Nuhou, Volume I, Number 24, 14 April 1874 — Ka Huakai a ka Moi! [ARTICLE]

Ka Huakai a ka Moi!

Ua lioolaha aku makou no ku hookipaia ana o ka Moi a me ka Moiwuhine ina Lahaini\f ka malamalama pi'ha o na kukuirfalaalama o Iwikanikaua e hoopuni ana i ka mokuahi maluna o na waapa he kanakolu. e hoike mai ana hoi i ko Lahainn oloha i ka Moi na hoomalamalama "māi.ka lao mai 0 Kekoaa a hiki i ka lae o Ukumehaine ; a ua ho-a ia lie ahi nui ma ka aoao o keknhi paii. 3000 kapuai ke kiekie. E kani hone kni-ko ana hoi o ka leo o na bele no ka 'hanoli ; a e kani kapalili ana hoi na leo o na wili-ko i hoohalikeia me ke kani ana o na pu alolia he 21. O na makaainana o Lahaina nn piha hauoli lakou i ka ike ana i ka Moi hou, mahope o kekahi manawa o ke ku ana, ni* nian ae la ka ihu-nokenoke o ke Kilauea a holo aku no Kamaalaea, a mai laila aku a' faiki i Makena, ' Ma keia wahi i lele aku ai o Kapena Ki', ke keiki lala-wai o Ulupalakua. e ike i kona ohana, me ka hai mai no hoi, e hoi iiou mai ana no e ike i ka Moi. He hapaha i leoe kani ka hora 11, ua lioi hou mai o Kapena Maki me ka lawe pu mni 1 na kaikamahine ana e ike i ka Moi me na s lii, a ua hookoni ia kekahi mau mele e ka poe puhiohe. Ua hiki pu mai kekahi poe kamaaina o uka o Makena me na ia hou, na opihi me na uala, he mea makana ī ka Moi me na 'lii. Hora 11 ponoi, kau aku la o ~Kapena Maki ma kā waapa a hoi aku la me ke mele ana ? ku o na puhiohe. Haalele makou i ke awa o Makena i ka hora 12 ponoi Holo aku ia makou me ka makani ahe tht maikai, e panee hope ae ana o Molokini makai; a kaalo ae la hoi o Puuolai mauka, oni ae la o Kahoolawe imua me he mea la e kakelekele ae ana me makou. Aui ae la o Puuolai mahope o makou, a kau mai la imua o ko makou mau maka na hale o Ka- ; peha Maki, e moauakea mai ana, e kau haa- ! heo mai ana ka piko pali o)HaleaJaiku He hapalua hora iho halawai mdkou me kekahi mokii kiakolu, oia ka hora I2|. Holo aku la makou me ka makani oluolu a hala ka hora 1 loaa makou i na opuu ale o Alenuihaha, haukawewe mai la ka ili kai, n huini kololio mai la ka nvakani, ke hao la nae na pea o ka lio kakele o ka moana. Ua maikai ka holo ana, a kuu ko makou heleuma ma Kawaihae i ka hora 8 ponoi o ke ahiahi. Hookan'i ia ke oeoe, a hookani pu aku la hoi me na puhiohe i leekahi niau mele; a aohe i emo pili mai la he waa mai uka mai, i alo ohua mai. j Haalele makou ia Kuwailiao i ka'honi 11 ..... I S . il'. . . o ka po, a holo uku la me ka makani ikaika e aukuku ana ke i ka ale, Ike powehiwehi aku la makou ia uka ae o Ko-' hala iloko o ke o a kji i Maliukona i ka hora l5 ; a haaUle i ka hora u pele makou i aukuku hele jU a wehe kai o kr ao mawaho ,iho o na pali hulaana o Waipio o ka !iora i ia me ka hniw. fkeia ;

