Ka Puuhonua, Volume III, Number 29, 16 August 1916 — KILA a MOIKEHA HE MOOLELO NO Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

KILA a MOIKEHA HE MOOLELO NO Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

KAfcaatiia e <XoPANA-£?u>ifcßn£A

MAHELE ELUA. Hūi o Kila me kona trau kupu {lima ka moku o ke Keiki-ali Lua (Oahu nei)~a Holo Ana oKila—a—Moikeha no Tahiti.

Ua lilo no nae keia mau mea \ hanaia iho la e ke alii malihini i mea kamailio nui loaia e na ieamaaiha. Aka, no kahi manawā pokole wale no ia kamailio ana ae « lakou, oiai, 0 ka manawa wale iho la no ia i loheia ai kela mau olelo māwaena 0 aa'iii. Ua noho ihō la laua me ka maikāi a lokahi a hiki wale no I ka haalele ana iho o na malihini i na kaha 0 Kamilopaekanaka. Aole he mau lealea aiio nui i maiamaia ma ke alo o ke'lii ma ]ihini. Koe wale iho no ka hula Ice kilu ame tja hula no-i kamaaina mauia e na'lii o Sa mau la. •A i ka hoea ana nae i ka ta mok omoko e malama ia aI» 0 ia no ka manawa i ikeia aku ai ka oni o ka fo o kela ame keia kanaka i hoe weia ka aa-koko a me na olona e ia mea he ikaika. Iloko no hoi o ia manawa i ikeia aku ai ke Alii Kila e hoeueu mau ana i kona mau kanaka no ke komo pu ana i na hana o ka aha mokomoko a nalil kamaaina. He hana hoi i hana mauia e na'iii kamaaina i kela ame keia makahiki e ua mau alii la o ka aina i kaulana \ ka Maka-ha. Ua hooholoia iho la mawaena iho o lakou o ko lakou poe kekahi e komo pu maloko 0 ua iha mokomoko la, no ka mea, aia he lehulehu wale 0 na kamaaina o ua aina .kuamakani la 1 ike nui ia i ka makaukau me ka piha eleu ame ka wikani oolea o ko lakou mau aa-huki e hoike ana i ka pukonakona o ko lakou mau kino. , Nolaila, ua hooholo iho. la lakou", 0 Niuloahiki nui ame Kaalehu-e ko lakou mau kanaka e kemo pu me ke Alii Kil'a i na hana mokomoko ma ua la ala. Oiai eo hoi, he hookahi wale no anahulu la i koe a hoea mai ua la lealea 3iaa mau nei o ua poe alii kamaaina nei, ua hoolilo iho la keia poe i hoikeia ae la i kela mau po i manawa hoomaamaa hou i ko lakou mau aa-huki. I hoea mai ai o ua la makamaka k, ualawaa m makaukau lakou. ' I ka hoea io aoa mai 0 ua la

nui makamaka nei oua aina nei ika waha oka &le ame ka !ae oka makani, ua piha pu ae ]a ke kahua mokompko ma ka aoao Hikina Akau 6 ka haiewili o Hllea e ku nel. O kekahi keia ona ia makamaka iikeia ma ua kahua la mai kona hoomakaia ana niai. Oiai, iloko o ua mau la mokomoko nei, ua hele ua kahua nei a piha hookeke i na kanaka. ... I ka hiki ana ae i ka manawa e hoomkka ai, ua hoea aku la no ka wehe ri\ua ana ina hana okala i na kamaaina malalo o Kaalaiki ame Kuamauna. He kaeaea hookalakupua keia mau kanaka a i elua ma nei hana oj ka hakihaki ame ke kukini. Q, ka hana mua no nae o na hana 1 wehe muaia ai o Li ma ua kakahiiika aia, oia po ke kukini m-awaena ona kanaka i ae nei. Ao , Waiohinu ke'lii i nuho iiamuku ,ae ma ua ia nei. i ....

