Ka Puuhonua, Volume III, Number 17, 12 May 1916 — KILA a MOIKEHA HE MOOLELO [ARTICLE]

KILA a MOIKEHA

HE MOOLELO

;NQ> ĪT<i Hoaholo Kapanah^—A k* Kama Kapu a Hooipoiha* malanai i ka Nalu-kse o Makaiwa. Kakauia e C>lofaxa-Nui-Axe;a ' MAHELE ELUA. ui o ila rae koiaa tr3U a m a ka moleu o ke * eiki—• li? Lua (Oahu nei)—-a Holo Ana oila—a—Moikeha no Tahiti» "Pehea la oukou i —manao a lanakila ana kela wahi keiki maluna o ke a- kanui. He hupo loa ia! aohe he kamailio ana aku i koe, he manawa aku keia no ka hoohana ana i na olona ame na aahuki o na lima. O ia ka'u e waiho aku nei : nau aku ka hana i koe o keia manawa," wahi a Keawe i kamailio mai ai, I keia wa i huli ae ai ua Kukuipahu la a haawi ae la i ka hoailona no ka hoomakaukau ana o na moho ia laua iho no ka manawa o ka hana. A ia wa hookahi no hoi oia i kamailio aku ai i ka aha kanaka me kei| n&u olelo e hoeueu a e hoonioniia ai ko lakou mau manao: . h "Ua iohe mai nei no oukou i na otelq a keia moho i kamailio ae nei, me kona kapa pu ana mai nei hoi ia lakou apau i ka hupo. Nolaila, e ku oukou me ka makaala no ['oukou iho i ko lakou [.nei wa e hoopapa ana i ko laua ike *k* akamai ame ka ikaika, ?> a haawi hou ae Ia oia i ka hoailona no ka hoomaka ana o ka mokomoko. Oiai o Pahaahuanui i kokoke loa aku ai ma ke alo o Keawe i kela Wa 1 haawi r a ae ai ka hoaiiona ho ka hoomaka ana e mo|spmoko, m lele keke mai la o Keawe imua e hopu ai ia Pahaa huanui me ka m»nao e [paa ana la ua wahi pahaa nei iaia. O ka mea loa nae iloko o kela manawa, o ia no kona hoohoka jia ana, me ke koele ana mai o kona lae i ke kikoniia e ua Paiaaahuanui nei. I No ia mea, ua hoi hou aku la j ua Keawe nei no ka hopu ana i ka lua no ka manawa, eia nae, iaa loaa iho la oia i kekahi pa'ii mahanahana ma kona poo, a pa j laha āna iluna ō ka lepo, inea hoi nāna i hogi aku i kai uw-ila o ka inaina iloko ona,'a no ia mea, ua ala ae la oia iluna a holo mai la imua me ka manao e a e hawelelua mai paha ia Pahaahuanui, aka nae, aole i ko ia manao ami ona e hana ia hana, no ka mea, me]ka hikiwawe loa fo Pahaahuanui i m u mai ai ia Keawe, a īa ana na wawae iluaa . I ka nookuuia ana \ iho, ua paa oia i ka hawelepaaia e aweawe a ke akamai lua. la wa ij