aKi' ■.!" ni:«u \\"rijm iuiao mai ana he 13 kp lakou nui, a o ka wailele no o Hiilawe ka oi akti ; e lele moopu niai ana i ka welelau o ka.mnkani. He emoole ia miki 'ha mai kani ka l hora 6 mawaho iho o Honokaia a hora 6 rrie liapa mawaho iho Honokaa. He nani no na kakai pali kahakai e moe ana, e kopiia ana hoi e na hua-kai. Ikeia aku !a ka piko pali o Maunakea, ua aahu ilio la i na kapa hau keokeo, e kuakea hinuliinu mlu ana, me ke kikohukohu ma na kae ]iali me he kii' pena la i hoolele aka ia mai na pohai lani mai He ken aku o ka maikai, me he lei pikake keokeo la i ! paukukuia me na pua uliuli. Ae, he nani loa, me he kuakea ana la oka nalu. Haliaiia alolm wale mai la ka \vahine Lilinoē, e hoike mai ana ua aahu ia i kona kapa hau no ka ike Moi ana. Ika pa ana iho oka ia ? aohe lilelile i kana inai, | Kaalo ae |la makou ma kahakai kipapali o ! Kaluaokau, a kuku mai la he mau puulimlu kamalii iluna o na kakai pali a ike mai la i ka hae kalaunu a huro mai la. Haawi aku la ke he inau kani oeoe ana a ha- ; awi pu aku la lea Moi he aloha kowelo hainaka. Kaalo ae la makou mawaho ae o Hamaui o ka liora 7 me hapa ia o kakahiaka? a kaalo ae la hoi ma Paauilo, a ikeia aku la ka Mepule o Maunahoano e ku mai am#e lele Imai ana kahi wai o Waipunalau. Kaalo aku ila mawaho o Koholalele e nee.

mai ana na ulu hala o uka o Kukaiau, He pahee walel no ka hele ana o ke kai a kani ka honi S oia Kakahiaka mawaho ae no o na kakaipali kahakai o Hamakua. O ka Poakolu keia, ka la mua o Aperila. ka mahina hoohoka, loaa mai la he wahi leta i kakauia mawaho ka inoa o ka lunahooponopono o ka Nuuou, aka i ka weheia ana nae T ikeia iho li lie kii kpko e inu ana i ke kiaha rama, a hti ae la ka aka o ko luna o ke a o keia ka hoi)maka o ka hoohoka Aperila, Hora 8 me hapa hiki makou i ka palena e t pale ai o Hamakua, a hooaaaka Jtkn ka hele ana o Hilo| a loaa mai la ia makou ke kahatvai o Kaalo mawaho o Laupahoehoe i ka hora 8 me ekolu-hapalia. Ku mai la nai kauhale, a he halepule kekahi. Hele mai }a ia hele 'na e kahe mai ana ka wai o na pjali Haloaloa mai ana.ma kaha* kai he maii wahine me kekahi mau keiki e ! o mai ana b*peahi mai me ka hoikeike mni 1 he mau ipukai- ia, he makana pahn ia Ka-; lani ; aolie nae rpa!iuia akn, | Hora 9 nie hapa, kaalo mawaho ae o ke' awawa o Maulua. HooUahi mea maikai, o' ke kahe n|ai a na wai ma ka pali j mai, mai liaupahoehoe a hiki Hotromu he 17' wailele. ! r ; * \ Mawahcj ae o ua iko ia aku he mati Naia, a nalowale aku la ; me he mea la he mau elele i hefe mai e ike Moi Hala aku o Onomea i hoj>e, a ma ka hort\ 10. niawaho o Kaumkdea. Icarii mai w< -V-/. j i :* • ke oeoe o ea haV wi!i ko a haawi maila i ke aioha ma ka hookuukuu ana i loi haawi

