Ka Puuhonua, Volume I, Number 1, 7 April 1916 — KILA a MOIKEHA HE MOOLELO [ARTICLE]

KILA a MOIKEHA

HE MOOLELO

' :N0 — '■"> •' ' Ka Hooholo Ewe Kupanaha-*-A k« Kama Kapu a Ēooipoikamakmai i ka Nalu-hee o Makmweu . ';■■■■■ ■>:■ Kakaaia e CXoPA^A-NīJi-AKBi MAHELE ELUA. . jjui o Kila me koaa trzu kupna ' 'ena* ka moka o ke i Keita-«Ji5 Lua (Oaha nei}—Ka Holo Ana o Kilar-a—Moike-ha no Tahiti. Ao'le i malama houia he mau lealea hoike ikaika a wikaiii o 3a olona ma ua kahaa la no ke anahulu la okoa ? i ka hala ana ae o la nuhawa Ga malama hou a?. !a na lealea o ia ano. O anahulu hope loa no hoi ia o ko Kla ma u 1 ka"h'ā !a/alai!a, iho ia laila no ka hoomau ana aku i ka !akoa haakai aumoana. Ma keia mau !a i akoakoa hou mai ai na' kanaka elona wikani o na wahi lik:- ole mai na Hamakua mai a me na Kona. Ua akoakoa māi la malailana kanaka akamai loa i ka oo ihei lea pahee, ka mokomoko |haihai, ] ame ; na mea apau o ia ' papa 1 like. Ma n'lla niua oua ananulu hope loa a Kila nia i nōho ai malaiia, aole no ha mau mea ano nui i ike ia A%a nae, ua nul . lehule'iu wale na kanaka akay i ;ja hana hooikaika kipo i ikeia. • - U > komo pu mai me kekahi' oi-ij alii ai-ahupu : ia a aj-raoku rxv\ k\ hoikeike aaa ae i ko lako i ke oolea a wikani 0 ko. likou mau He ikska hoi e papaaina ai na aahuki „ .o:kek?hi poe a!ii o iak.>u ke hui-" kau p"r :,e~~4loko. I; = 'n-Uma ia ae ke kuklni ' ileko o ia| mau la. Bia nae, aole i komo huikan pu aku ko ke Alli; Kila mau kanaka'iīia ia mau hana Koe wale oo ke Alii Kila ke ko~ mo aku i na he mau alii ka poe e lealea ana. ke kaa ana 1 ka elima la hope o ua anahulu la nei, ua ike houia aku la ka houia ana o ke abi o na hana owelawela'e kani ai ka ula o na kumu pepe[ao. ī kekahi la, ua komo ae h o Hona!o, kekahi o na ahikanana d b mau la mi ka ha'iha'i, ka e > ; Vc- ka mokomoko iloko r r? laia.i |hik! ae ai miuaua pouo iho o kah! oka Baniu* :u o ka !a e ku mal aua,' ua ku ilei iho la oia n hoomaka ae a j boL< ! job i ~, \ o Hhua „ a eha manawa» O ia - . to! ka maoawa a ka I!a- ; i » eu i kahm n i! n ke kanaa e te paha e make- ! eiake .4*03 e pa-pa!ealea me ke ! Ss:cīki o keia hull oka*aina, i He elua a he ekolu o keia' kii I

