Ka Puuhonua, Volume III, Number 14, 21 April 1916 — KILA a MOIKEHA HE MOOLELO [ARTICLE]

KILA a MOIKEHA

HE MOOLELO

—: :—- Hookolo E~vte> Knpaniha—A ke Kama Kapu a Hooi rppikamakmai iha Nalu-kee o Maleaiwa, Kakaoia e <Xop^.na-Ndi-Akisa MAHELE ELUA, i » i me k-jna ir?u kup na ka moku o ke Lua (Oahu nei)—a Holo Ana oila—a—Moikeha no Tahiti.

Mailaila ae e holo ai me ke au ana ma na hulaana a h.oea i Koliala-waho ma lele ia laila me ka hoomau ana aku ma na lae pili kahakai a hiki hou i Kaelehuluhulu, laua i hoomaka aku ai e holo ma kela huakai heihei. I neia hōlo nae a laua, ua wehe mua aku la ko E>"hi'oa papale me ke 'ikani an . uka pola o kona malo., Oiai no nae o Kaolulo e milikaa wale ana no z; mau kamaa lau-ki nona. I kaj hoohoia ana mai nae ka hana,| aia ke ku pololei 'ia ka ehu le-| po a hoea i Puako; oko ia nei manawa ia i haalele iho ai iaj Kaelehuluhulu ma ke ala e holo' ana ma na Kona, ame Kau, a! nuli ae rra ka huli makani, a| hoea mai rna kahi a laua i hoo- ! maka aku ai e holo; ! X ke kokoke ana aae keia o' ka La e kna pono ae maiuna' pono iho o"lcāTplo f ; ua ...ik.eia aku 1 a ka ehu oka kpo i ke ku po-' lolei mai 1 ke kuh, rna ka aoaō hikina o Puu.'-.ohok; e iho' mai ai a h ;;i i Puako. Me he' inea i paiia ♦:?. maka o ka aha-| kanaka, uj ; ke hou aku ia h-; kou i ke ku •:.» k*? e'a o ka "lepo ' ma ke poo o ka loko o; Kiho'o. h e imo'na na ka raaJ

ua koo'* l v 1 oi-a ke k_itii aoao o \.t pjj.j o ka lauai a na kaaaka e piha ana, a- ku ifrō la iwaenakonu o ka lanas. He mau ōielo pokole kai ku kalaia mawaena o Kaolulo ame ko kauhaie nei poe, ia wa t ua liaalele hou iho la o Kaolulo ia Kaelehuluhulu ma ke alahele fto ana i holo aku ai, aoa hoi i ioea mua mai la i kapahu hopu a o keia nae k% holo'na a ua Kaololo nei i ikeia a||u ai ma ia kakahiaka i ke aiwaiwa anie ka maoli no i ka holo. No ka mea, i kela wa a ua klo nei e holo, 'k, ua ikeia akqja ke ehn lepo mp he anuenue 'la hu pololei ana lluna o ka lew... O k*> no nae ke Imo ho ka .v i wa i haah.kl?.ie \ho ?.i i ka pahu hopa, a ke nm* hou ?.ku; e hele %m ke inuenue o Puukoholau. hoi c ln: j iiou .iho a mm aou aku, o 3una wale noo ka velelau o ke anueaue ke īkeu

aku i ke erni iho a nalow -* īe ma \ keia huii o Waimea e ih j la ma Hamakua. Ua liio no nae "kelaj mau mea'e ikeia aku !a e naj kanakā i mea no kekahi. poe o lakou e n<3ke ai i ka uwauwa a me ka hookanikani pihe ana. O kekahi poe hoi, ua piba loa I*-' kou me k'a maka'u ame ke eeliia weiiweli rio ke!a mau hoailona weliweli hookalakupua. Aole lqa i hookiia kela uwauwa ame ka hookanikaai pihe ana a hiki wale no i ka ikeia ana aku q ka lepo i ke ku' mai o ke a'a manae iho oke kahii'at' Iloko no hoi o ia■» wa hookahi i ikeia aku'ai kela hoailona'anuenue wawaekahi, i ko'na nee mai maluna a-ē o Haena; a, mahope aku hoi o Mahukona. Aole.n.ae h?i i liuliu iho, ua ikeia aku la ka.hāi aria ae oka e T a oke ehu lepo me ua anueiiue wawaekahi nei i kahi rna ke kaha. wai o Honokaa (he mau mile elua a ekolu paha a oi ma ke Komohana Akau aku o ke awa ku moku aku o Knwaihae i neia manawa.) Ua Ioih: maoli ka manav/a i paa si o feela mau hoailona a i elua i kahf hookahi mamua &.e o la ana ae e nee hou mai. - I kela nee hou ana mai .a ua mau hoailona hoike neī o ka heihei oia la, ua hala e mai la ka ehu lepo, ko Kihiloa ho:,iona, oi&i nae, aia no ke -aiiaenue wawaekahi, ko Kaolulo hoailona a ke aiwai.wa nui wale i ke kahawai o Honokaa kahi i ku ai ka wili aiau anao ka mikani e ku ai ka e'a aaie ka le'.e Ki-.i o ka launaheie ams ka puapili i ka lewa. Oiai na kanaka e nane* ana 'i ka wili he'e ae o ka lepe o Kihiioā me ka piī polo'ei ana o ke ehu iluaa o lewa. A ia lakeu

