Ka Puuhonua, Volume III, Number 23, 23 June 1916 — KILA a MOIKEHA HE MOOLELO [ARTICLE]

KILA a MOIKEHA

HE MOOLELO

■ —: NO ; *Ka Hookolo Ew<i Kapanaha—A ke Kama Kapu a Hooipoikamakmai i ka Nalu-kee o Makaiwa. e

MAHELE ELUA. 'Hui o Kila me kona rrau kupu tna ka moku o ke Keiki-w]i Lua (Oahu nei)—a Holo - . Ana o Kila^-a—Moike-ha 110 Tahiti>

"Ua holo ia! Hookahi wale no mea i koe ka hooko"aku i ka hana. No keia haina i oili li ke mai me ke olowalu mai ko iakou waha ponoi mai, ua huli la oia a kena aku Ia l'ia Moaula e ohi mai i na waiwaijapau 0 ua poe alii kamaaioa r:ei i hoamauia mai ma ko lakou aoao ' mai me ko ianei rnau -waiwa». Uakaheapu aku la no hoi ua Kaolulo nei ia Pahaahuanui haku pokii e hele mai imua ona. 1 kona hoea ana k\%\ malaila, ua - kena koke aku Ia o Kaelulo iaia e hele aku e kokua ia Moaula 3 ma ka ohi ame ka hoomaopopo pono ana aku i na waiwai apau 1 pili ia mai> Iloko o ka manawa pokoie wale np, 'ua pau loa mai la na Iloko ka manawa pokole wale ao, ua pau loa mai la na mea a pau malalo o ko laua nei malu. ua.huli ae Ia ua Paahaahuanui ne? a kamailio aku Ja ia Kaolulo me ka moakaka: c< o kou kuleana wale no ka kiiea i koe, o ka hooko aku i ka hana.' , No keia kena *na aku a kona hoahanau iaia, e hooko aku, ua 'liuli koke ae ia oia a olelo aku !a ia Kahu-a: "Auhea oe e kudFhqa lealea: Ua lohe ae la no kou mau pepeiao i na olelo i kama'lio ia iho nei ia'u. Nolaila, o ka hana wale no i koe i keia manawa, o īa no ko kaua hooke ana aku i ka kaua hana ma |ko kaua mau aoao pakahi. Ina no hoi no ko maua lilo aku ia oukou, ua pau i!oa na waiwai o kela makamaka naau aloha i ka lilo ia oukou, a Liiawaho ae no hoi o na waiwai i hoopaāia aku nei, o ia no iia iwi o keia kamahele e ku aku la imua ou. Pehea la, ua makaukau oe no ka hooko ana aku i ka hana i waihoia mai nei ma ko kaua mau no ka hooko ana aku?" Aole i hookakanalua iho ua Kahu-a nei i ka haawi ana mai kona apono ame ka ae ana mai i kona makaukau no ka lawe ana ae i c kana "oiiiu kakoo an« ma ka aoao o na'lii - kamaaina. O kana wale no i pane mai ai me ke ano hooio a akena i kb m ike i ka olelo aoa mai: **Aohe wae; a aohe no hoi he