; " ' : hoomaka hou ae :..i ka ka e no ika uwauwa rne ka olelo ana iho: - "A loio oe i ka ua , hooulu i ka la iool. 0 kou mea hewa ka ia o kou .a'oia aku i ka mea mai kai,„a ao,*kanaka ae no ,hoi ka noonoo i f keia aoeuluukH ia aku nei. O —i, O —i. Halia ke akamai a nui, hooulu no hoi ika ikaika a nui, alaiila, hanee ita puu o Haupu ia oe," s a noke hou ae la' lakou ika hookanL kani pihe. I keia wa a ka lehulehu e hookanikani pihe nei, aohe wah mea a onioni ae__ o ua Keawe nei iloko o keia nui uwauwa a me ka hookanikani p«he. Oiai,. iioko oia wa hookahi i hooho lep nui mai ai na kanaka eno noho ana malaio o ka lae o Kae lehuluhulu i ke kahea <ana mai iaia: <; E lakou Ia e! Eia ae na kukini. E lakou la e hauwalaau mai la e! Eia ae na kukini ke hoi mai neir He hookahi wale no e'a. lepo e pii ae la ke ehu i ka lewa. Eia ua e'a lepo nei ma nae ae Popoki. Owai la keia ma ma ehoi mai nei?. Eia la ke ehu lepo me ka nonoula i ke kula a hoea mai i Puako," wahi aka aha kana ka i hooho ae ai me ka leo nui. | Haupu wale ae Ia no lakou o Kahaa-a. Oiai, ua ike iho no Ia kou ia Kaolulo e hoohaehae ana ia Keawe ina mmuke mamua koke iho. Nolaila, aia „lakou ke ,ui aku la a ui mai iwaena iho o lakou me na manao pihoihoi, no ka mea, he lehulehu lakou i pili aku me kekahi poe alii kamaaina mahope o Kaolulo. ! Oka mea wale no nana i hoo ki ae i kela mau manao pihoihoi 'ame ka nune nui ana iwaena o ka lehulehu e kuku nei e nana i ke ku mai o ka ehu !epo ame ka 'ua nonoula e - ukaii mai ana, oia no ko lakou wa i.ike mai ai i ke ;alii opio o Kamawaelualani i ka 'hookahakaha ana mai i ke ka•hua, Nolaila, me ka h ; kiwawe :loa o Kukuipahu i kahea ae ai Ime ka leo nuimoakaka: ! "Oiai na moho kuini oka hei 'hei ua holo aku nei, a elike no hoi me na mea i hanaia mahope iho o ka holo aha o na moho kukini mua, pela au e koele aku fnei iwaena o naMii kamaaina, !eia ke alii malihini ke holoholo !mai nei iluna oke kahua, owai |iwaena o oukou ke ku mai aea ma ko oukou aoao no ka hoike'ike ae ana, ua law-a no ka M> ku-Nui-a-Kea?" He manawa loihi loa ko Kukuipahu ku ana mai me ka nana ana ma o a mnaaei iwaena o na alii i ko hkou mea e ku mai ana. Mamuli o kona Ike ole aku ua kaheaho;? ae la oia: "Ina aole e loaa ana kekah; moho ma, ko ookou aoao n a |camaaina nui w.iena mai o oukou, o keia no kekahi hana[ hilahila o!e loa iwaena o

. o ka mokupuni nui nei a Kea. Oiai, no kakōu jiā kamaaina nei makemake i waiho aku imua o j na māliHim ma kaTcTaku la hinei. Ma keia wahi i kahea ( pakahi aku ai o Kukuipahu i ka j inoa o ka aina ame ka in a o ke; -alii o ia aina e naho ana iloko o , ka aha kanaka. j ; Ua hoomaka kana kai?ea anaj mai na Koia mai, he elua noj aina me na alii i hala ae # me ka: ekema leo ole mai o ia mau alii,j , ua ikeia aku la kekahi o nn ali 0 Kukui.haele i ke komo ae ( , iloko o ke Jkahua. laia e j ,hele ae ana o ke kahua; imokomoko, ua pane ae la oU; j <{ 0 keia ka mea kupaunaha~J ,loa, o na alii na lakou i hooholo. ikela mau olelo inehinei aku la, j jua pee aku la iioko. o ka puha-j 1 iaau me ka manao e nalo. Aole e nalo, he pee ana na ka Lepelepeohina. Komō iloko o> ka pueuwala, koe no ke kino! iōle iwaho e holoholo ai, J> a hoo-j ki iho la oia me kona ku ana iho ma ke alo o K;b. laia i ku iho ai malaila, ua au hoo ae la kona mau maka mai kela kihi a keia kihi a ka aha kaaaka e'kuku mai ana me ka manao e ike a lohe i na mea e hanaia ana. I ka nele ana o kana mea i makemake ai ma ia aoao, ua hoohele loa ae Ia kana hana ana a kona mau maka ma kahi aoao o na alii e nonoho ana ma ko lakou wahi i hookaawale ia ai e na alii kamaaina'mai Na poopoo mai ma Kona a hoea loa aku i Kawaihae, ma Kohala. I ua Kukuipahu nei e hoonee malie ana i kana nana ana iwaena o na alii mai kekahi aoao o ūa auolo lanai nei a hiki i ka pae ana ma kekahi aoao, ua ike ole aku la oia i ke ku ole ae o Hinakukui kekahi o na alii' opio o Kau i ka lawa ma kela hana o ka mokomoko ame na mea apau e pili ana i ka oihana hooikaika kino. I ua Kukuipahu hae i huli mai ai a hoonee hou ka nanā ana iwaena o na alii, • ua ike ae la oia i ke ku aku o Hinakukui iwaenakonu o ke kahua mokomokb. O ia kana i hooho ae ai me ka leo nui e kukala ana penei: "E : a ka hoa lealea o ke Alii Opio o Kauai. O. Hinakukui keia ko ka a : na kuamakani o Kau eueu a kaeaea ma na hana mokomoko o kela ame keia *ac£ Nolaila, o ka hoa ia i loaa i ke alu malihinī, hoikeia ae ka ke akamai, ame ke oolea wlkaai o ko oluh mau lala," a hooki iho !a o Kukuipahu i kani katnailio ana. Mamuli o keia leo. kono a ka Ilamuku o na hana iealea o ka la, a mamaa a£ lioi o koaa Uaawi m-n i ka hoailoua uo k,o iaua aua no laua iho no ka mauawa o ka haiia, ua Inli aku la o Hinakukui kc

