopu e aku la o Lakamana i ka lima a kaili mai la i ka pahi. j la wa puili aku la no o Lakamana ia Korana, me ka hooneenee kokoke loa ana e lomilomi; a ike iho la o Lakamana he kiheahea koko ma ka aoao akau o ua kaikamahine nei.

Kamailio oluolu aku la o Lakamana mc ka nniau pono ana i kc kumu o ko Letana Kovana hana ana i ka iiiea mainoino ma ka pepehi ana iaia iho. Oiai hoi ua ola inaikai ko Lakamana īiawaliwali ; ua hapai ae Ia ia i ke kaikamahine a hoomoe pu me ia maluna o ka pela moe, a wehe ae la ou oo -LaKamana i kekalu kihi o ka lole o Korana, i ike ponp ia aku ai kahi o Korana i moku i ka gahi; aohe oni ae o ke kaikamahine, aka, ke moe malie ala no ; a hookuu mai la ia Lakamana r hana e like me kona makemake. I ka wehe ana ac a Lakamana ike apo gula nana i kaliki ko Lekana lole, ike iho la ia he wahi maka kila; a i kona imi pono ioa ana aku ike iho la ia o ka makau kila q l(H Pnhikana : me he la, i ka wa a ua kaiI ■ 1 " / r ■

1 i.vm j liou a». ua kn ke opo gvil& 1 ka pāhi. a ua puka a komo aku iloko o ka io a no ka ue kapakahi ana nolaila.ua : ' haki he iniha nae a oi iki ae ka loihi o ka maka kila, iloko o ka io o ua kaikamahine. nei. i : '. ' | ; ' īna aole i ku i ka pahi ke apo gulaj ina' | ua komo pu ka pahi iloko, a ina ua make Joa ! ua Korana ndni nei; aka, 110 ke ku ana i ke 1 lapo gula, nokila, ua uuku wale nokahi eha^' | a no ke ano vjluku ino a lelele ka hauli, no|laila, ke kumii i maule ai ou oo Korana. ! Ua hele iho la na Lakamana nei a hai- ! malule, me na manao aloha no ke kaikama- | hine alii nant e moe ana ma kona aoao. I | ko u oo Lakamana ike ana iho, aohe ano | ino loa> a aohe no hoi he nui loa o kahi i ! eha o Lekana ; nolaila, aole oia i kahea aku i i ke kanka e iiele mai e lapaau ; aka, na u oo I Lakamana pohoi iho no i lapaau, I ko ua oo Lakamana hoopili ana i ka \ve- ! i lu me ka laau ma kahi o ka eha ; ua hoo- ; | naneaia kona mau maka i ka nana ana i ka ■ iimauma nani a me ka ili memele o Lekan£ ; | - I '■ | ■. ■ , . - : ■. 1 ! e nepunepu liemonemo maikai ana ka hena' |o ka umauma me he konane ana la na ka mahina piha i ka \va kalae o na lani. Ua' oi loa aku ke ala me ke onaona o koiia uma-1 uma mamna p ke ala o ka pua kamapaka, | I ka nmauma liahenahe ou oo Koraua e nape-1 napo ana ma leona hanu aua ; aia hoi ua ha-i kukoi loa ko Lakamana puuwai, ua hele ae ' j la a kakauha | na aa koleo e kukuku analea' j pana ana : e kapalili ino ana ke ake mama, 1 a he haawina'ana hoi i ike ole ai ia hai aku, ' aka, ia Umeha wale 110. | I keia wa o. ke kupilikii o ko ou oo Laka-! mana puuwai| ua kaawale loaakulao Umo-I ba mai kona ::ioonoo aku, a me he mea la o' Letana Korana ka wahine i kuni paa ia rua! na ila hoomanao o kona naau. Aia no hoil ma ko uo oo Lakamana aoao kahi i moe ai, 0 Letana, a ej puliki ana ia me ka hoononohe ana, a lioni aku la ua Lakamana nei me ka honi kiiwili ana o ke aloha