i nana hou ae c~i 'i ke anue.'ue o Kao-.ul, i ke ku l Honokan, kahi a I i .kou i ike mua aku ai, aia hoi, me ka hi* leīlele iiui lakou i Ike m'<ii ai i u.a anpenue wawaekahl nei, e iho aku ana i ke one kea e hoea aku ai i ka loke i'a o Kiholo, k?. loko i'a nui hookahi i oleloia ma na meku e Hawaii nei. I keia wa a ke anuenue wa« waekahi e iho la,.me be mea 'ia he ehu iepo e puhiia mai ana e ka-makani, a eia na kanaka ke uwauwa aku nei me ka hookanikani ana me ka lee ikuw.i e hooho ana: ke aiwaiwa a ka mama abe ka hookakkupiu'. o na hana a b» keiki—e! Aohe lua e like ai—d hoa e like ai—e!? 7> Ua hoeniauia keii uw3 u\va ana, ame aa iheoho leo ikuwa ana i kela niau oielo, & hiki wa* le i ko Kihiloa hiki ana i k:i o Kaelehuiuhulu, he wj loihi loa inahope iho o ho Kaolulo hoea ana aku. Oiai QaQ h ua pau mua iho la ko Kaolulo',

moolelo'o kr>na kaapuni an.a Hawaii meku o Keawe-3-Umi i ka. hoikeikeia imua o. ka lehulehu e nkoakoa an ; ; ma kona wahi e 311* i o!u iho na am : aaie na hookui'na. I ko K'hiloa hiki aha m=ii a lohe ina mea i hinaia e Kaoiulo apelano hr»l me kela h~>ai" lona hookalakupua a ka lehuiehu i ikemaka ai, oiai nae o Ki hiloa e ika oie ana i ko laui wa e kaawale ana, a hiki wale no i ko iaua hui like .a.na ae i. kahi hookahi ame ko. laua wale hou ae nia ke kabawat o Honokaa. Aole naeJ;oi ka lehulehu e noho an?. iioko f o kanaka i haai mai iko Kaolulo hole ana* a puni ma ke-, 'a heihei ana iho iaa iāua. Ua huna iho ia no lakou h mea o lakou wale no ke ike, nnhope o kel:-hi mau hooponopono" iiili ana no ka heihei ana i ka maheie o ua hookuuia aku ia kd aha kanaka - he: kela ame keia mea no kona hile iho. Ua hookoia kei,H me ka maluhia, aka nae, o Ka olulo ka mea i ninau mai u

hiioa; , /Ke kuhihev;a m?cni r< o ka hoi ke'u e holoia ans no la hoi ken mau heihei a i 'ekolu i ka maaawa hookahi! Aole anei hoi o ia maoli no ka tnea eiaio?" Ua akaaka m*ia mai ia ua Kihiloa nei ine ka aoomakae ana iho o kona mau maka a olelo mai la: 4t O ko'u mnnao.io. maoli nr, j a elike me na mea i . hoikeia mai ia ? u mai ia Kukuīpahu ma ; , ke a poohui ona hana hoopau o ke \ mau 1,3. Pe-hs:-i kou manao iaa e kenaia aiai ana k-;:ua e holo i ka ekn o na he'.hei iloko o' keia /.eu. E'a'a an? no anei or e h-.-lo h-u kau«?" a hooki ;a3 ii c:i iko nri k:;T,ai'io ana. £ 1 rleah aa u ane; ho i k > ;r. ?,i - hoohia aku- ai ka ieo o e