'heaia ana mai i ka mea e a?v ana e hookaku akamai āme kri ikaika me ua' Honalo nsi, ua ikeia āku la o + Kaihenui i ka naue malie ana Qiai ( a komo ae' !a maloko o ka' pa upena i hsokaiwaleia ai ka le.huiehu v) ka poe makaikai mai luna aku o ke kahua mokomoko. Ua hele loa ae la oia a mamua o ke/ alo o Hoaalo a kun<pu aku la ,oiavme ke emi ana mai i hope no keWkhi mau kainawawae a ku iho la. . laia e ku malie ana ma ua 'wahi nei, aia kona mau. maka ke nana la ma 1 o a maanei 6 ke kahua mokomoko ame ka ahakanaka, me ka haawi ana aku hoi i na minoaka ame na awii hi maka ana i na maka apau e i halawai mai ana me kona mau wahi maka poniponi. I&ia n?e e au hele nei i 'kona mau maka 3 ua loheia aku la ':ka leo o Kukuipahu, ka Ilamuku i ke kahea ana mai: "Pehea olua e na moho o ka la, ua iiiakaukau anei olua r 'no ka halawai ana ma na laauihe,'' , Ua kunoa like aku la na mo-ho-a i elua me ko laua hele \lkt ana mai a hui'i kahi hookahi. Ia wa i haawi ia māi ai ka laua mau l'aau ihe e lealea ai, a hele like aku la laua iwaho he iwakalua kainawawae pakahi mai kela ame keia o laua mai kahi ■ "■ " ■■■!■■■■ ■■■■■. • V V :■" . | ■ ■ ■ ;■■■-. a laua i haalele iho ai. la laua i ka'i aku ai i ke kaina wawāe hope, ua nuka mai la k' -leo o ka IJamuku ekena jma i& laua e "pahu!" "" 1 T . Ile manawa keia no ka aua:kanaka i hoopihoihoi loa ia ai no ke keiki, no ka mea, ua huli iike mai !a laua a hoelale rmVi la i t# Na aī 3 ka Ui" oia ka hooiale aaa mai i ka laaa mra īhe. O ka maa kupaianaha nae i keia [hoolale !aau ihe a u* mau raohq nei, ua..paa mai la ka io ihe s ka hopuia e Kaihequi, g ; hooneeia aku la ma koaā a!a f • .-•■■■■■■ ■ ■ .■•-- i i ihele :ujfc_i ai. Oiai nae ia hoo- | kahi, aole hiki ia Kaiheoiii ke |paa mai'.i ka Kaihenui' ihe; i p.a hu aku ai. A unamua o ka hikl! ana mai i ua Hoaalo oei ke hoo- j maopopu mai i kona poino, uaj ku aku la kona lima i aej ai i ka ihe a Kaihenui i kana ponoi no i hoolele hou ia aku a hulapu aku la'ma 'i " \o 0 kona kino. I ka ike aua ae o ka aha-, kauaka i ke ku an* o ke k^uak^, 1 kukui aku ai k@ KauUna a puoi na moku o Nui Ake,% ua elowalu na leo uwaim.i uu aa ieo m? na lee hooho i lua ole o V' akaeaai o ke keiki, O en ka oi loa »ku ase o k'a olioli uo keia haule i-aa o o no o Eihiloa ame Ho!up!o * -:.2*v ko ki:a ano kuhihew.i o ka !-.v kou han.si no U \<c\« ? \ : tho! la rpe-iu TT;>nafo ī*c'. T t , ■» ♦ t i . t maula kela uwauwa ka hookanikan? pihe ana uo [Wuhi; !■ 'i

inanawa loihi me,' ka hoopuka ana ae i. keia mau olelo e wela ai ka .o ka' poe kokua mahope 0-Hbti3io: 4J Ahaha! Mau aku U ka p.uT ku o ka mariu. Alaa wa'e qo k,a hoi ua oloha ikaika la, he wahi papa'i Pa-pa wale no ka mea aaaa e paani!" __ * 'ter Na keia mau olelo a ka lehulehu o ka aha kaoaka . i hookomo aku i na manao wela o ka ioaina iloko o na kanaka e. kakoo aaa i ua Hoaalo ne', ua ulu ae ia he haunaele nui Iwaena o ka aha kanaka* He haunaele hoi e hiki ole ai ke hoomaluia no kekahi manawa.loihi. E ole wale no eJ?amo koke aku, na kahu o ke alii 'opio o Kauai, psia wale no i hoopau kokeia aku ai kela haunaele nui i hele maoli a kahe ka wai (koko) ulaula. iluaa o ke. kahui mokomoleo, a ka lehulehu e nouoho pei. I ka pau ana ae o kela haunaele, ua hoomaopopo ponoia iho ia na mea i hanaia ma •hauoaele la a ike ia iho la, he eouo kanaka o ua Honalo nei i oiake, a he lehulehu wale i hoehaia me ke kukonukonu maoli. Aka, ma ka aoao e kokua ana i ke he hookahi i make me elu« kauna i hoehai».. Mamuli o keia haunaele aaa iho Ia i tnanao ai o Kaalemoe, he mea srnaikai ke hoomoeia ka lealea o ka kahua mokomoko a kekahi la ae. Mamuii o ka hoi ana aku o keia ame keia mea i ko iakou mau.home, e.pau wale iho ana kele mau hana hootnuna?l& ame ka.hoomaaiiliia o ko iakou mau |maQao ioaina. Nolaiia, ua hoo» kuuia uku ia ka aha kaaaka e hoi. O ka.poe mahope o ke keiki, ua hoi loa aku la lakou no loko o ka hālau L hoonnkaukauU ai 0 na me.aai uo ka hoopiha aaa 1 ko kkou mau houpo i na mea&i kufiikuhtnia i »hoQmakaukauia ai ua iakou, no ka hoi hou [mai no aa hana maa mau o ia po. Aka, oo na kanaka m*hope [ o Honaio, ua haule hou aku la ( j iakou' majoko o na haiau a na' poe e hoohala manawa ana, a 4 maiaiU lakou i noho nui iho ai, me ka hoalaaia ana i na mea e aauaia ai maluna o ke kahua ; mokomoko. i Oiai no ua poe !a e noke anaj i ke kamailio i na mea i hala aku o iuna o ke &ahua mokomoko, na komo mai ia kahi keikaliu (Kaolulo) o ke'iii a iho la i Uo i nkou noaoho cn§ la* hi t ka puka, ua ku iho oui a ntoau eui ia lakou i ka t ana m^i: 4 *Heaha ke!a'mea aula oukou 5? hamumm ce\?" f u*a like !oa ka hnī oukou. a me '„ he poe I*waia \4 nr> ka In malie. He ko~ !oloi! ka hoi ia v o ko oukou mau mai o a o? J> Ao!anip he leo ke?a oeo 'nnaka ruf, Akn. ua noho- . i