oiaio. INo keia hoinainau ana ou oo Lakamana, ma kukai aloha ana, ua hoi liou mai la ' | ka ikaika o k<j)na kiuo. Ua hii ae la oia i ke kaikamahme ulii a hookailewa ae la me he keiki juuku la. Ua kamailio oluolu aku la ou oo Lakamana me na hoomahie ana, " no ke a|lia la ke kumu o kou hooholo amt e pepehi ja oe iho a make ?" No keia nipau ana a ke alii Lakamana; pane mai la ipa Koraut]i uOi; 110 ka mea, ua lohe wau iu|oe iko hoopuka ana ae i ka inoa o Umeba uu kau mau inoeuhaue ana, a 110 ko u mjpiao hoi, aohe au inea e ae e aloha ai o Uipeha wale no. I ka lohe o i keia mau hua ol#lo a ia wa uluhia mai ia oia 1 ua manao jiauniahar jio ka hooiuanao aua ae i kaua alii wahiue, ia Cmeba aloha;a ua puapuui atj! la ke aloha o Umeha iloko oua me he mapuna^. No keia aua ou oo Lakamaua Umeju\ ; uei, kuia uii.i Ja oia i ka uoeuoo

nnr' e komo aku ana oia i ka hoahewaia ne--1 kona uhauha ana i kona aloha «i haawi wak ' ana ika w T ahine e. la wa. kaili koke aku 1 k ou oo Lakamana i kona mau' lima : a pa'u lae la kona puliki ana la Letana Korana nr ! keia hana ana a Lakamana, kahe ma? a na ! waimaka oke Korana. a okk iaku la ia Lakamana, no ke aha no la oe*- | keakea wale mai nei 110 i ko'u, make ana : i oiai he kanaka ike ole oe i ke aloha. aohe rn; I hoi wau i komo iloko 0 ka heliuia o kou rnavi l hoomanao ana, I "Ia Korana i kamailio ai pela, helao ae la'oia e ala iluna, no k*o ou 00 Letana ! hooikaika loa i ke ala. ana, e hiiki ana i kaa Iwale aku, paa mai la o Lakamana ia hope ! ka lole : a ia wa i hemo aku ai ka lole a | iho wale ka ili 0 Letana mai ha poohf%vi ! hiki ika opu. Aia hoi ua hoopowehiwehi | ia na maka 0 Lakamana i ka nani 0 ke kiro I o Letana Korana me he uila la i anapu mai 3 J ka Jani mai ; a poniu ae la ka noonoo 0 La I kainana. " i | Hopu pono aku la o Lakamina a paa pojno ke kino o Lefana Korana. !Pui]i maikal ! mai la oia, a honi iho la, a kapa iho Ia iaia !i aloha nana, a hoolilo iho la i Le(ana Koj rana i men hoola»i kona ola ; alaila hoopa-.i | aku iaia no ke aloha mau loa. I ' A pela ko ke alii Lakamana moe pu ana |me ke kaikamahine alii aao ia po. Ai ko j laua āla ana ae ike kakahiaka nui; ua like j loa ke kaikamahine Korana nie he makuaj hine hanai keiki la, ka mikimiki me ka maI lama ana ike alii nui Lakamana. Na ua j Korana nei e kau ka laau ma;dt wahi ehu j0« 00 Lakamana; a nana no lioi e lawo aku na mea ni ma ko Lakamana pqīa moe, a La - na 110 hoi o'Korana i na hana e ae ma k;, malama ana a hooponopono ina uaea 0 ke kino a rae ko ke keena moe, aole hoona niha a kunukuuu aka, ua haua no oia me ka hoomanawanui me ka ae| ole aku i kekahi knuwa lawelawe e hele iloko 0 ke keena moe, e hana mai ai i na me'a pili ia Lakamana, 1 j Ma keia hoomanawauui aau [1 Letaxiu Korana i ka lapaau ana i*a Lakaipana uit ka hoopono ua ikaika ae la 0 Lakamuna a ol;, maikai kona kino ; a hoi e ]ikc|mc koua moa : n hiki iaia