Ka Puuhonua, Volume III, Number 39, 13 October 1916 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ko Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ko Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

;1IAHKLB KUI&. "'3cl 0 tcne Loa rr?a knpa |5» cariku o ke Ee3d-«eB Jtsā (Ōahu aei)—a Ho!r> Ajia o KiLa*—a—Moikeba no laulauia ka opeope i ka ha o ka ha-la, Heaha ka hala o kē kamaaiha i lonoia, Jl paa leo o ka hoa lā, he ole ka pane mai—ā, Eia Halai he eu, he feapa iole no ka uka la e, "Ipilila me ia kūpu, ia hoalawai K'ke kaha o Kawainui a! He hoa kamalii anei maua i kapaia ai ea? I ka hoōki afta iho no o ka lt lau a ua ma u eueu la i ka «ku o Halai. oiano ka manawa a kahi keiki hookolohe i panāi aku rmi elike me keia: "He oiaio kela! No ka mea, He i y a ko lalo, He niuhi moe lawakea, He hi&īmanu; he hahaulu;/ He aiwaiwa, he hapaiole, IIe maho nahu af t)umuhumu, r He laiakea ili kalakala, He moewai ili-pakālua, Ina iho, eia la.

I ka iohe ana o u'a mau eueu ?tm o nka o ka lae lāau i Halai i 'keia kau ana ae a ke ke kelki» ua hehola ae la ka- ula hilahila i awili puia me ka inaina maluma o ua mau wahine la. Aka nae, mamuli o ka piha •loa o na kulana nalu i na kana~ka? sole laua i pane hou mai i 7'kekahi huaolelo. O ke keiki nae 1 hoomaoe ae me keia neiali olelo i ka i ana mai: ' {£ I koliukohu no hoi paha ko kakou lana ana maanei, ina hoi he poe laeula wale no kakou a •pau i neia hana he heenalu. O ka ? u nae hoi i lohe mai ai i kekahi poe o Piina mai ame kekani poe no hoi o Hilo iho nei, o laua nei ae ka na aiwaiwa ame ; na ahi kanana o keia maū kai ;ma ia hana. Aka, ma ka'u ike aku ma ke :sno o ko laua hee ana ilu'na o :na papa a laua e u-kakau mai Ia y o laua ala kekahi mau holona ike ole i neia mea o v ka heeaalu e pa-pau ai laua ala i ka o-iaiaeka nalu, wahi a kahi keiki a ka hookolohe nui wale a ,kakou i olelo ae ai. ISIa kda mau oielo a ua Kaoiuio uei i hookomo aku i maaao inaiaa iloko o ua mau wa-

hine eepa la i kela m-anawa. Mo ka pjha inoha o ua mau wahine !ā, ua pane pakike fr.ai la kekahi o laua, i ka olelo hoohehena ana mai 1 me keia mau leo aa-ka, elike ho me ke ano mau ona he huhu ke hooheneheneia: 1

"Pela io ka hbī! O ce ae nei ka hoi ka mea nana ē hoole ia maua, na na laua i na'i na uloht ike bc<pija!u oka j moku oel u Huv,'all-riui-ahecs. aj holo i.ka olohe?6he. Eia ae nei' ka hoi o keia wiihi keiki i hemoi ole ka niho aiwaiu ka mea naaa e hoolei wah| a Halai. "Pela no, no ka mea, ina pola iho Ia oiua e hau ai iluaa o ko olua mau papa, he pomaikai loa ko olua mamao iki aku mai kulana nalu aku; nei o ko olua o-ia no ia ilalo. A pololei hoi ka'u i hoohaii olelo aku nei. He mau niho moe"lāwakea otya. E ahona no kahi keiki oke ; alii malihini o Kauai mhi nei ■ ia olua, A ole pala, ua oi loā aku no wau kahi keiki uuku. n«?i mamnao olua i hele na niho ame na alo o olua a lena wale.

