Ka Puuhonua, Volume III, Number 15, 28 April 1916 — KILA a MOIKEHA HE MOOLELO [ARTICLE]

KILA a MOIKEHA

HE MOOLELO

—:N0: 'Ma Hookolo &&& Kupanaha—J kt Kama 'Kapu a Eooipoikamalomai '$ ka Nalu-hee o Ma&aiwa* Kakauia e Olopana-Nui-A^a MAHELE ELUA, ui o ila aie koaa xrm knp m a ka moku o ke*eita-»W Lua (Oaha nei)—a Holo Ana oilar-a— " ha 110 Taliiti»

.**Eia ka he eu keia wahi keiM a kakou e hoohemahema -wale nei nol I keia wa no i ikomō mai "»i o Kaihenui mai ke kahi puka mai o ka halau waa 0 ke'lii opio e kupono ana i ka laua nei wahi e noho aku ana, laia nae 1 ike mai ai ia laua nei i/ka noho aku, ua hele loa mai fa oia a mai la: ,' 4f E papa! ;I kauhale aku nei aa e ike i ko" kakou poe, a ua ike aku nei au ia lakou apau me ka maikai," a huli iho la oia e tiaiia i ko Kihiloa kokoolua e aoho ana a olelo mai la: 4i O ianei kekahi e noho ana i ko oukou hale i kakahiaka nei 1 ka manawa a'u i hoea aku ai ilala" , I keia wa i oleio mai ai o Kihiioa ia Wahaa-a i ke kamailio aaa mai me keia mau olelo: **Ke lohe ae Ia no oe i na olelo a keM hoahanau ou i ka ike ana mai nei ia oe i ko maua wah papai hale aku oe kahi i noho ai i kona wa i komo aku'ai ihila. Hoi iho no hoi, ua hai mai nel oe ia'u, i kakahiaka nei kou iiele ana mai, mahope iho paha o ko ia nei ana ia oe i ko . makou hale. Ua hoike pit mai nei no hoi ia kapa i ka meha«neha pu ō ko makou poe kauhale e aku. ; : ua; ahiah ioa o ianei i Puna i kona wa i haalele aku neī, a hiki mai la ao hoi l keia v/ ihi a kaua e nolio aku nei i ka wa malamalama no* Oiai nae, aole no i kuu pono iho kou na-e ame ka mao paopa o keia hele ana mai nei Pehea iho la ia i kou noonoo Aole anei keia he mama maoli i like aku me ka makan paahiohio. O kona o?e hoi, he wili kahi hookahi, glai nae keia e ahai ana ka pupuhi no na mok« «kolu o Hawaii- nui-a-Kea. , tf He oiaio kela! tla manao loa iho nei au, he epa wale mai ao la kau mau mea i kamailio mafcnei, no ka mea, ua haalele akii nei au ia nel i o '¥akon la no k;ihi i kukalekale ai me na «rahi kai iAa kiimami a ke afii. Eia ka auanei, mai ae ōei oia i hoio aee ike i na snf>kya, a ? ka hoolaio , loa ia i leona hoi hou ana>n%i nei a hoi ke mai la i na mea e malaila, me kona hiki pu no lioi ke hoomaopopo ia'u, oiai nae he