ke ala, a hc]]c io ai nei. ;i !rlo hou i koa ikaika. ; I kekahi wa, ua loohia no o Lukauiauu : j ua manao, meaeiueue a me ke aloha nui i ka--lua alii wahine Liuelxi. La uu ihi 00 Lakamana he mea ehaeiia ioa 110 Umeba ka lohe aua aku i kouu mpe pu me krkahi kaikamuhine alii i ua po a, pau. *Ma kekahi mau H-a uo Koi mahopv nuti, ua koiuo ao ka noouoo iioko ō Korana uo kt aua ino 0 ko L&kamaua uoouo%>, uo ke aloku 1 kuua alii wahiue Umeba; ajLa, aohe nai manao hou e lawe i pw ka pepeh, •na iaia iho; no ka mea, ua ike oia, ai« maloko oua, oia ke ola oke keik: uuku iloko ona, ke keiki a Lakamaua, a nohoopaa iho ia oia 1 kena mauao <;■ uia»

lanm maikai i kona ola i mea e ola ai ke keiki īloko o koiia opu me ka manao, ina e liaaau mai he keiki kane alaila e ao aku ia ia ma na mea e lilo oia i koa ikaika e like me kona makuakane Lakamana, O kou oo Letana Korana manolana no ke keiki iloko o kona opu, oia ka mea nana i hoohaupli nni i kona naau ; a na ia mea i hookaulua i kona manao ana e hele pu me Lakamana ma na huakai hele moana a Lakamana'. Nolaila, i ka hala ana o na mahina ekolu o ko lāua noho pu anaj ulu ae la ka manao ia Lakamana e holo aku ma na mokupuni i*jke ole ia ana i manao ai aia ma ka akau aku o na naokupuni o Moluka. A i ka ho|ke ana aku o Lakamana i kela ulanao ona e holo, aole no i hoohihi pu aku o Leiana Korana e hele pu me Lakamann, mo ka mea ua loaa iaiaka haawina makamae maloko o koila puhaka. No keia mea, hoakoakoa ae o Letana Sorana i kona niau kahaka lava a hoomakaukau īho la no ka hoi ana aku i.ka Hale alii o Surakata ; a hui aku me kona makualeane alii; a i ka makaukau ana o ka hoi no ia ou a Korana nei maluna o na waa. He mau po a he mau la ku aku la ua Korana nei ma ka mokupuni o lava, a kui aku ia ka lono a puni „ka aina no ka hoi hou ana mai o ke kaikamahine alii i nalowale ; a ua riooldpa aloha aku la o Borowiko me ka olioli iiui no ka ike hou ana i na maka o ke kaikamahine. lloko o na la o ka noho ana o Letana Korana me kona makuakane ua ike ia ka hapai aua o Letana i ke keiki; aka 5 nae aole i huliu o Borowiko, no ka lohe ana o Lakamana ka. makuakane oia keiki» He mau mahina mahope iho 3 hanau aku la ua. Koraua nei 3 he keiki kane, a kapa aku la ka Moi Borojviko i ka inoa o ke keiki o Radena Paki oia hoi ke Keiki alii P.\ki; a o keia ka inoa maa mau ma'ka mokupuni o īava ; a kukala ia |ku la o ua keiki nei ka Hooiiina no ka noho Moi o ke aupuni o Surakata, Aia hoi mamua ae o keia hanauana o Letaua Korana, ua hanau aku la kealii wahine Umeba he nani loa. Aia ma ka la i hanau āi, ua hiki kmo aku ka wahine kupua Wikakiri iloko o ka Hale alii o Sapatina ka makuakane o Umeba ka Moi nui o Niaka; a hii ae la i ua kaikamahine nei, a kapa aku la i kona inoa o Alina Maui, Hoike aku la no hoi ua Wikakiri iiei imua o Umeha e lilo ana ke kalkamahine i makuahine no na Moi, a me ka hui kanaka hon • a mahope o ke ana o ka wahine kupua, nalowale aku. Ua emo a nui ae !a im kaikamahine nei, a Umeha a nui pu no hoi ke keiki kane a Korana, a ua noho maemae laua ; aolo } hoohaumiaia ke kaikamahine alii Alina Maui, aole no hoi i hoohaumiaia ke keiki alii Paki, a ua nunui Hke no laua me ka nani o na hiohiona. Aofe kakou e hou no keia mm keiki, aia a hiki i ko laua lilo ann i ka-