alii opio q ka kuamakan 1 imua o Kila kona hoa bookuku ame Kukuipahu ka Ilamuku a olēlo āku la m<Tk~ā leō akahale ame ka moakaka i kx i ana aku: "Mamua ae Jo ko laua papal£o ana aku e ka malihini,' a ma ' mua hoi o kōu kena ana mai ia ? u ame ko'u hoa nei e iiuliu maua no. maua iho, he manao ko'u e waiho aku imua o olua, ina hoi eae ana olua me ka oluolu maikiii. " u He mea makiai ole loa ke . panikuia ana o ka manao o kekahi mea r makenīake mai, e hoike akea ae i kona manao, ma jia paha hoi auanei he maiiao maikai no !a i loaa ole ia'u iloko 0 keia manawa, eia nae hoī, ua paoi mua ia aku la e oe me kou lohe o.e iua manao la. Nolaila elike me ka'u i nonoi mai nei i ko'u oluolu no ka ae ana aku, ke hookuu laelae aku nei au ia loe e kamaiiio elike me kau i ike iai he mea ia no kaua e pono ai Ima ia hatta > * > a hooki iho la ua ! Kila nei i kana kamailio ana me !ka ui ana ae *i ko Kukuipahu Imanao no keia kumuhana i wai- ! hoia mai e Hinakuk-u-i, o ia hei |kana i huli ae ai a kamailio aku !Ia Hinakukui i ka i ana aku me jkeia mau olelo. | u Ua like no ko'u manao me .ko keia alii opio o olua, nolaila, nei au 'o keia no kou ! wa maikai e hoike mai ai *i kou 1 manao, oiai ke anaina e noho ana. Aole hoi e iilowa- ! Ie kou manawa kupono no kā lq- . jhe ana aku i kou manao i.ka 1 hoomalu ana i na hauwalaau," !a hooki iho la r ua Kukuipahu |nei i kana kamailio ana. | Ika noho hamau ana iho jaae jo ka'aha kanaka, ua haawi mai ;la o Hinakukui i ka hoomaikai 1 a i mai la: * <f He mea no'u e hilahila ai i ■ keia hana a makou na kamaai!na i hana iho la, a i mea nae J no'u e hilahila ole ai ma ko'u ' komo pu ana, owau ponoi nei ! kekahi o na alii hanauo ka mo!ku nui nei o Hawaii-a-Nui-Kea l a pela au i komo mai nei ilojko i nei oke kahua mokomoko ma Ika aoao o alii p ,a Kea, aka nae hoi, ma ka mea I poloiei maoii o na ; alii kamaaij na, ua pili maoli no ia i na alii . apau e uoho ai alii ana maloko I a maliina hoi o ka lepo o na mo } ku o Hamakua ma ka huii makani aku nei o aa Kona ae uei e nui uui nei i a,* .kukuua o ka La, ame Kohala uei uo hoi e haupeepee mai nei iloko.o ka nuu Kalapueo. No'u iho ame ( ko'u rnau lioa mai mao o na kua eJtolu, apeia, hei ko makou ; makua e noho mai nei enaloko o 'ka o auikeu iho la :;o ua 'kuniaaina, I k:> !ohc poao una uui oua o m moVa kv.a;oluuu akau oko'»: i keu mau olelo a uaalii ne : , na \vi;i Hke iho ia ko Ukou :r.;u poo ibk\