hooulolohi hou ana iho a ke keik\ o na Puū-haele-elua iloko__o_ keia manawa! No ka aku kakou apau me keia lehuleha e ike iho ai i ka makaukau ame ka hawawa o kela ame keia aoao, o ka'u nae e kaumaha ioa nei ma keia hana a kaua e _ hooko aku ai, o ia no ke kaa ana mai nei malana o kou hokua opiopio ke koikoi o ka lawelawe ana aku i keia hana no ka o keia pue palauaielo e napa mai nei na I oi loa aku hoi koikoi mao kou alana ana mai nei no i kou ola." . "Aka nae hoi, o ka mea iho la no ia e ike ia ae ai ka ike a me ke akamai o na moho na laua e lawelawe aku ana i keia hana nui. No ka. mea. e hooikaikai ana no of no ka hoopakele ana ae i kou ola,. a pela no hoi au e hooikaika ai no ko'u ola iho. Aole hoi no ka [ haawi ia aku e hana mai no kou o!a iho! E hooikaika ana paha oia e hoalo ia ae ka make mai ia oe ae, aole paha? Aka nae, o ka'u nae e olelo aku nei ia oe, ua nui maoli no kou hupo o ka ae arsa aku n«i i kou ola i mea lealea ia na kou alii o ka hele a-u like ana mai nei o keia mau kai. Oiai, o na kane ame «a wahine akamai loa i ke konanē a puni ka aina mai keia mokupuni nui aku hoea loa aku i ka aina a i haalele aku In, aole loa he hookahi o lakou i hoi aku i kona wahi i hele mai ai-me kona kino ela. Oiai lakou apau, ua pau loa 1 ka make. , Na keia mau olelo keha a ua Kahu-a nei me ka hooio nul i ! hookomo aku i na manao wela iloko o ua Kaolulo nei. No ia mea, ua ikeia aku Ia kona mau maka i ka hele a kahukaena i ka imu kaikoo, o ia kana i pane mai ai i keia mau oielo: "Nui io no ka ike ame ke akamai o ua keiki 'laio na Puu-haele-elua, ke puehū liilil la ke ola hope'o ke kalb iwaho. Aia nae hoi i ko kaua hana Vna aku e ikeia ae ai ka mea oi aku o ka ike ame ke aka.mai iwaena o kauaj Nau paha ka eo kana .a makua, a i ole, na J u 'paha ka eo na ke keiki! O ka mea oi loa aku nae ia 6 ka mea hilahila, ma e make ana ia'u \ kahi keiki e lei nei i ka pohue i ka a-i " Hooki iho la oia me ka huli ana aku imua o' ka aha kpnaka a ninau aMu la me ka leo moakaka: "Aole anei hoi "'pela?" "He oiaio kela! O ian c i ke hilahila ana ke kanaka makua i kukui aku ke k«ulann o kona akamai i nei hania he knnane a puni na moku. Hoi iho no hoi nana ponoi no ia e r i mai ne;i me na olelo akena he n \ e haino\ī aku la imua oa rrc kona maiiao kuhihewa pahi r e hopo iho ana kekeiki o na kai ewa'ii i a-uia mai la. O iea m.ikou wa

!le no e makemake aku nei ia iolua, o ia no ko o!ua hooko aku J i ka olna hana i waiho ia aku| rjei. anei pela ko oukou makemake e ka lehulehu e kuku mai nei?" I ka hooki ana iho no o Moaula, ka mea nana na olelo maluna ae, i kana kamailio'am, a me kona ninau ana aku i ko lakou maliemake, e ia no ka nianav/?. i olowalu llke m?i ai ko lakou mau leo hooho- i ka i mai: "O ko makou makemake m aoli iaī , Aple o ke kualehelehe wale iho no;" Mamuli o kela hooho lokahi ana mai o ka aha kanaka, me ko lakou kapa āna mai iaia i ke kualehelehe, ua pil ae-Ia ke kai 0 ua Kahu-a a noho koke iho la oia ilalo e hoonee ai 1 kana mau iliili konane. Mamua nae hoi o kona hoonee ana aku 1 kana mau iliili, ua ninau mu? mai la oia i kona hoa l'ēalea i 'ka i ana mai: %< la wai ka mua, a o ka »lii!i hea ka?" "O ka iliili au e haalele iho o ia ka'u! A eiike rr»e na mea i maa ma na k,vhua kooane apau e hanaia mai nei, pela no auanei kaua e hana aku ai. Nolaila, aole ia he nīnau hoopaapaa no O ka hana wale no i kee iloko o keia. tnanawp, o ia no kou hoomaka ana aku e hoonee i kau iliili imua o ka papa konane, oiai, o ee ke kamaaina nona ke kahua !ea!e3 a kaua e papa lealea aku ai," wahi a Kaolulo me ka leo o!o» walu pihe. Oiai ua Kahu-a nei ua kaa aku la oia ma ka aoao o na iliili j eleele i hoonoho mua ia ai e ka I mea nana e malama ana i ka ipapa konane, ua lalau iho la oia \i kekahi o kana mau iliili-ma kona aoao % hoonee mai ia me ka huekeu ana ae « kona poōhiwi. Na iala hoi ka hoeku i konapoohiwi, ua hoohalike aku' la no hoi o Kaolulo me ka hoe'nee an?. aku i kekahi ilīilī keokeo ma kela aoao !ike no me ka 1 Kahu-a i hoonee mai la i kana' mau iiiili mua loa 1 Ia laua e like Ma i ka laua mau i-liill, aole he hookahi iliili o kela ame keh aeao i haule a inake mahma o ke' ka-! hua konane. Oiai hoi, o Kahu-a : ka mea o laua i hele a pili loa i'i ka papa konane me ka loaa o!e he ohi i kela ame keia aoao, up hoao mai la o Kaolulo me k & makaala o kona holealea mu h | hooeee 'hou ana mai a ua Ka-' ■. i hu-a nei. Ia ua Ttahu~a nei i ! .heonee mai ai * kana i*?i?i e!ua ! no ka ekolu o ks o ia' no ko K?o!ub i pir.:\ ai ! i kana iliili ekuhi a pi!i rna ka aeao o U3 mau i'ii'i eki' 'la ma 'ka laina mnrr.u?. iho me ka : ke el? o nn nnk?, o k.: Vh h\i e nnm m?.i nn;\. He wahij hoi ia ? hiki ai ia Kaolulo e ohi