na'lii n haku o keia :ii in J pela "o ano kmea e ii - c - ■ a j ?.\zu ana. Ple hooko ak 1 -! no hoi ko laila, heaha auanei.k.i me.' e : aoho iho ai?" a akaaka la[ laua. No keia mau olelo ae !a fnawaena o ua mau mo'oo kuk : ->i i nei t ua hoi aku la hua *r.a ko; laua mau wahi e noho ai me kaj piha hauoii. Aka nae> ;:a u ,)aio; iho ia na anonīnoni i!c-[ ko o Kihilea kona 'hoa- kuki.ii oj ia la, No ia mea, ua ki ; kal-' ;ra : i Iu iho la oia me kek.:h ; o ti \ ; naka mama loa o ki j o >. j i ke kukiai nona ka inoa o V .i-. haa-a. He kanaka opiopio v a[ keia o kona ta*u v.opt!a!ahi loihi maikai hoi %ino ke nana taku. Al< a na=v * * i he wahi os iki wale aku r:-o k. N i j ke naoaia aku n\vr.iu\ ae o h;!oa, a ua maopop > no iaia h ; mea, me koaa kamallio \n.i ako,. hoi: "Auhea' oe e kuu ho i pao.ii-,

joni,o ke kcu--i hala aku I&? laa i hoi ke kupuea nana e hoalh ae na hulu-mana c ko kakou nei j poe mama I ke kukiai, o ke kai «kuaana no ame ke kaikainaiHe mau mama e'hik: ole ai i'ko i kakou poe mama, ke kulai. I No keiam-u olelo aua Kiihi:oaneii kaepeilio a-ku ai ia I Wahaa-* ua kunana ikf iho la joia a ninau mai la: j 4 :Pehea la, ua ikemaka oe i Iko laua mama?" , i "Ae," wahi a Kihiloa me ka ihoomau aua aku: u Ua ikema|ka au iko laua mama, ua hoao lau me ke kaikuaana i kela ana- • hulu aku nei, a hoohaule inoia iho Ia au e ia. Peia iho la no «me ke kaikaina i keia la a neia lehulehu i ikemaka ae nei, nolaila au i makemake loa ai ia oe !e hoike ae i kou mama a papaI!ua iho i tko kela wa a kaua j | holo kaapuni ai i ka" meku nei o - Kea," a hooki iho la oia ī kana kamaiPo ana mai ma o ke komo ana m3i o Kaolulo. Ua hoolalau wale ae h no " ! riae ka laua nei kamailio ana no

na mea e pili ana i ka noho'na ōko iaua mau alii e noho kauwa aku ana. No ko !aua hoolalau loa i ka laoa kamailio ana ? ūaJgam'ailio okoa mai la o.Kao» lula me keia'mnu olelo e hooni "fa-ai-ko laua mau'aakoko: u Mii manae kuhihe ,T; r, iho :olua, o ko olua kukakuk;; ana no na m<:a e hiki ai ia o!j«. ke hoohaule i m keiki ai-ale o ke alii opio.o Ka;rsav/aemruar.:Jc ia iho ia ka mea e la.nakilr. a: olua, !a o kekahi poe pama e ae p;,ha |o"keia mokupuni. vVoIe-lo". No j tn-c:a, h- ns k„:'n o I ke'iii i-arnam;i : a imui ona ina- ! kua l'ehpHii ime n?.. e.umakua mai ioi mai. Nohi'la, he mea . wale no j na poe m ma o»rJumiru i hoo--I.',] rracli u ihe ke aianao 1 ae*'ē lan r- ki! ai, l-.eu :r a;u n a o' u I k ; Ioh?i .-«oa .-iai o Wahaa-a i keia m >\\ o'elo a keia keiki o ke'ln- opio, e p q,ei me ke kue na ana no ka a.olp a: i ko lakou aoao, ua hooL>aO loa enai la oia , hiki i ka pau aaa, ua ninau maj iUuiaia Kihi!j.i: ihoa ke kaikuaana o ka- | hi i holo kukini pu a: olua i i Weii 1 liia no snei oia me liakeu .:ei e noho mai iiei? | "Eia iho ic kaikuaana o 'm w;>hi ke k la ke neho pu | n i no - 0 c;pau | k:-\ -ha k . k.; A;;a, he he?e I uuu mai I:;u i q ike i ka hn(kuaii; op o - r o klihi pekl ona, uK' :i,oo'Ai v> > i r i«a. i;c pih ioe i ; < h"\'\ i \ au? s, ea? ,} r . \y h-w. | 4, 0 4 : oua \va~ ■ ?<v - V; ,n;,uia nui wale ike kukim koi p U ai me a'u :au keia aiu..u u aku aei hala*