Ka Puuhonua, Volume III, Number 28, 28 July 1916 — KILA a MOIKEHA HE MOOLELO NO Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

KILA a MOIKEHA HE MOOLELO NO Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

iUaleani» e Oi^opa.n a»73T? i» AETE A MAHELE ELUA, 3ui o Ki'la me tona u kupu iama ka moku o ke Keik;-~K Lua (Oahu nei)—a Holō Ana o Kila—a—Moike- . ha no Tahiti.

Aka hoi, ina e loaa ana he wahi mea e hoowalea ia iho ai ke alii opio, o ia no auanei ka mea nana e hooliohi aku iko lakou noho ana ianei no ke hooaheaheia mai e ka makani b.uihui m ai n a ku ahiwi ro a i, 0 ka 3l&o kaulana no nae hoi e pili ana i nalii, o m no ka lilo ana o k-j lakou mau manao.i auwahawai. Ma' kahi a ka auwahawai e mee aku ai, malaila no auanei ' k& wai e kahe aku ai. Pela no keia x)Ie!o a ke alii epio ia makou i haalele aku ai ike ka ha o Kaelehuluhulu, Ina hoi e lilo loa aku ana ka oukou mau ana i ke alii haku qpio o kakou ma oukou mau hoonanea ana, aole no e nele ka hoololohe' iho, a e hala okoa u he mau anahulii la e noho bou iho ai. "Pehea ana oe?" wahi a ua "Pahaahuanui nei i kamailio hookamaemae mai ai. U E noonpo mua ae au i ka'u snea e hooholo ai ! i keia mana- ; wa, no ko kakou hpi like paha, a. i ole, tio kb oukou hoi paha o oukou wale .po. Ke kau mai ne? kela loa o ,ke kaikuahine o kakou e kauoha ana ia kakou, aole e haalele I ke alii. Malia ila i ka noho ana aku i ke*a mau la ka maopopo o ka hoi 3me ka hoi ole paha. Ē nana aku hoi kaua no ka pono o I ka haku alii o kakou. He ma-u no hoi keia mau la e noho aku ai, ina hoi e pono ana ka nei apa ana mai. Q>ka nanea iho a hala he mau •1a o ia ko'u makemake." **Aia no ia i kau hana ana mai. He a lii puni lealea m; o!i ,fK> keia elike no me ke ano o ka; aiakuakane nei. O na hana la-j welawe ljma a hooikalka kino, o ia kana mau lēalea oi lpa aku ulumahiehie." nae, he kilakila loa kona komo a lawelawe pu ana rae makou ma ia mau hana. Pehea, na.kii ia aku nei kaū mau mea a hoonaneaia iho ai e ke alii opio i Huliu iki aku hoi ka noho ana iho e ike ako i ka nani o keia mau kaha. Malia paha hoi he nui wale ao na meaai o keia rr«tu kaha e hoaloia aeai ka poniumu o tia maka i ka kikiki o lae.Aole'hoi e hihi, ua hoo-