Mamuli o keia hoohaehae mau aku o Kaolulo kahi keiki a ka hookolohe nui wale nei a kakokou iua may wahine eepa nei, oa mauiaae la ka inaina iloko o laua. No ia hubu no hoi o ua jnaa wah ine hoo kalakupua nei, pa pane bou ae la kekahi oua ipm wahine eepa i ka i ana mai: <( I hakalia vs?ale no i ke ka-

maiiioia. Ina 110 hoi e hana iho ana no hoi la, fcf.e urne ihō no ko kamalii lei poht|ehue o ka lae 0 Kukii i ka o ka ihu. Ina hoi oe e hiki io .aku ana iuka o ka aina a auau i ka wai o Waiakea e lawe ma ( i hoi oe i ua wa hi keiki la o ua, alii la o oukou 1 o maua nei. , "Aole ia he koikoi. O ka neenee wale. aku no a kaupopo iluna o kijlana nalu, oka hee iho la noia^ O ka'u nae aloha nei, oko olua o-ia ia e ka nalu a hu huhuli ka holo moana ana ika ua mea he ino moana. , Ua puka ae la kela mau olelo ia Kaolulo, mamuli o kona hoomaopopo ana ap i ke ano o ka nalu e ha'i, he wahi kulana anee ame ka hookalakupua.

No ka mea, ipa kona ano kino papalua, ua|ike ae la oia he Inui a hoa« maiJ Nolaila, qa kaihea aku ia ua Kaolulo nei i ke , alii Kulukuluua e hookokoke jmai ana ma kana wahi e lana ana. " |" 1 Ua kahea pu' aku la no hW oia i na wahine aiwalwa ame ka lehulehu e neenee mal'lakoo a kokoke. I kk akoakoa like ana ma! o na mea apau ua huli aku la ' oia ?a kamaiHo aku la i ke alii' Eukuhiuā pe-| nei: "'h : ! i

"I kahea aku Ia au ia oe e ke alii mamuli o kekahi mau ku mu. He kumu hoi keia no kakou e'papau nuī ai i ka poino ia laua nei, no ka mea, aole laua nei he wahine kanaka maoli elike me ko kakou msu kii> lana' e lana nei. Nolaila, i mea ē ' 'palekana ai, kakou mai keia hana kolohe a■! ]aua nei, kekauoha aku nei au' ia onkoo c loulou kela ame keia mea. Oiai, no k«ia e kamaillo ana 8 ua a!a mai la he ino nui. Ka ua ua me ka makani. ame k? kaikoo. I keia wa a ka ino i po'i iho ai, o ia no ka manawa a na mea apau i loulou ae ai me ka hikiwawe loa, oiai nae cr ua mau hueu la oka uka o Hahi i aha'i aku la ka pupuhi ana no

uka o, ka aina. O ia ka ua Kaolulo nei i kamailio aku ai i ka lehulehu me ka leo nui moakaka, oiai,, aial ka leo nakolokolo o ka hekili ke| kipapa la maluna oka ilikai a me uka oka <aina i keia wa a> ka ino e po'i nei. "E,hoolana malie oukou malaila me ka pilikia ole, a e malama no hoi ike kauoha i haawiia aku nei ia oukou. No ka mea, aole e loihi ana : keia ino a pau ae no. Aka nae, i hakalia wale no la keia ino ika o-ia ia mai o kela mau lapuwale e u-hoholo la no ūka o ka aina. - — 1 Aka, i ha , i aku au eukou eka lehulehu, aole loa laua e pae ana iuka. Ina no e mao ae ana ka iwo la, he ike aku no oe o knkou iko laua lulumiia mai eka nalu mawahō mai o kela iae. He oiaio keia mau olelo a ua wahi keiki nei aka hookalakupua nui wale, no ka mea, ua hookoia no kela mau olelo ana me ka hakalia ole aku.