aku ī. Hīili aua Kahu-a nei me ka hoppaapa# oleia. Ike ka'i ana ae o ka lima o u.a Kahu-a ne% ua pane mai Ia o Kaolulo: . "Ahaha! Pau ekolu ia Kini Bekj, a he wahl nuku hoi no ka Pnaa-hiwa kela e okuu mai ma_kela Li:!i o kela opu amau. Ok no alii. Ua ike ki akii la ku yoo p ka pueia i ka okuu He- n ! ;i ro neia k'a ; k t " ,moku," a * heeki iho la oia. lua nei e kamailio ia i kela criau olelo, aole no he mea a ike iho o na mak* nunui o ua Kahu-a nei ka mea e noho ieoKoke la ma ks aoao oka pa pa konane. Okilea aku hoi ko ka aha mau maka, oiai, he m&mao iki aku ko iakou mau maka uui ka papa konsne aku* Oiai o Kekolulo e paa ana no \ iioko o kona iima i ka iasu Ilioha i keU manawa, a kuhikuhi aku Ia oht i kana Uiili' ame na iliili e Llo mai ana iaia ma ia hoonee ana aku ana. Ika ike an'a' mai o ka aha !■ kanaka i ka poloiei o na olelo a ke keiki i ole-io aku a* ma ks ku lana o na iliili e waiho moaka ka ae ana imua o ko l?kcu mau pjikaihu ame Kahua ka hoalea lea oke keiki, ua ne-i koke ae *a na leo uwa-o ka lehulehu me ka hooia ana ae i keia mau olelo akena: ' "Auwe ka ike ame ke akamai oke fteiki-e! īmua iho • Ia no o ka pukaihu, ao ka ike ole iho la no ka hoi ia." Ao!e n?e fce hoonee aku o Kai olulo i kana iliili a ohi mai ho 1 n-a aka 5 kena hou mai la oia ia Kahu-a •? hoonee mai i iliili hou nana i mea nana e hoalo ia 22 ?i ka lilo mau wale ana aku o kana mau manu 1 ke'lii a ua Ka'oiulo nei, wahi ana,. ■ Mamuli o keia ana aku a ke keik: ?air. e hoonee heu mai i kana 'ua kunsna iho !a oia me ka hiki ele iaia ke f mai 1 kana iliili kupono e hoonee aku ?j. Ua hala maoli - kekahi . naanawa loihi 0 keia kunana ana eua Kahu-a nei. Aua kua molow T a maoli no o Kao!u!o i keia hana hoapa apa wnle iho no a ua Kahu-a nei. Hia nae : ua poha e mai !a ka !eo heokikina o ka lehi!lehu i ua Schiva nei, e enoonou ana iaia e hoonee mai. me ka noonoo o!e iho, he hana Mki ole ka hoonee pahia an.-> ? ka man?.wa hookahi. Oia nae ka lakou i hooho maj ai: "H aha ana la ka hoi o ua Kahu-a e hoara?pa wa!e mai r.ei. Kai no hoi o ka heonee aku kou i kan iliili i ikoia ae hoi ka hoopunipuni ona olelo oke keiki. Aohe au iliili hoouee ole e ka ka makamaka," wahi a Ka olulo me ka hoeken ana ae 1 :u poohiwi ame na kuemaka.