|aku makon oko?u h'iro, ;i hnro o JK'nnlo ao makou ma ka !ae o Makahanalo -'. ! ike ia aku la na kauhale o Hiio : kaalo a* ! i ' mawaho o Onompa loaa ja mnkon ka ho?o i Kilaueia. oia keia— 1t Loleiole Ki!atiea." I' ' ku ana ma kr- awa o Ononiea. elna ma" ' mokn kuna, o Odd Fel!ow kekahi. a haav. i I maila na kanaka o!una oia niau moku i iv» | huro aloha ana, a pela aku hoi makou. Hora 11 kaalo mawaho o Paukaa, e kuku \ ■■ ■ . i; 1 ■■ -i J ' īAai ana na hale wili ko me na hale noho. ! j Kaalo aku la mawaho 'ae o Kaiwiki, a !i---j mimo ana iho. kaalo ana ma fte alo o ke k' - | lanakauhale o Hi!o ; a ma ka' hora 12. kni; ] ka heleiima ma ke knono īai o Hi'o. ; Paa maiki o uka i na kanaka, a ho!o maij la ke Kiaaina S. Kipi nia kai waapa a !ca" I iluna o ke Kilauea, iio ke !cii ana mai i !.;■ : Moi e-hookipa aku i kona mokupnnī. j. He hapalua hora niahope iho kau aku ! I ka Moi maluna o ka : waapa me ka Moiw <- I hine Kapiolani me ke alii wahiue Keelik - ; lani me ke alii Wahine Lilia Ka'nakae!.;. , me ke Kiaaina Domitm. j He mau minute ka holo ana akn ma :i. waapa, kau aku la ka Moi i kula, aia n-< , uuikaaiiiana ke puuluulu mal la, ku lalu: , ana he mau kanaka opiopio i!ka!iiko maik-i ; j ia e paa aua nA ko lakou iiiaii liinalia kuku' I lanialauw, he ī?0 ko lakou ijiii, e piumu Y; j uwahi. Anoano halialia mai la na kukn' I kapu o Iwikauikaua:—a hele mai Ia ka 3.1 j me ka Aloiwahine me na alii wahine mau ;».- jena o ua lanialama kukui o lee awakea i!v!v_' , o na kupiuai leo Huro o na jnakaainar.a m*. I ka houheuhene ana o ka poe ! pulii ohe o !»• jaupuni ma ke mele ana i Moi. I Ua kai huakaHiko aku la na makaai(,LUi:i niahope o ka Moi e naku a ( na naku inai liauwalaau ana e huro olioli juia a e him- •• ana kekahi poe a komo«ku ; ī!ok<> o ka p;. • Poonahoahoa. Hookipaia aku !a na-Mo; j ka ona mea hale, a ku hau;f!aoa iho !a n;< |.kauaka maloko o ka pa, e pipii ana keka'ii jPoc «ia na pa laau, a nialuna o na j laau, a inal*yia ha'e. j Ua noho ae la na Moi ma. na uoho m i k.i j lauai o ka hale, e hal<a pon»|» ana na ma*»:< jmoka oluolu maluna o na ma'eaainaiin. .< haawiia mai la ho mau lmro' a'olia e na rvt ■ kaaiuana. l'a pu mai la hoi !>.» poe puUiohe ma ko puh'iohe Jana ; a ua ha<ikawewe ae uq hoiio Kaiama i kana ' -•, •• elua kau.kaui e oakaka ma>. ana," Ua maikai ka wanoa ana».;| n* nui ka!; < oli; a e nuiu a»a nQ.ka eliM), Uooa ai .i • keiLi ku]»..o k % Kvk'KVttai o tf?lo ;1 hook.i-' Auwjti «WUI «H'le ma ko pu!u o|/e au.i aiji ilaili }oii. ukvtleu.ui_c ke |cap,Uili, *», »oh« i J>ftu Uvo ka oia * v. aua p<jo hula ul'mli, o'm« ■. Ua UoQI£Sa«aNV.U)(M M"i>? i !..i noho .; g.;|i{)oloUo ia nvsiu U)W !ux>hanva s a nnn r . XK>lt»li no ako uni e In.ma'nie n.\ v,' nana aia hoi i kei.i 'uana iuin, ns , ne la na !cMnali? liilii ma ke hlapii o V v e nan» una i W n pano i\ *.