palaleliaia," a akaaka leo nui ae laua, no ka, mea, u,a maopopo mai la no ike kaikuaana ke kaona ona olelo ake kaikaina i hoopuka ae ai." No keia mau olelo hoakaau a ke kaikaina, ua i aku la eia: "Aole e4cala au i hoouna ai i na elele e holo aku e hoakoakoa mai ina leaiea |like ole a pau imua nei ,o ke no ka | mea, elike no hoi kakou'! maamau mai ko ainaj mai i'hoolilo riui ia qna hana kap.puni, a huakai makaikai a na'lii ma na hana o keia ano,pē la no ia e ik£ia o kel ame keia aloalii keia paeaina. Ae. 0 na kanaka koa, na kanaka ikaika ame na kanaka wiwo o!e, o lakeu na , kanaka e ela ai ke alii a ola pu ka aina ame na wahi hulu ,oiloilo," a hooki iho ia i kana kamailio - ana. Me keia mea i kukaia mawaena o Kaalepoko ams ua Pahahuanui nei, ua hoi hou aku ia laua no kahi a ka ona kamaaina e puuluulu e nana ina malihini. Aka, oka oi loa aku o ka pikokoi,ia ma ua la nei kela i ? a palahalaha melemele i kapaia he huhau, q ia no ke alii opio p Kauai. No ka mea, aole ioa he manawa nona e kaawale aku ai mai ia lakop aku. Ma na wahi apau a -ua j Kila nei e hele ae ai, p keia poe makamakg no kekahi o ua kaha ; , "Eia nae hoi, elike pp me na olelo mua aua Kauai s nei i olelo ae ai no ka ame ka ; hoohemahenia ke kumu nui mai o ka nele, pela no oia j ku ae ?\ a lav/e no a kani ka iy/i i kinohi. Aole oia i nana wale aku t ka nui oka lehulehu p na alii opiōpio kamaaina I ho,ea ma!a-| ila iloko o kela la. ! ; Oiai, ua pai ae !a np oia i ke oolea o kona kaikaina, a no ia mea, ua nui a lehulehu wale o na keiki alii opiopio i 1 hoohoka ia e ua keiki nei o Kauai. 0 ia kana i olelo aku ai impa o Pahaahuanul i kek&hi la:, ; ~ "He aina nui keia i piha me iia'lii opiopio." He poe hoi lakou i piha ko lakou ijnau lala me ka ikaikai. hewa wale' no o ia no ka o i ko lakou mau makua nana mai; lakou. No ka mea, aple loa ī; a'o ika lakou mau i ka' ike ame )(e akamai a n|ii. ] Nolaila, pela mau la no : lakou e hoohoka mauia| aku ai e' na malihini e kipa mai |ana. j Mahope iho o keia hoi hou, 1 ana aku a Kaalep3koj|ia a hui; hou me ke s!ii opio, ya ninaUj kokeakula. no ua nei i ke alli opio, no ka loihi kona manawa e noho iJbo ai ma, ke kaha o Kau. 0 ia ijio hoi ka | ua alii opio la i hoike pai ai Kaalepoko me keia olel^:, "Auhea oe e ke kupunakaae! } Ua hooholo mua aa I ? u ma- : v . :; v : :

nawa i noho iho ai i o oukfbj nei i hookahi no la. O ia hoi. i #' hookahi la holookoa mawaho ae o kuu Ia e pae mai ai. A elike no hoi me keia la a makou i pae mai ai, pela no ma kou e haalele iho ai ianei, o ia ka la mahop§ aku o ka Ia po. Eia n?e hoi oe ke ninau jmai-nei no ia mea. Nolaila, o keia iho ia ka'u i hohhoio ai, pe hea la ia i kau " noonoo ana. Aole anei ia he hoomāma ana akn ia i ko oukou luhi." "Aole o makou n;ma no ia mea he luhi e kuu haku aliiopie e nohe nei me : niakou ianei i keia la, Oiai } eia* na'lii o keia aina nei 'malalo o kou kupuna•kane nei. He Jeo wale no ka'u j e k2ma i *Ho aku ai, he heoke wa le mai no ka lakou-. Nolaiia, o e knu hakua'ii, e i hoeloihi iki aku no i ko kakou • noho ana iho apau na anahulu ! he elua. n ( * | Ina e ae io mai §na» ,alaila, i [keia' aiiahulu ae noho ai ka aha 'hookuku mokomoko a 'ke'lii Hi'nakukui ame Oiai, he 1 mau hana kela i ohohia nui ia 1 e kotT mau luaui makuakane i ! noho aku la i hope, apela no hoi me kela e noho mai Ia i ka aina ko makuakane i haalele. aku U'i a hele niai makoif." ■ ■■ « "Nou nae hoi, aole i maopopo ia.'u- Pehea la keia? E ' ae no anei oe e hooliuliu iki |iho no hoi kakou apau ae ka ' aha mokomoko a na'lii o keia : aina. E ae rqai ana oe e ku.u haku i keia leo uwaio a kau* kauwa?" ■ . ■ ; No keia ninau a Kaalepoko i hou pono aku imua o ua alii nei o.Kauai' ua'hiki ole loa iho la iaia ke hoole ma,i. No ka mea ua komo kuhohenu aku la iloko 0 kona houpo ka makemake a me ka hoohihi e ikeamaka i ka ikaika o kela mau alii o ka mokupuni nui o Hawaii. No ia hoohihi o ua alii opio nei o Ka'uai, ua pane aku la oia i ka ninau a kona kupuuakane me keia j mau oieio i ka i ana aku: "He oiaio ia, e kuu haku kupunākane, ēlike aku la no me ;■ ko laua ohōhia a makahe i nei 1 mea he mokoāioko, pela no i īq [•mo like māi ai ia manao lloko no la mea hookahi he mokeīmoko ame na hana no apau e hooikaikaia ae ai na olona o ke kino. ■"Nolaila, i haina no kuu paneininaumai nei iu'u no'ko makou ae ana nku e hookaulua iki iho i ko makeu hoemau ana aku i ka makou huakai tio mua, ke ne aku rei t.u no ka nehe iki nna iho ianei nie oukou." I keia kuu ana iho no nae o ke' kaaiailio uu ke ulil Kila i|ua o kona kaliu, o u koke i:o mnn.iwa u ke'lli luoaula i kpmo uiei o ka La.laU a k£ alli KiUi e aiia e kaaia