Iwahi manawa iki wale k:;na o ke kiei ana ae a heie hou no. la'u nae i holo ai i kai o Po» hoiki mamua o ko'u haalele aaa j aku nei, ua ike aku )a au iaia nei e kukalekale ana me Ouiula I laua o {Piinaiwaa, na wahi kanaka kiamanu ake ahi. Oia hoi no a J u mailaila mai ua haia loa mai ia au no anei nei. Oiai aole no au i liulin loa iho nei nei, a komo mai la no oe, u He ano hookalakupua io no ka mama oke kanaka, a akaaka like ae la laua. Oiai nae, aia na manao anoninoni o ka huahua ame ka lili ke hana mao ole la iloko o ua Kihiloa nei no na keiki/ 0 kana keiki no nae o ka oi loa aku oka lili ame ke kuaki, o h no o Kaolulo, a kakou i iks mua nei i ka hoo haule ino loaia ana o keia kukini kaulana loa a Holualoa m e kekahi ona aiii nui ona Kona kai opua hinano i ka malie e noho ana iloko o ia mau la. Mahope iki iho o keia mau kukini olelo ana mawaena o keia mau, kukini ekolu, me ; ka manao o kela mau kukini he keiki okoa loa no la o Kaihenui e kamailio pu nei me .iaua, he oKoa no Ia o Kaolulo a laua e ike ole mai ia i ka mea oiaio. Oiai nae, keia mau kukaolelo ana ae la mawaena o k - kou i hopkuu ae ai, ua hoi aku ia lakou e hooiuolu mai ka luh mai ona hana o ka Ia i hala aku la. Ike ala ana ae o ke Alii Opio Kila ma keia kakahiaka ? ua hoakoakoa mai la oia i kona mau kahu apau imua o l&na aio a olelo aku la; "I keia la kakou e leaiea hope loa ai me na ō keia mau kaha. Ua. lohe nae au i ka po nei, he elua mau lealea i hana ia dna i keia kakahiaka Oka mua, n ia no ke kukini mawaena o Kaihenui, ka ' moho ikakini |ma ko kakou aoao, me Halalia ma ka- aoao o na'kamaaina, He kukini keia e holo | ana i ka ma-hele nui o ka mokupuni nei a Kea i koe ika liolo ia e Kihilea ame kona hoa ine- ! hinei aku la. O ka lūa o na kukini, mawaena ia o Kaolu'o a me*Wahaa-a ko Hilo ame ko Puna !moho kukini kaulana. e i • * holo ana i ka mokupuhi holoekoa apuni ae elike ka waiho aai ana eooo, a kahea aku la oia ia e neenee mai a kokoke \ kona aoao: Ika noho ana iho ō Pahaahuanui ua hoomau mai la eia l ke kamaiiio ana oui me keiu. mau olelo e hoakak?. a*ta i kekahi mau lealea: h

"Auhea oe! I ka wa a Kaihenui e holo ai # a ōpi iCi lehilehu e no ko Uua hikLniai" e malaniaia he aaa mokomoko mawaeaa o Hakujkalaai ko na kamaaina ajglw

kaulakulai ame ka ha'ina 1 ). O oe no hoi ma ko kakou aoao. I ko Kaolulo raa wa hoi e owau o kakou ke ku aku 'ma ko kakou aoao. Oiai nae, o keia aha mekomoko, aii\ ia mawaena o ka mke ame ke o!: j . Noo ka iohe ko oukou apau, a e hoi n.a rnglio 1 waeia i ka hooi ana ae i k < ikaka holo kukini ame k;t ikaika mokomoko, a'hooki iho la oiai. kana karmilio ana. 0 ia nae ka ua Paha&huanui nei i ninau aku ai: ■. v "Pehea iho ia hoi i lilo ai na lealea o keia ia i hope loa a panina no ko kakou le?.lea pu atia me lakou? Ua komo mai ane: ■ kekāīii mau manaō anoni::oai iloko o kou noonoo no na mea e hanaia nei e na makaaiaana o keia wahi?" mau manao inaina, a anoe ae paha iloko . o'u n.o ka ; na kamaaina mau hana. Aka, e !hoomanao iho oe, o ka piha aua J-iho la keia o i\a anahuLu ekelu o ko kakou walea an~ i ka le-ko-maikai o na kamaaina. Ua pae imai kakou i keia kaha i ke kakahiakanui o Mau!i, oiai nae ! hoi, o ka h keia o Kane a ka- ! kou e leaiea pu aku ai me na Ikamaaina. I kem wanaao auanei, e haalele iho ai kakou i keia mau kaha ame ko onei mau mēa m?ikai 9pVu'. Nolaila, aia hoi apau ae ka kakou mau wahi kamau olopu ai &.ca, nolaila, e heie aku hoi kekahi poe o ou - kou e hoomak?uk'AU i ko kakeu mau waa, no ka mea» e haalele ho ana i ka puka ana ae o Hurpu!" a hooki iho la ua Kl~ la nei i kana kamailio ana. Nolaiia, i ka Johe ana o na ,kahu i keia mau mea i kauoha jia aku ai ia lakou, ua eleu like | aku la lakou no ka liuliu an°a i ikoiakou mau waa mahope iho 0 ko iakou paina ana ma ia k2 ; kahiaka. I ka makaukau ana, ua hoi mai la lakou e- ikemaka 1 na lealea e maiamaia ana. : I Mamua o ka hoa.mkai*i anu o na ieaiea, ua iioonooia iho k. | 'ka manawa a na moho kukini e| hoio ai» ina pahae holo i ku ma-i nawa hookahi, a i ole, mahope| kekahi o ka fhaia : ana aku e kej kahi mau moho kukinL j I keia noonooia ana, ua hooi hoioia ihQ ia, e holo mua kekueii | aiau moiio kukiai a h\k\ i kaj mamao ana e maaaoia aki? ai | ua kaa keia. mau moho ma kai aoao Hulimakani, o ia ka manawa a kekahi mau aioho ku-| kiui e aolo aku ai. Noiaila, n.ej mau .lioaholui.a, u;*j oiu loa iho ia ka iminao o kaj kakou moho, Aole no hoi he j uiau kue ana mai ia Ukou akuJ Nolaiia, i ka hiki 'ana ae o.kai m&nawa o na leale* e masauia-| ia ai, ua akoakoa like mai 1«.; na, •aioho o na lealea mua o ke ku»j kiui ame ka mokonioko. Uaku [ kulu muu ia uui la o a mc koaa kokoolua maiuna o'ke:

kahu.-i. Oiai iau« e makuukau ana e holo, ua hoi.keia mn ia na wahi a ui mau moho heihei kukuii nei e hold ai. U a Jioike pui a mai īa nc ho i ;\o me- a laua e Lwe a,i i hooia no ko laua hiki ztm mai ia mau wahi i 'ko iaua ws. o hoio.ana, I ka p'iu ana b kela mau mea i k.i Kvikeia imu-i o na moho kukini, ua haalele iho la laua i ke k*huu nioko.'iioke, a oka pahu hoi e hoomuka ai o ko laua holo kukiai ana.'l.ka. nae a laua i hoomaka ai e holo kukiai .ua hookuu aku -la Ka'nenui ; a : Halalia e holo mamua. Oiai na ■ua Kaihenui nei i ho; h r u aku ai i ke lakou hale ame. kona hcaha;:au e nana ai i na laaiea hula e malamaiā, ana malaila. iie manawa loihi maoli no keia noho ana aua Kaihenui nei e nana hu:a, ua haaiele iho la oia ia Kalahuipuaa. a ulvali aku la mahope o kona hoa kukini e holo la mamuiā, I ua Halalia la e holo la mamua, aia ka noonoo iioko ona kahi i holapu ai me ka olelo ana iioko ona, aohe mama nana e ukali aku uia. laia no nae e hookokoke aku ana Ina palena mawaena o K&u me Kona, ua 'hoopuīwaia ae la oia i ka paaua iho o kekahi mea ma kona poo~ biwi. I kona nana ana> ae, o/ kona hoa kukini no ia e holo ana mamua he mau anana ka mamao. NoL'iila. ua hoao aku la oia e l hooke.u i kona mami; apau e li--Ihi !auna aku me kona hoa. [ ole nae hoi ke kokoke aku maj hope o kona hoa, ua nalowale laku la'oia mai ka ike ana aku a ua Halalia nei. I ka hala a na moho kukini ma ko laua aLhele kaapuni i kd moku o Hawaii, ua kaheaia mai I«m na moho .no ka mokomoko ana, Ia wa i oiii aku ai o Eahaaauanui :ime kona hoa mokomoko nons ks inoa o Ha kuilani, Mamua mai nae oHa kuilani i komo mai at a ni'ihope m«i o Pnhaahaanui. Oiai laua e ku ana maluna o ke kahua, ua hoikeia mai la o ka mo Komoko a ha'īha'i aoa paha tle mokomoko hoi e hnnaia ana no ka make ame ke ola, e Uke me ka makemake o naMii ka'naaiua i hooholo ai ika po nc\, wahi aka Ilamuku i hoike ae ai ike akea. He lealea no keia i nui ka nuneia mawaena ona kaaaka i akoakoa ae iioko oke anaina. No ka mea u ~ kamaaiau loa iakou iloko o kela nuu anahul'4 ekoiu ana malihini e noho aua uulaila. A noUila t ika hoo:nuki aaa ona aioho mokomok.i u - hoikeikē -a£i ko laua asurnu: ko Uua ikaika i kinohi ua ikoia aku la ko hoo:kaika mau ana e ko ka. niakoas.:ke o kum uaiia i hooholo ' Noiaila, ua puana ao ia o Pahaahuanui i keia raau xu&u«la mau maenala o|elo hoi e ho ke euai aua ika hooiiaua aku o ke K;l? ame ka lao*.;