ka Moi he niau huaolelo oluolu 1 nakamalii, e huro kp,kou no kakou iho no," a hu.ro pu ae la ka Moi me na kamalii liilii, e like no me ko ka Moi hui pu rae ko Honolulu kaoialii liilii pela no nia Hilo, pela hoi ka ka • Hooia i olelo ai ; " e ae aku i kamali) liīlii} * hele mai i o f u nei," Ua ikaika n>ai la ka haupo lewalewa, a ua. koiia .boi ka Moi e hooluolu a e kamau w%hi 'ii, a komo aku la ma ka lumi aina. 13a oluolu iki. akau aku la ka Moi me ka Moiwahine & me ke Kiaaina S. Kipi o Hawaii ine na ukali, ma na waapa a holo aku !a i MokiMla. Ua kau aku hoi ke Kiaaina! Oahn me kana alii wahine a me Keeliko-1 lani ma ka waā a holo aku la ma ke kai a * hiki ma ka hale noho o ke alii wahine Keeli-kolān-i. Aia na Moi ke hao ala ka ihu oka w&a i Mokuola me na waapa eae elua o na ] "k&lu . ■ ... ■ ! ■ : j Hlki aku la ma kahi Mokupimi ; « Mokuola, a kai palua hele aku la na mea j a pa;i e kaapuni ana ia Mokuola, a hoomaha! ik? a huli hoi mai la ma na waapa a komo m& ka muliwai o Waiakea Halawai mai la ! me ke Kiaaina Dominis me kana alii wa4iine a hoio like aku la na auwaa, a ku na waa ma kapa muliwai ; auau ka Moi, .. A he mau minute o ka auau ana, komo ka lole a kau na mea a pa» ma ka waa, noho aku la o Keelikokiii i kona home, a hoi na Moi ma na waa, ua ahiahi poeleele iho la. Hiki aku ka Moi i kula, a komo ma ka. hale o Poonahoahoa, emo ole na makaainana. oia miki ana ae, piha pu loko o ka pa i hoomalamalamaia me na ipu kukuiame na kukukui ihoiho. Hiki mai la na haole o Hilo, na kane na wahine, o Mr/ Koana ma, e ike ) ka Moi me ka Moiwahine. Nei nakolo mai ana ka leo mele o na puukani o ka Papa Himeni o Hilo maialo o ke alakai ana a G. Kaahiki. Nani launa ole na mele i haku ia no ka ; Moi Kalakaua ; ikuwa maikai ka nei ana oj ka leo o na keiki o Hilo, na keiki kane me! na kaikamahme maka palupalu o ke oue lai; o Waiolama. Ua kuu iho la hoi lakou a! hoene ana ka !eo o na ohe a na keiki o ke ■ Kulahanai, kaukaulele kaukaulele, uhene j ulieuhene—kohu leo oka manu ia poe. Ua : kaana manawa like ka poe puukani ma ke kukai like ana i na himeni a me ke puhi ana! mai a ka poe puhiohe o ka Moi; a ua kukai J pu aku hoi ka Moi me kona kaikuahine alii, Kamakaeha i kokuaia e kekahi mau keonima-, na i kekahi mele a laua i haku ai no Lunalilo, a ua huto olioli mai la na mc ke aloha pu i Ir«j lohe mai i ka leo o kp lakou -Moi e himenei aku ana me kona leo aloha. Pela ka lnana ana ma na hoene mele ana ; aia hoi ua hoolaima ae la na Alol me Ue alii wahine Kamakaeha i na haole kane wahine nia ka hwWhula haole ana māloko oka ru«ii hookip* 6ka hale. tla nani ua r!eu ke pouiunio ana o na \\a\me. E ninaum niai auanei paha wau ehia mau ktiki puhi ohe o kula Ha\bJ i hauheu- : .i'X ■■ ;

hene ai i r)a ohe, e hai 'aku wau he 20 ka s nui 'he mau ohe 'laau wale )io } oia hoi maū ohe jmlu*ka (flute).. j Ūa nanēa maikai makou ma ka hula ana ( mai a leekahi poe huia Hawaii i ka inoa o' k?v Moi Kalakaua ; a hiki wale i ke kokoke i ana e kanli ka hora 2 o ka wanaao : a hoi - ' . | ..- | 'V 9 ■ - laku ]a e moe me lea mau no o ka lana o ka manao. Ua ano mahiehie mai la ka lioomanao ana i na kaiaulu o Honolulu, pau ka hiohiona Hoomanao no na maka aloha o ke alo alii o |Honolulu, a hoohihi launa ole ka manao i n'a kapakahakai o Hilo.(Bay). Ua mehana maikai ka moe ana o ka po. aheah§ oluolu ka Jmakani, a kaiaia aku la e na moeuhane jne na halialia aloha no Laieikawai ma a me , na lehua o 'Mokaulele. a me ka aina o Paliuli. Ao ae la ka po, o ka Poaha ia ; lai maikai ke kakahiaka malino maikai ke kai; pau\a palapalaki! ana hinuhinu ae la na kamaaa, ku hoi ka pii o na lauoho, he Honolulu boj : ka olelo cjna ; Hoomaka na maka ike au ana mao a maanei hooikaika pono na wavrae, poniu pelqxa, ku ma keln.pea ; —ku, huli, nee koke i oia nei; akahi a ike pono ia Hilo. Ma ka >,ora 10 1-2, ua komo ka Moi ma ka Luakini p Haili no ka Haiolelo ana imua