Ivn ill.e h* \hi la hkm rne kv !eo [pane oie. Aka, ua boorn?iu aku jiī no U'"j Kac>r*i?o aei i ka niele lana: - " ' " ; He.ih'a keia m-a nui a 'ouleon e haaiamu n&!?" •• * "Aōle ooakou » e ohumuhumu ana! Aka, e ikamailio ae ana makau i ke kohu ole maoli o kē!a haunaele o ka hoalaia ana ae. Mai kā lani no ka hqi*a ka honua oka hakaka iho la noka ia. E ole Wale ne na kanaka o ke'iii malihini, paū koke ai haunaele," wahi a kekahi o kela poē k*oaka i kamailio mai at me ka maalea nui. Mamua o ka fpane ana 'mai o ua wani keik[nei aka hookolohe nui wa!e, ua akaaka ae la oia me Va p^ipa'i 1 ana ae o kona ■mau-lima. I ke kuu ana iho o &ma akaaka ana, ua haliu hou ae h kona alo imua o keia poe kanaka e nonoho sna, a kamaiiio aku la: <4 Ma kou nui akamai ika hoololi ana ae nei i kau pane. pela no hoi oukou'i' pake?a ai i ka inaina e k?u mai ana maluna pakahi o *oukou apau. 'Me ko onkou manao paha aole au i lohe mai nei 1 ka oukou mau mea i ohumuhumu iho nei i keia manawa," a hoomaka aku la oia e hoikeike i fiana mau mea i lohē ai ia lakou e kamailio ana. Iko lakou lohe maopopo ana mai i na mea i kamailioia ai mai ka waha aku o kahi keiki, ua lilo loa i mea na lakou e maka'u loa ai\ me ka nalu nui ana iho iloko o lakou, ka hiki ana i kela wahi keiki ka lohe ana i ka lakoo mau rtisa;i kamailio a: ōhuaiuhu.uu ai i ka mnnawa māmua iho o kona komo ana aku. No ka mea, ma ka puka ponoi oia 0 lakou kona wahi i noho ai ? aua ike aku no hoi oia i ka heie ana mai oua kauako nei naai ke kahua mokomoko rnyi a komo mai i-j!.maloko o ka halau a iakou e noāoho an .. "Nolaila,.e na makamakA 0 keia aku malihiai! Mai ho;;o hou ou f <ou e hooi ae i ki eukou pea e hana ai mama?, 0 ka nu-a i hala o lilo auanei oukou ame ko ouk?u mau ohaua apau i luahi na ka inaina oka mea a eukou i ikeole ai i kona mau poopoo. Oiai, aole he hookalai 0 kakouoheoiwi, a pela no hoi'i okoa ai ko kakou mau halau 1 aoia ai!. Aole hoi o keia, ua a iia ae la," a hooki iho īa ua Kaoiulo nei i kana kauiailio Ni keia mau elelo a'o a uei i LeeMle aku iaia i oi-a nui, & i nohon ua kaenaei-ra i kh? i ;kann m:\11 c T e!c. I k:i sva o u.a |KLaoluio s-'i o uue iLa ■oaaalo ae uia na ipuk* Ws o ru ikamaaina.io. ua e I mai tna ka lekon mau kahen itia Cvkips, Ua iilo uo he: i puuhoaoa uo kek>j.i e. kaha !a. A, u<i liie no hoi i mea boopahaohtio aUu i ka ma*nao o kekah: mau alii kamaaina I *h.uu u. keia, mau keiki,