Oiai no keia ino nui e kipapa ana iloko o kela manawa, a aia no hoi ka !eo nakolokolo ke 0 ka hekili ke kikioele iho ana maluna o lakou, k n ka oi loa aku nae o ka ikaika o keia kipapa ana a ka leo o ka hekili a mauka no ia o ka aina. 1 Oiai no hoi i kela manawa, | aia ka lehulehu o uka o ka aiIna ke kakali mai la o' ka pae aku o ka poe heenaiu. No ka mea, ua hele lakou a pīlīpu k a Jbanau 1 ka ua mea he ikaika o ke ku'i ana a ka hekili, Hbf fho no hoi, o ka ua e heiho ana maluna o ka moana a lakou nei e lana nei, he lahilahi mai ia i ko na poiwai «a niniia la ma ukaJo ka aina i t aa wa mamua iho, Ua like ioa ho icv me na po'i|/a; numn i hoopih.i 1.1 me ka a 1 ka inaiuwa a na a!e!o manamana o ke nhi ; nv ri i e hofapu iho ana maluni ka ahakanaka e ku ana mc pili wa

le ana no i kahi e maiu ai, o ka manāwa iho.la no ia o ka ua e haule ana. me ka ikaika me he mea la he maoli no kai niniia iho. Pēla no hoi ka makani. e pa !a mauka oka ainā ame luna o Ica'tlf hualala o ka moEma~~l;ar~ akea £ lakon eiana la. Ua like loa no ia me ka lima kanaka e ku! ii mai ana i ke kanaka eku.ana 'iluna o ka ilihonua. Oka mea wale no i manalo ai o keia mau hana hookalakupua aka ino nui hookalakupua a ua mau wahine nei o uka 0 Halai, oia no kēia paa ana o na lima oka poe maluna oka ili kai i ke kilolouia. Aka, o ka poe no nae o-lakou 1 hoomaleka ina olelo a kekeit • u __i__T_i_.. _ : il_r» _t_.. _;

Ki nookaiakupua 1 noike aku ai ia lakou, ua pau loa lakou i ka olepqiai na waa a nahaha. Ona papa heenalu kekahi i « | pau i pau i nahaha me ka lu j lumia oia poe eke kai, a lilo i | luahi na na manao lapuwale o ua mau wahine ia.. Iloko no nae o kela ikaika a ka ino e holagu Ia i kela manawa a Kaolulo e kamailio pu nei me na kanaka, e hoakaka ana hoi i fce kumu e pau. koke ai ua ino nui Ia e holapu ana-, ao ka wa ia a lakou apau i ike ae ai i ke poha ana iho o na kukuna malamalama o ka la me ke okiipu ana iho o na leo hooweliweli kekili-e" ārTā~ī

kela wa. Ua malie loa ae la hoi ka ua ome ka makani epa puahiohio ana ika wa aiamua koke iho no. 0 ia pu no hoi ka wa i hooho like ae ai na leo. o na kane a rr>e na wahine e lana ana iluna o kulana:na!u, a i .pakele mai hoi i na hana lokonio ake kai koo ame ka makani i ka i ana ae me ka leo olowalu.

"A pau keia ino lapuwale el A pau keia ino'hookalakupua e. E lakou Ia e! B holo aku joukou e nana i ua mau wahiue ino nei. E amuia ko laua mau ola e pono ai" Ua hoomauia keia_mau leo hooho ona kane ame na wahine e olowalk ana a hiki wale no i ko lakou pae ana i ka honua aina. Oiai nae hoi kekahi poe o lakou i hoio aku ai e nana i ua mau wahine nei aka hookalakupua no hoi. Hc mea oiaio ao nae, i ko ia kou wa i hookokoke aku ai i ka laa o Makahanaloa, ua ikeia aku la ua may wahiue eepa nei e lulumiia ana e ke kai ma kela wa ana kanaka i nana mai ai ia laua ma ks wa i poha ae ai na ki»kuna malamalama o ka !a e hoolei iho ana maluna o na kaaak*. Aoie i pau.