Ka Puuhonua, Volume III, Number 25, 7 July 1916 — KILA a MOIKHEA HE MOOLELO [ARTICLE]

KILA a MOIKHEA

HE MOOLELO

–NO– Eka Hookolo Ewe Kapanaha-A ke Kama Kapu a Hooipioka-malanai i ka Nalu-kee o Makaiwa-Kakania e Olopana-Nui-Akea

Makaiu)a. ' Ka3tenia e Oi,opana-Nui-Ahea MAHELE ELUA. 3ai o Kila me kona rrau ma ka moku o ke Keiki-*tt ILua (Oahu nei)—a Holo Ana oKila—a—Moikeha no Tahiti. Ma keia hana ana a ua Kaim~a hooulolohi nei, aole nae he kapaailio wale aku o Kaolulo. Aka # I ka pau ana no o kana mau miliapa ana, oka noho ko ke iho la no ia o ua Kaolulo nei ilalo; a hoomaka mai la i ka hoonee i napohaku iliiii ma kona aoāo o ka papa.

laia nae i noho iho ai ilalo a hoomaka mai la e hoonee i ka o ia like no ka manawa i hoomaka pu ae ai e walaau leo aui i ke aiio o ka hoonee āna; e Hke me ka hana ana a ka 'poe kuda!a ka hihio a haule ole o na olelo, pela okoa iho la no o Ki»olulo ia makou e noho like ana ma ka aoao o ka papa koaane. I hoi hou mai nae au i hope nei r no ko'u maka'u j ka aku i kela mau kai loa ma o o Kaumalumalu. E ole nae hoi ia, mama iki ae ai ka waa o aole e komo ino loa iloko o ke kai. Nolaila, i kela wa a EUolulo i hoonee ae la i kana pohaku mua loa, ma waenakonu oja i hoopii mua ae ai a hoomau aku la o?a i ka hoopii ana a hiki i ka pili ana ma kekahi aoao. Eia iiae, no o Kaolulo ke hoomau a kona wa e hoonee ana i ka■na iliili. Na ia hana a ua Kaolulo nei I hoolauwili aku i ka noonoo o ua Kahu-a nei, ā poina loa iho la oia i kaiia fmau mea i hoolala mu* al i mea e loaa ai ka lanā» kila ama ka noho alii ana ma*una o ke keikL ka mea, i ka wa a Ka-hu-a e hoonee mai ai, e hawae mau ana kana iliili i ke keiki. •Mamuli no hoi o ia hana mauia e ka aha kanaka, ua kua ounule m'aoli o Kahu-a. O ia lae ka mea nana i kono aku i u*. Eahu-a nei i ninau ae ai i lee kumu o ka hawae a halula mau ana o kana mau iliiii ke !ioonee mai, aka, o ka pane nae $ ke keiki: ; 4< Nau ponoi no i hookomo inai pela!" "O ko kaua alahele like no hol e hoohee nei, o ka me a haolao nae; o ka oni-a-hawae ae la c< He mau haawina mau no ia i ka k o ka makeP " !

"Pela io no paha?" Na keia mau olelo oke ano haawipio a ua Kahu-a nei i hoo komo aku i na manao aloha iloko o Kaolulo a kulou iho la oia ilalo e noonao ai, a i kona| ea ana ae, ua olelo mai la: I "Heaßa iho la hoi ka mea o ka maka'u ā kanalua ana. Ina ; aku ka make ame ke ola imua! Aole paha o ka !ke aku ika uahi i ka pu-a ae, a manao iho he ahi ia a haalele wale iho me ka hoao ole mamua a eha ka ili i ka wela o ke ahi, aiaila, ku ka iiianao ana ae elike me ia he ahi ko laila. Alaila, e kuu makamaka heleuluulu, e ku : ae iluna a maloei loe hoonee aku na hana imua. Ana keia mau olelo hoeaeu a iua Kaolulo nd i hoala hou ae i 'na manao hoihoi iloko o ua Kā- | hu-a nei, a hoomaka mai la oia iehoonee hou i kana mau*iliili ma kona aoao.