O ka loihi o ka pahu e holo .ia'aimaua kakahiaka la,.oia no ka holo aoa mai kekahi wahi aku mawaeaa o na palena o Kau ame Kona, a hiki i kekahi wahi aku o na palena o Kau ame Puna. He kahua heihei keia i aneane aku e piha ke kanakolu mile e holo.ai. A he kahua hoi i aa ilolio o keia mau Ia e helewawae mai kekahi pe'a aku o ka aina a hiki i kekahi pe'a o ka , aini: iloko 0 ka manawa pokole loa. Oiai nae hoi iloko o keia mau la e holoia nei e na iio ame na kaa iloko o kekahi mau la| hora loihi. I keia holo heihei ana nae, mawaen? o keia mau ;. moho kukini, ua lawe ae ia o Kaalaiki 1 ka eo o ka heihei. Nolaila, ua kahea mai la ka ilamuku o ka la i ka llealea ukaH aku ma kona hope, o ia no ka hookuku mokomoko mayvaena o Maaiakeiki ko Puna laeoo ma ia hana ame Moauk* ko Kau laeuia ma ia hana iloko o kela mau la i hala aku la. ' Okalaua lealea mua loa i komo ae ai ileka o ke Bihua ma ua kakahiaka ala, o ia no ka uma āna, ua kaa ka ēo ana o keia lealea i ko Kau iho moho, o ia ua Moaula nei. ua ikeia aku la oia i ka holoholo mai iloko o ke kahua enekomoko me ka hoekikahakaha anamao a maanei ma ke ano' hookelakela a hooio. He hana hoi e hoike mai ana imua 9 ka ahakanaka e akoakoa aku ana maiaila, 'ua makemake ua Moaula nei i hoa hoopapa nina. Nolaila, ua ku ae la 0 Kila a hele mai la imua o ke kahua. ī ka ike ana mai n*e 0 ua MoauU nei i ke kemo a::a aku 0 Kila iloko o ke kahu ( a iloke o kela manawa ana e Lpokikahakaha ana, ua ku iho eia a ka maiiio mai la ia Kila i ka i aaa ©ai: " ' ' !L;;

C{ E akhi keiki ōmo waiu o Kauai! E hoi aku iwaho e noho malie ai, o ike ole auanei i ka. Papalohi o Apua. Peheala oe i aa ai e mauna mai i kou kino a me kou ola iloko o keia hana hope ole? He hookahi wale no hope o keia hana } oia r.o ka leaiea ame ke keke o na niho i ka akaaka." No keia mau olelo ku ika hkonaukiuki aua Moaula nei i hoopuka. mai la imua o Kila? ua akaaka ae la ua Kila nei a paue aku la i kaia m?tu olelo e hoowela ia ai ka noonoo oua Moaula nei i ka olelo ana aku oie ka leo hoonawele: "He oiaio hoi kela! I kani no nae ka.alae i ka lana o ka wai 0 ioko o ke uki. Ina ia e maloo iho ana o loko o ke Neki, he Io h«loha mai kee o na ekekeu o ua manu wahi maou la." Na keia mau olelo ku ika hoopahen,-,hene a Kila nei ] hookomo aku i na manao hoonaukiuki iloko o ua Moaula nel ae ia kona wa i lele mai ai e ■hopu ike alii malihini e pak? liho iluna o ka lepo. O ka j mea kupaianaha no nae i ikeia : aku iioko o kela manawa, oia ' no ka holoaia ana aku o ua Moj aula nei iwaho a iluna o ka ho- | nua. j Ika ike ana mai o ka aha- , kanaka ika holoaia ana aku o jua Moaula iluea o ka lepo, ua j.hoomaka ae la lakou e heeho ;me na leo nunui e uwauwa ana :me keia mau olelo rna ko lakeu 1 mau waha: | "I ka waha-a no paha kekahi, j alaa la ka hooliloia o ka aina i ' kahua heenalu no-u'a alii maka . ino nei o Honohina. O ka olelo