0 na makaainana. Ua piha oloko a kuineki. Da noho iho la ka Moi a ma ka aoao aka,u ka !|loi\va!iine a uia ka aoao liema ke alii waliioe Kamakaeha. Ua weheia na hana ma 'ka pule a Rev. Koana a maliope ku mai la ke Kiaaina S. Kipi a hoike mai ia i ka haiolelo . hookipa i ka Moi; oia keia malalo ne . E KA M.\kla L.UIUI, KA aioi:—Ano, ua iula mai noi oe ma ka Mokupuni o Hawaii nei, a eia ma ka apana o Hilo nei. Ua oluolu ia īnakou ma kou ahonui e ka iloi, e ho'olauna oluolu aku ia makou na makaainana me oe. Ke haawi aku nei makou i ko makou aloha piha, me ka hauoli pu no kou hiki ana mai, e ike i ou mau makaaina ; a o . ! ko makou iii\i nui no .ia o ka noho'na maka;pehu Alii, a ike maka maoli ia oe e Kalaiii. I Eia makou, ke noho nei me ke alolia Alii, ■ aloha aina ; a ke hoike nei i ka makou mau ■ leo noi i ijia lani e hooloihi ia ke ola o ka ]\loi— I "E|qla ka Moi Kalakaua i ke Akua/\ | Ke hookipa mai nei makou ia oe, a me ka ( | Moiwahine a ine kou kaikuulune Alii, me | ke aloha Alii oīaio ; a ke uoi aku nei iu oe e , ■ ka Moi e lawe aku oo i ka makou mau ma-, kmia a mkkou i upu ai ua«, a ke lioike pu | aku makou, ua haawi makana puaku makou , 1 ko makou mau puuwai i pilia.i ke aloha.! E paft ko aupuni. E uiau ka ea o ka aina. E ola ka Moi Kalakauu. | I Mahope o ka haioklo hookipo. a ke KiuI aina o ka jMokupuui o Hawaii, ua ku uiui la, I ka Moi a mui la i kauu huioleiu, oia, j keia īnalalo uei . j j " E na luakaainuna, ua hauoli au i ka ike | j aua ia oukpu na mamo a ka I; a ua makua, i 0 ko kakou mau kupuna hookahi. O oukou - hoi, ma ku aoao o »a pokii, a owau hoi ma'

ko oukou mua h a inakua !ioi. Ae ; he oiaio t ua hookipa mai oukou ia'u me ka puuwai aloha Alii oiaio, a e hoihoi aku wau ia !okomaikai mc. ka hoike ana'ku—'e aloha aua uei au ia oukou mamua o na mea a pau.* Kc hoomanao nei no p;iha oukou ma Keaa«r ; i Puna» o Hawaii nei, ua hele o Kamehniiiehu a m powa ia, ua pa ka lae i ka rnainala laau (hoe) a pakele mk'i. Ma ia rnamala laau, ua manalo ka aina : a ua maluhia ka aina, Pela hoi ka hope oko kakou nohr ana aku—ua pa ka lae. o oa Lunamākaai* nana a oukou i hoouna ae'.ai e koho ia'u 1 makua-no oukou. Oia m|amala laau, ke manaolana nei au\ oia ke kumu <; maluhiu ai !:a noho ana aku o ko Ifakou kr. ' malulīia ka ame ke kuokoa. oul hana nui o ko'u Aupum, o hooikaika aiia e imi i mea e ulu hou ai ka lahui kanaka a o ka hooulu ana i ka oihana! kalepa a me ka