Ma ia hana ana no hoi i ikeia aku ai ka ike ame ke akamai maoli no oua Kahu-a nei ika hoonee ana ina iliili ma kona| aoao, Ua like loa ka hooneeik■! ana mai oka iliili me he mea 1 lealea a paani wale no. Aka nae; hoi, iloko o kona nui ike ame' ke akamai e hoonee mai la ua' hiki ole iai? ke kaili aku i ke-J kahi ona iliili a Kaolulo mailuna aku o ka papa konane. Ma keia paani ana a ua mau kaeaea nei maluna ona iliili konane, ua lilo i hana nui na' kela ame keia o laua ka lanakila maluna o kekahi. Aka nae niamua ae oka huli ana o ke| kau o ua po ala, ua kaili hou ae la ke keiki i ka. lapakila maluna o kona hoa lealea, Nolaila, aia he hookahi a # laua hokua i koe a iaua e aumeume aku ai no ka make ame ke ola o ka mea e haulepio iho ana. Ma keia hana ana no hoi i ikeia ai ka lealea maoli o hana he konane. Eoe wale iho no ka alanaia ana o ke ola ame ka malalo o keia hana e hqilikole ai i ke kaae ame ka wahine.

Ae. Ma keia hokua hope loa a iaua, ua hoolilo ia m?l la ka Hee aeae ke aksirai o Kahu-a i mea paaai waleia e ke keiki. No ka mea, aole i kau iho ka wai o ua wahi kamaiki hoekalakupua nei a kakou, ua kaa hou aku la no ma ka aoao o ke keiki ka noeaii ame ka lanakila pu i'oko o ka wa hookahi, no ka mea, ina wa apau, a ua Kahu-a nei e hoonee mai <u i kana iliili me kona ole ao!e la,e liio aku ana ia iliili! ana i ke kaili ia, a i ole ia, e niake wale iho ana paha. O ka mea apiki a kupaianaha loa pae i ka nana aku a kajaha kapaka, o ia eo ka make mau a qina o na pohaku ilii!» a un Kahu-a nei. ; Nolaila, mamua ae o ke kiani ana o ka moa muia, ua haoihia aku la ua Kahu-a nei, e ka w-ai-

nui a holo i *ka olohelohe ame ka nele. O keia no hoi ka hooiaio ia ana mai oka nele ame ka make, a lilo ka pīli apau ma ko Kaolulo aoao, a hol<3 wale ?ho la ua Kahu-ā nei i ke kula 0 Kaneoneo. Ua mawehewehe ae Ia ke ala ula o ka malamalama i keia wa 1 kaa ae la ka make ia Kaolulo. Nolaila, ua awiwi iho la o 'Kaolulo Lka liuliu ana i, f kona mau wahi opeope no ka. haaleie ana iho Kalahuipuaa no ka lae o Kaiae ma ka moku o Kau. Mamua nae o ka haalele ana iho o ua Kaolulo aei i ka laua wahl i paani konane iho ai me ua Ka hu-a nei, ua huli ae la oia a kamailio aku la ia Puuwaawaa, ka mea nona ka haīe, ka ai, ka i'a ame ua lako apau a ua Kaoluk> nei i noho ai ma ua kaha la me ka hoomau ana aku i kana k; -

mailio ana: "Auhea oe e kuu makua o ka noho__ana iho nei i keia aina tna lihini. Ua ike a ua maopopo no ia oe na waiwai apau loa i lilo mai ia 'kaua. Nolaila, o ka'u wahi uku iho la no Sa i kou lokomaikai ame kou ahoniii oka malama maikai ana iho ne\ ia'u iloko o keia mau la ioihi a kakou i noho iho la, No ka' mea, o ua mau waiwai ala,»ua lilo m?i nei lakou apau ia'u elike me ka keia aha kanaka i ike iho nei i ka lilo ana o keia mau waiwai-a pau ia'u. Oiai, elike no hoi me ka lilo ana māi oia mau waiwai ia'u, pela kona mau waiwai apau loa e lilo mai ai malalo o ko'u malu no Jca manawa i maopopoole ia kakou. He hookahi wale 110 ou-kumu e.nele _ ai, o ia no ko lakou pau ana, ame kou hele aku ma ke alahele maa mau o ko kakou noho®ana.