1110 pu ana me kona kahu. Ia wa, ua hele loa'mai.la gia a nna kahi o ke alii Kila e neho ana me ka olelo ana aku: <4 E oluolu mai oe eka malihini e huikaia ia'u no na hana a'u i hehiku mai la imua ou, eiai, aole loa i komo mai kela manao iloko o'u rxiarnua ae o ko'u hoi hou ana mai." ' "Aole no hoi» au i manao e hehiku mai i kou kapu nei e ke alii malihini. Aka, ua ku io no keia kome ana mai a ? u ami' keia hele anā mai a noho iho la maa nei i ka hehiku. Nolaila ho' ea, e oluohi mai oe eke alii malihini e huikala mai ia ? u." Mamua nae o ka pane ana aku o ke alii malihini, ua akaa--ka mua ae la oia, a kamaiHo mai la i ka i ana mdi: <( He wahi m?.nao kupaianaha loa hoi kena i ala ae la iloko ;ou e kuu makamaka. He v;ahi manao hoi n'u e ike iho ai, aole ka oe e ike mai ana ia'u rna ke he malihini na oukeu. Ke ike pu aku nei no hoi au iioko o keia manawa, aohe hale, aohe lepo e ku iho ai na wawae. Uai like loa no hoi keia hana ana iho la au elike me keu kipaku maoli ana mai ia\t sme ko'u mau wahi ohua ewalu e heh*. mai keia Wahi aku. Noiaila, \ia ' huli aku la oia a kamailio aku la i kona m&u kahu: "Aohe o kakou t A'oie 1 holopono aku na olelo aua Kila nei % ua apo aku la ke'li* Moaula i'kona lima a ka, maiii'o aku la: "Aii&ea oe e ka hoaloha, ua hewa loa ia au.- Aole hoi au i -man ao mua he mea hoi keia e e hewa al, o kela mau olelo a J u i kamailio aku nei. Oiaihoi, ua kamailio aku nei au mannuli o kob makee aku no hoi i kou ka pukapu. Eia ka hoi e lilo ana ; ka keia i mea e hewa ai, a hoeu teke no ka hele. Nolaila, eka la maioe' ia'u no kela mau olerlo. J> i 1 u He oiaio no ia, ina o lakou ae nei (a kuhikuhi ae la 'oia ina kanaka I?ahu oua nuu alil kamaaina ia) i hoopuka mai nei ia pau olelo, he poe hoi i like o'e mai ke kulana me ko'u nei. Aka, nou iho he alii \ l'ke kou kulana me ko'u nei, aole loa au i apono no ia mea, uo.ka mea f ua Ilke no ia me kou. kipaku maol^ana mai ia makou e hele ma ko makou ahhele," | w AcJe hoi e hihi, ua noioi e itīui la oe no Ke k&lcd& *k»4 o ke Ip īiui v*u i nooaoo mua o!e -V;, l, peL au e haawi aku 1111 i i.-u IlUlkala oe o kei» ; ll Noiaria, mai heao hou nae oe e imii.- uou aku elike me ia i keiiahi okoa aku elike iho ( ia keu, a heoki iho ia oia i ( KaLia o*cio aua, oiai % o ia mau iiu xkak ame ia mau a'o aua, he mau mauao aao aui, *