iae no paha pela a be hopkahi o .lauahalau i a'oia. Aole ka au- | anei pela ka ianei hana. Mai ka Jaoi no ka hoi a ka honua, o ke , kapaia naai la no ka ia i ke hoa- , kauaka, he keiki omo waiu me ! ka ike mai no hoi o na.maka ' nunui poopoo o ua* Moaula nei ! ua like no ko laua nunui ame ke | ano okeoo o na helehelena. O 'ia nae paha, no hana mau i hana i kela ame keia ma« kahiki." | O Holualoa ka meanana neia mau olelo, hoi o na kei!ki lalawai ona Kona. Ua hiki mai oia imua o kela kahua ma- | nauli oke kunhaua a Moa;Ja j nei ame kona irr»u boa no na han.a mokomoko ra u\ e ma jaoiaia ai i kela anie kAi • oi.ii nae, ao';; i iihilanuaa ka mokemoko ■ n-> o j ua Moaula nei aoie .ak t, 'ua holohōlo ae 11 ua KiL' nei j maluna o ke ka':u:i n 01-omeko, T«k3, ro!e iah Moaula no 'ka r.v. lama an ' •h:- muko- ' ;;k \ nrr. ' " 'i ?-U se ua ::ei r ' * U !*:«- !: 4 niw » a k i i: mai kil hoa hoop p1 ,■ ke keiki'p K...

I ka hala ana ae nae o kekahi manawa, ua ikeia aku la ke komo ana nai o ka hoa hoopapa oua Kila nei, oia no o Hi~ nakakai, kekahi o na'lii hanau o Kau. I kona ike ana mai ia Ki,laike ku akn, ua akaaka mai j la oia, a pane.mai la; j "E we-wewehe auanei paha jkapikoo na hoahanau? Eia | kaua la ua laweia mai nei aka jlae oka i'a haaleleia iho nei." j "Pehea auapei e hiki ai ke I alo ae? Ua kahea akea ia ae j nei ka hoi na poe mea olooa a ;me ke aahuki e noho ana majluna o ka lepo o Hawaii a Kea j q hēle mai lakou maanei e hoi(ke ae ai iko lakou mau olona a Ime na aahuki s na he mau piea . oiaio īa. O ia iho la no ko kaua : mea i hoea mai la i keia wah |tne ka naua oie ae, ina no o kou ,makuakane a mau hoahanau ! paha. kou maa hoa p^aio." i a He piaio kela eka i nau! Noiaila, he hookahi wale, 7 ao i koe iho la i keia manawa, ,c i;i no ka nana ana aku i kahi aka makole e.pili ae ai. Ipa e pih aku ana ua akua paoa la nia kou aoao, e kani auanei ka hoi ka'u akaiki. Aka hoi, i hoolelohe iho ua lapuwale nei me a'u ma ke ano kamaaina, e kani an&hoi aka. O [ka loha- , loha ame ke kuakii hoi ka mea e leaa mai ia'u, nolaiia, oka | mea wale no i koe, oia no ka , Looko ana aku i ka kaua ' hana o keia la. , Me keia mau olelo ae la maj |una o ua mau-meho nei i kukai kamailio ae ki, o h> ka wa i hoo koia aku ai i ka hana.'i kuahaua ia ai e na'iii. NoUila, ika ma kaukau ana ona aoao a i elua, | ua.kahea ae la ka Ilamuku o ka ( la ika aha kanaka e hoomalu 'ko lakou hauwalaau ana. īka maluhia ana iho, o ia no kona ! wa i haawi mai ai i ka hoailona 'noko hoomaka e mekemoko. jO ka hakokea no nae ka laua ( lealea mua i haawiia mai ai. | I keia hoomaka ana ( mau moho nei i ua hina , aku Ia o Kila ilalo, me ka hoo(ikaika loa ana aku o ua Hinakakai nei i ke kaomi ana [malu?na oke kino opa Kiia nei, aka 'nae, mamua ae o ka pili aaa o ke kino hoolookoa o Kila nei ( iluna oka honua, ua oui ae la , ois. iTi£ iiu aikiwawe loa a kau ae.la maluaa o ua Hinakakai , nei a au;a palaha »ho la kona īluna o ka bpo. No ia mea, hoomaka keke ae h ;.ka aha .kauaka e uwauwa. Ka mea hoi i tku i oa s niahuhu ilo.-ie o ua Hiaakakai j no', oia Uaua i paae aii j uiaaao ana paha oukou e .Keia poe laepaa, he mea mlikai ,ka aoke w<?le ana aku no ika j uw&u\var Aole anei* o oukou mauao ho aiea kena e *ulu ae ai • ka inaina ileko oka aoao A i haulehia a haaa oiai ika hana iao?