He hookahi wale no a'u wahl waiwai e lawe pu ana me a'u ma ka huakai o ke alamoana, O ua mau waiwaj la a'u i kamailio aku la ia oe, o ia no na iwi o ianei!" a huii iho la oia a kamaiii(i aku la ia Kahu-a me ka Leo oiuolu o ka nahenahe malie i ka i ana mai: . ,{ la oe hei e keiu hoaloha o keia ahiahi iho la. Ke haawi aku nei au i ko'u aloha nui loa ia oe, no ka mea, ua hoomanawanui ia e oe na inea o ka eha eha ame ke kaumaha i aloia iho nei iloko' o keia po ame kou piha i ke ahonui ame ka hoomanawanui no hoi i ua olelo l : 'ke a keia aha kauaka i hooil; aku ai i aa.maewaewa ame ua pahe nehene ana maluna ctu Aka, aole loa ia mau " okk- i lilo i mau mea nui i kou n.onwo alienui, a hoomaln u;:. '.a oia uo kekahi hoamau heu u\..: i iiOuiiiiiiihk 1 : i.L- v_>c eiiioi U| UIo mai ia ia'u n*i waiwai a p4i i auiauia nph! v > o ka kaua kunu plli l heohoio ai, me ku upwno puia aua uui uauii

ame na i hookomo pu mai iko lakou mau waiwai i mea e piha ai ka waiwai o ka, eueu o ka t tnoku kuehu makani, • Ae. ona waiwai apau 1 hoopihaia ao kona mau waiwal, ua lilo ia iua kaeaea la o ka Ua Hoao, oke koena Iho mawaho ae, o ia ka'u i haawi aku ne? r:o ■Puuwaawaa, Mawaho ae nae o keia mau wal wai apau loa, he hookahi waīe no wahi waiwai i koe ' iho \? t a. |o ua wah'i waiwai k ka'u i olelo mua ae nei, o ia no ko mau wa!hi iwi. Ao!e kuleana o kekāhi | mea e lawe aku ai 1 ua waiwai |!a me kuu ae ole, no 'ia rrea, ua | H3o oe Ko ka. m.?uls Ume na mea apau e pili ana iou mau iwi 5 no'u ; a, t owiu •wale no ka ire.i kuleann ilaila, Pela hoi e I?! .• ai ko kino ame !m mea spau no'u." Ku koks ae la ca Kaolulo nei iluna a hoa kokoke aku la imua o Kabu-a me keia man olelo nahenahe i ka i ana aku: e lohe oe i ko*u ma nao hopt* no ua waiwai aia o'u, ka waiwai hoi a'u i hoole iho jnei ike kuiuan.* o kekahi mea |m*iuaa o iaiia. O ua manao hope ld o ? u e piii ana iiaila., oia ka'u e hoike aku nei imua ou jme ka loiie maio. na pepeiao j tthulehu 8' aha kanaka e | kuku «Ueii llfci t j No ld h?ea, ke -kono aku nei j au. ia oc e ku ae ilupa e je! Ua ku iiku ia ua Kahu-a n£; ilana, oiai g Kaolulo i kauo4ia heu aku ai me keiame keia . mau olelo: "E huli aku ke alo no Eahu.oa, a kaukai c.ku kahi aho hope loa no laila," a pela io no i ho.k.' aku ai oia ika kaueha i haawiia mai iaia.

I loa no a oili na kaina wawae qua Kahua nei. mawaho oke a ka puka komo, e ko manawa. koke no ia i ku ai iluna a maloelee, huii msi !a a kamaillo mai la imua ka aha kanaka 1 keia mau olelo ku i ke aloha: "E iohe oukou apau loa e kuku mai eka aI?H kanaka, Mai keia wa aku, a hoea iea i,ko Kahu-a mau la hepe aialuna o Wa iiihenu.i, he kanaka iaaakik ou ano. Aole loa he ku'eana o kekahi kane a wahiae e eku ai i koaa alahele, a hoopilikia wale ūku hoi i kona aoho aaa. r I keLi maaawa a Kiaolulo i jhoop>,k.t ao ai i kela mau olelo ie la» ua lohe mai la ua nei. No ka mea, iaia no i oili loa aku mawahe o *ka i o ka halau a i jpauuvkoncne ai me kona hoa, u.i hih hou niai ]a oia ; hope e uoo-01-e ai i ka munae o ke keij\i <\\ u:a e htle aku i \vjho, I kona lohe uiaopepo !oa ana mai 1 na olelo jae i ka oili ana aku mai ki wafLa mai o Kaolulo, ua i woueiho la no oia iloko oua; ■ ■ ■' ' :v * " : , V' i'- ' '