poinaikai. Ke manaolana uei au ma ka ike ana'ku i ka lehuleliu o na I|eiki e noho mai ' nei, e ola ana no ka lahui kauaka. E o'u mau makaainn, ke aloha aku nei au ia ou- : !:ou a pau." .Mahope o keia, ua ku, ae ke Kiaama Kauoa a kamailio ma lee .kokua ana i ka haiolelo a ka 3loi no ka |hooulu ana i ka !a!iui. *'v - | 4 Mahope īiio ua kamailio jmai o Lilikalani uo na mea pili ika noho aya lahui. A pau ' a ua a 6 o Rev. Koana e pule no kahookuu ana, a kuu ia ke anaina, a hoi aku la ka huakai Alii rne ke kahe-awai ana o na* makaainana, piha pono ke' alanui a olelua ana hoi ka leo ona ohe. Hiki aku ka .Uoi ma ka hale no ka hooluolji ana a hiki i ka lioni 12 o ke awakea, ua iiele ae ia owaho o na alanui a piha i kanaka. a e liaiamu ana hoi ka lelmlehu malako o |ca pa o ka Hale Hookolokolo. ' Ua hele aku, la na Moi uie ke aln wahine Kamakaeha i k|i Hale Hookoiokolo no ka lulu lima ana me na makaainana. Ua iiele ae ua e hookupu. O ka huina nui o ka poe i iijilu lima nie na :i, he 397; ao ka iieluna, a;:i oua kanaka aia ma kahi kokoke ika 3000. Ika pau , ana o ka ike Aiii ana a ua makaainaua, ua hoouanea na 'lii i ka liulahula haoie aua i ka lumi o luna o ka Hale Uookolokolo. ! He hapalua hora ka hoonaneu ana pela. Hookahi mea ano nui loa, i na makaainaua o i Hilo, oia ko lakou aua aua !i % Moi e noho ! loa i Hilo. Ua ku ae ko lakou koiuito, oia o ' Mr. D. B. Wahine, ;i noi aku la i ka i Moi e noho i Hilo. Ua hooho nui na maka- : ainana me na leo huro e no|»o ka Moi i Hiio ina iakou e malama, aka, ua ku uui ka Moi tih»na 0 ka lanai o ka Hookolokolo, a olelo uiai: •E im makaaiiiaua, aole e hiki ,k u ke uoho, o kali hewa mai aua nei ua . makaainana ona apana eue ia'u—a oiai hoi i he hana iiul ke mai ,uei, oia ka , olelo, noiaila e hoi uo wau, i.hiki ia'u ke i uoouoo a haua i ua mea e pqmaikai ai oukou. I koho oukou iu\i i e haim, wau i& huuu uui oku Ahiioleio i hemo iii ihi

pilikia a oukoa i ike ai—a nolaila ke haawi' aku nei no wau i kuu aloha ia oukou, a e! kuu mai 110 oukou ia'u e hoi au." Huro nui ia. ■' ' Ua hoi i ka hale, a hiki ae la ho na makaainana me na naau aloha Alii, a liiki pu aei he mau huia a o ka oi no ka hnla puili a! Mose Manu, ka luna lawe leia o Oahii, Ua | nanea ka luana a kani mai !a ke oeo.e niua o| Kilama> a ma ka hora 6 a ōi ae, haalele ka ■ huakai Alii ia uka o Hilo a kau aku ]a ma ke 1 Kilauea. He mea nani :Vke pahu ana mai! ona pu aloha Alii o uka he 21. Hao aku ' īa ka lio kakelē o ka inoana. | Poeleele makou mawaho ae no o Onomea | a hoa mai la o uka o Kaiwiki a nie Onomea ; he mau puu opala. Ia po a ao, hora 9 ka-J kahiaka, kuu ka heleuma i Kaalualu/a lele ! aku Ja na Moi me ka alii Avahine Kamaka-! eha, a kgjtr ma na lio ika hora 11. a holo | iuka. Maanei ua ulia wale ia ka mea kakau ! ,€ kekahi haukae lapuwale. Ua hoouna ia! mai la e ka Moi he mau keiki ma na lio e hoau aku i kekahi poe oliua o luna o ka waapa; a i ke kau ana'kii o ka mea kakau i>ei mahope o kekahi lio ua anapuu ae la ka lio me ka pukaka hele ana iloko o ke kai, a kahuli iho la ka mea ē kakau nei, a e ole ka hooikaika ma ka puiki ana a paa i ka makim ina ua haule iloko oke kai; aka, ua puln nae na kamaa, a haule kahi kihei huluhulu iloko o ke kai a pomaikai no ke kau ana o ua wahi kaaka nei iluna o kapapapa o kula; pakele no kahi huluhulu mai lilo i ke kai. j Aohe no i ka lihi launa kanaka o kela wahi, I he hio wale no, a i mea ia aku ka hana i ka j lio oka hoole ia mai la ia. Ke pupuhi la na 'lii ma na lio, ke hoaa wale ala no na ohua. oka hele ia a aui ka la hoouna hou ia mai la na lio mai uka mai me ka papa inoa pu o ka poe a ke kakauolelo i kono mai! ai. loa ia ka poe puhiohe a j me ke Kiaaina Kanoa. e ole e haawi kekahi haole i kona lip loaa ai ko Kanoa lio, a oia' ka hope los o idi pii ana. Ua hoōmanawa-' nui kekahi poe i ka pii wawae: a noho iho| la kekahi poe me na puhiohe. Hookahi mea 1 aloha o ke kumu pnhiohe, aohe wahi komo ai,.a hiki wale ike ahiahi ana. Ua hapuku na ohna i ka ai ana i ka io pipi moa o!e: a pau loa no ka pipi i ka laweia i kai o ka moku, Akaaka o Kan i Palahemo, he oi wale no ka hana. Oi kau wale aku na nlaka, o ka hoourta liō ia mai, he ole ka ike'a mai. Hookahi alii wahine i noho jluna o ka moku o aohe i lele mai iuka, ! O ka poe i hōlo i nka o Walohinu, o ka Moi me ka ke Mii wahine Kamnka- 1 eha, ke Kiaaina o Oahu, ke Kiaaina o Kij>i f ! o Hawaii, Kiaaina Kanoa. ka Mekin Ailnene ' Boe, ka Hon. P. F. Konkanu, Kn!e Khnka' a me ka Lunm Hooponop(Vno, O. Kannha, o' Ko lloiraīf Pono? ; rna o kn ho6kipa m\a| a ka Hon. TVMarfin t oiai ua hikiaeoiai 1 kai oka mokn me ta Hon, Henn- Martin. ' Eia ka llaiolelo a ka !Moi ma Waiohinu j Kau :—E na mnknaiuma :—Me he mea h |