| : i -» - | : īiaka iilo 'kelealii i hinaKn koa a me : ka ikaika, a o kekahi hoi ' wahine nani lua | ole, e hoi hou kakon a e nana no ko lana. ; makuakane ho Lakamann, 1 i* 5 I '"■.!% : Aia ua hele o Lakamana i ke au a ka wa- : wae : a o na ! wahine hoi ana oia o Umeba 1 : me Korann hookahi hana o ke kali akn e | kau aku ui na maka o ka hoi mai;— a o| | Umeha naeJoia ka oi loa o ke kau nui ana j i ke kane e liali ana i kela la keia la i kela j mahina keia; maliina a pela hoi i na maka-1 hiki a pau 5 diai. ko. oo Umeha aloha e paila: ana i ke kinL | Hele piiiehine ou oo Umeha me ke kaika-* mahine uuku ana me Maui iloko o ke ana, kahi ou oo tlmeba i moe ai a kiai ai o La-j kamana i lea po. I ka nui ana ae hoi o Ma-1 ui, ua-kamallio pinepine aku o Umeha iaia| ma ke ano e' pili ana ia Lakamana kona ma-' kuakane ka mea ana e kali nui ana. ; Oiai o Umeba e mau ana no ka nohenohea 1 a me ka nadi, a ua aloha nui ia hoi oia e na ' 'lii a pau o ;Niaka a me Sumateva ; aole oia i uhīiuha wale aku i kona aloha, no kekahi mea e aku : aka, ua hemolele loa ia, a ua malama maikai hoi i kona maluhia no Lakamana kana kane aloha. Aole pela o Lelana Komna : oiai .i ka hiki ana o ke 'keiki ana i ka elua makahiki ka nui, ua male aku la ia me ke keiki alii o Materema ; b i kona kaawale ana aku mai ka noho pu hna me kona makuakane ma ka Hale alii o |Siirak&ta, a hoi aku e noho pu me ke kane; aohe ae iki o Borowiko e lawe pu ia kana moopuna : aka, ua aua no kela me ia e noho pU ai. A pela i malamaia ai ua Keiki alii Reelana Paki nei, a mii wale ; a na Borowiko ao i hahai aku i na moolelo no kona makuakane no Lakamana ; a ua manao wale o Borowiko u? nalowale ou oo Lakamana, a i o!e ua make md, na pae aina lehulehu o ka moana nui, | Maanei e kamailio kakou no ke kulana a me na hanaia keia mau wahine, oia p Umeba a me Koj*ana. Ua maopopo lea ko Umeba pili ana ttne Lakamana, ko laua noho pu o 'ke ana, ka haele pu ana i ka waonahele ;ja ua hoounauna ia hoi o Lakamana e hanj\ i na mea i kauohaia i loaa ai o Umeba iaia : a o Letana Kovana hoi, ua aluahi hele oia'ia Lakamana ma ka mona, me ke aloha inei loa e kukonui ai no Lakamana, I a no ka welli no hoi o kona aloha, ua hou loia iaia iho i k*a pahi. O ko Umeba ano, I ua mnlama maikai iaia iho i ka wa i kaawale loihi at o Lakamalia aole no hoi i ike ou oo Umeha i ke kaawale ana o ke kane a haawi aku i|kona kino e hoohaumia mai e kekahi, aka. ua oi loa aku kona malama a jiuau loa, 0 Lelana Korana nae, ka mea : ihou iaia iho me ka pahi ko ke aloha makaj eleele ia Lakamana f ua mahia koke kona I aloha a ua !;ieo aku la me ka mea e. 0 keia ke ano maunaJiu!ana o ke aloha o kekaaaka ;—o k| alomi uluku ino, he mea mahia J wale a nalowak cdka t o ke aloha Uoo-