ma ke kanliia ana o ko kakon mau kupuna i ka po "a ola hou ma o na keiki la. pela hoi ka puuwai aloha alii i hoike ia e oukou i keia la ua hauoli au a ua aloha waa i ka oukou hoike |aloha alii ana i keia la a hn mawaho o ka mea hiki ke hoikeia ma na huaolelo ke pdne aku, aka, ua kakau ia ma ka Puuwai. i ' ■ E na niakaainana. a inau pokii hoi o'u, lie hookahi no o kakou mau kupuna a he hookahi ke koko o Ahu-a. O kakou-kapoe i kapaia he Kau Makaha I keia 1a ke ike nei kakoii he maka ahe maka. O oukou ma ke ano he mau pokii no'n, a owau hoi ka nd oukou. O ka lioolau ai, oia ka mea nui o ko'u aupuni i kuea e ulu ai ka Lahui kanaka a laupai ka aina. Ke ike ! nei au mamuli oka poe opiopio i hoio mai hei, e ulu hou ana no ka Lahui kanaka adle e make ana maanoi o ka inoa o ka Mea Mana a me ko oukou kokua pu ana, He wa \|)okole a e hoouna mai no au i ke keiki alii 'Hooilinu Moi, ua lawe pu mai no

wau i ka ! Moiwahine a mo kun kaikuahine ! (Kamakaeha) a ua minamina wau no ka no-1 ho ana ak'u nei o kekahi kaikuahine o'n oia j (KeelikoUni) e hele mai ai !a e ike hou ou-! kou iaia e na makua a ke kjfnawai mua o j ke aloha, k' nialama i ka oukou mau keiki,! a īee kauoha aku nei au ia oukou e na keiki i opiopio e hoolohe i ko oukou mau makua. Ma keia wahi. aole e hiki ia'u ke hoike i na mea i hanaia ma kahi a ka Moi i hele i uka o Kaii, oiai aohe wau i hiki kino; ua haule keia i ka hope waa. Moe īho la ia po e oni ana iluna o ke a-a ; a o na hliluhulu o ka poe puhiohe oia ka halii o lalo aao ka po, Ike ala ana ae, e haunaku ! ana kamalii a e kau ana he palapala i kakauia ma ka paia o ka hale, " Lapuwale kikuanei." 31a ka| hora 10 hiki ka Moi i Kaalualu mai uka jnni o Waiohinu a kau ma ka waapa kau il,'una oke īyhnn\i. Hora 15 haalele ia Kaaluahi a holo aku la no Kona. Pa maikai ka mnkani, a pahee maikai ka hele ' ana o ka moku e kaalo ana mawaho ae o ; Kalae a hoopakika aku la mawaho ae o ! Kailikii—e kakai mai ana ka pali o Molilele ; o ka hora 1 keia. Ma ka hora 2me 3 ha- | paha hiki makou i ka palena o Kau, ma | Kona, a (na ka hora kaato makou ma na | kapakai o līonomalino, pahee ana ke '<;<? i ke l]ai Malit!6 a Ehn ; he a-a ka m\ o Kona» a no mo Kan, Aoho lolelole o tt', ua lai maikai ka holo ana i t*e kni 1 Ini o I ,oaa ma? la na u!u niu 6Wlolii, Ma ka hora i, auina la» kaa!o maf waho o he man wah? nin ka'kaffcafu ko laila, ka holo ana» e pak?f:a ana mawalio 'ho o Kipahoehoe, Kani hofa 5, māWalio \\\o o t > ahochoo, ikeia at:u Ta lia kauhale o luna o 1 Kuliuiopae, e ot\iu nnu' ana Tca halepule—haawai mai nmtV kunaka, \\ he mau ne' mnn aloha no ka >ke nna mai f ka

Kalannu o Kalani. a haaw 'aku !a ke 7/-/?/<=r/ he mau huro. Horo 5' knalo ma'traho o Kālahiki: e pauluulu rnnl ana uf ma kaha one e hur6 mai ana me na 'kanaka me na wahine. a hurb aku !a ke Ji7\lavtn, He elima'minufe kani ap ka hora eono ku ke Kīlanoi ma Knuhako no ka holo ana mai o ka Hon, D, Nahinu mp e!ua mau waa a me na puaa i kal ! uaia,a moa. me na makāha e ae—holo ka wiiapa o ka moku i uka, no ke alo anā* mai i ka~~wam-ai a na makaainaka o Kona Hema. E puuluu'n ana na'kanaka ma kaha one ; ! e huro mai ana e wili mai ān'a napapāle mc> fm hainaka. Ua holo maila kekahi mau keikī rne na mai#ria f , a lu!u lima pu me ka Moi wialuna o ka moku — a haalele aku !a ke I\ihmru ia Kau'hako me ka lawe pu ana niai i ka Hon. P, |Nahinu. Ua puhi ia he mau me!e eka poe Ipuhiohe. !

Hora ehiku ahiahi kn vha Kaawaloa, a hiki i ka hom ewalu le!p ka'Moi, ka Moiwahine, na 'lii wahine Keelikolani me Kamakaeha i uka o Napoopoo. lele pu me ka poe puhiohe a me kekahi mau v paa lalo o na 'lii. Ao ae, Sabati, ua puleia kii ohana moku ka Rev. Hon. D. Nahinu. 1 ka moku no keia kahi I lolii ai aao ae| ka po, Ma, ka oleloia mal*ua hookapu ka na miīkaainana : a ua haiolelo maloko o kekalhi hale. Hora 11 hoi mai na Moi;me na Mii a kau i ka moku; aia wa i hiki mai ai ka Hon. S. IKaai ma ka waapa mai Kdilua mai. Haajiele ke Kihwea ia Kaawalpa ika hora IU, je holo lai ana me ka makaiii «heahe. Hora 112i| kalewa mawaho o a leSe na waapa i uka, e alo ohua mai ai. Ēlima |minute hiki ae i ka hora |ekahi, haalele ia J Keauhou. He hapaha hiki ae ika hora - — |kuu ka ,heleuma i Kailua a lele aku la na jMoi me na lii. Hora 9A, poeleole, haalele jka Moi iu Kaiiua, hooamaamaia na kukul j ihoiho, a kau Kalani ma kja waa a kau akn jma Kilaum. Hora 10 haplele ke KlLau*: jia Kailua, a noho o a holo lai no Kawailuie. Ao ae Poakaln t hora S s jlele ka Aloi me ka Moiwahine mo ke 1i : i walūne Kamakaeha i uka o Kawaihae; lnuI \\\ mai he inau pu aioha lie 21 — iloko o r } " jpahu, Jike ke me na pn kmrlala oI Ats ma ka uapo e kn lair*a u»k |Ua iie kuka u|aula īne ka IoI«> | UK* na pahi |aau —i hana Ioer: \m tm w W||hi e welu ana na kala |He t keu * ka, ihhxī, Ua_himeni ae ka papn |himeni i ke meie Mqj 4 a i]a kahikoia lako fua kaiie iin wa» *>e me .na lole keoljjpo me ikahei uiauia U& haawi ia he mau ,ma ka auolo o| ka uapo he ma «nuaokio, " Puuwai me M JUito ai\d " — j>st* ioik| ? ka keia kekiih:. *ud. ,l — me U IKVhe, bajolelo hookipa ka ok'lo a ua panai pi: Hqu lm hoomaha iki ka Mo: Io & C^,l;ir^wonlu