pu. oia ke paa : a oia ka hi !oa oka 'ki - ika a mou loa aku. | Ano, e nana ae kakou ae hhha; ak ; mahope ona,oiai ua hala aku |a k»-]a *r.a f '!r:> 0 na ohuku ale o ka hioana me na wm i nunui he kanalima a me na kanakn hkumamalua tausani ana i !awr* pu ak : : mai ka mokupuni akii o Tona<^. Ua kaafo hele aku la oia m;iwaho ' l: - kalii mau mokupuni, ,me ka le|e ole i iika : hiki aku la ou oo Lakamana i| ka mokupur" nui o Papu, a ilaila oia l ike| ai he kanaka nui he poe eleele e ololielohe ana ka 111 aohe lole, e naholo ae ana r)fia kakaka i : n he lehulehu wale hoi o lakou |e kakau iluna o na laau ma kahikokoke i kaae ka: : a e lele hele ana iluna o na laj!a laou mr- !*.,* poe keko la; a pela ke alualu lieh- ai.a / ma kahi o na waa e holo ana.| Ia lakou e holo ana, kauoha aku la o L - kamana e kuuia ka heleuma j> na waa ma- , loko o kekahi wahi kai, kuono, malino ViV.xl|kai o ke kai ; e hoopuniia ana|e na laau u!i---j uli 1 luluu ina hua ono, a e hele ana h a ilehauina kanaka, na kane na waliine mna keiki e waiho olohelohe ana na kino : walaau ana a e kakani ana kja waha me ::e 1 manu "ala. * '" • i

[Jn kapaia ka mo.i v h wuhi o Tapa ;n f kc k;\\i nna aku o ko alii Lakaman-A hele mai b\ nvau luina kannka h|e mau kanaka eleeU" 1 e hele mai ana e halawal n.e ia. Aia mamua o keia poe bj? kanaka loiSii f he nlii oia ahe ano pegana houa nanama : a he alii maoli oia no k\ ainu, ao!e o na io!e. he olohelohe wale iho no. 0 4 kona poo nae ua kahiko ia me na hu!u omaomao, ulauīa Ja olenalena a o kona ihu melia' pepeiao .:a ! kahikoia me na pnpil o !?>>' ĪT!tirnie na v.v;mi mnemae, * ■ Ua uiuau aku la kekalii ni(ikuakaue i Lana wahi keiki, o heaha kau makaua e law ai na Moi Kalakaua,? - mai la ke koikio oe 110 ka'u makaua e lawe ai wuu. a haawi lilo aku ia oe ua ka }loi; i Hlo aku |oe # paukou pepelii ana ia % u|; ana ka 5Ln ;hoi oe e hoounauua mai a pej|-chi mai," Hu | ae la ka aka a ka poe uui e uoho aua. ī Ika paiua aua o kckv\.hi ma|u kauaka t »iv o * |kahi wale 110 a laua ia he a|va nae. Hopu j iho la ka mua a nahu ae la lke poo; hopu hoi ka lua a nahu nia ke alt| o ka ia ma ka aoao pike. Ho&u hou ka imya* nahu iua kv kua, hopu no ka lua naiu\l)|u ma ka pike» I Koiuo ka uoouoo i ke kauaka uiua uo ke uajhu pmepiue a lela kuuaka i pikc% c ua!iu • iho ai*4i keia i ka piko a pau J loa» a hookau* | no la nahuua piha pouo ka wpiha kpe aL; Io ke kuak wale uo o Ipa ia a akaiii ao kel:\ | kanaka a aka mal J j ka mea like glc o Moohouua uvo Mo:jpali; a heaha hoi ka :nea i uke ai?—t * ole uo ka mea he nioe ko h.aln i Ka uou ..a , a |he moe hol kekahi i ka paUj, e like ;;ae ilaua ao ka :nea, hoekahi no kaiuika ao.;a ,a