Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 1, 5 January 1917 — KA MOOLELO KAMAHAO o ka LEDE MAMIONA O FARANI ka Naita o ka Hulu Keokeo [ARTICLE]

KA MOOLELO KAMAHAO o ka LEDE MAMIONA O FARANI ka Naita o ka Hulu Keokeo

_ Mokuna I. Kn Hale liakela o Mat;met3. I ke au o: kā nelo sln tr;a o Pilipe II no F;irani, aia hoi e aneane ar.'B ia aupuni e 'e-iui. me ke aopeiōi o elemHni- -malalo o ka Qto. I keia wā e no-ho ana na r=u- *, puoi a elua trse ki■ 3m! u ana i ke kaua, e hooma.'mai rnt.uia •ana-n? koa ka pnikau ;ma a me ria h.inī! hoo:katka k;no o -kela ame keia <;no. Ua k -Kali ;;ku la hoi m mea apau oka nki a;m o k i hi e unikiia ai n;- haaw'iia a lakeu i kn!f» v.\ i ke!a a:ne keia la. Akd, aole no i !ioeo ?kf mai ua la la ika v-'a i hoi innka mua mai ai na hiohiona mua o keia nanea a e na makamaka. I'oko o keia wa i hoike mua ia ae nr-i (■ h:>!t rJ<n k,. 1 , ij ;< na aku rna. ka :;oao r ik, i' o '«"arani, a uia nin>a !n.t (» ,upuni Ia eka ana kek;<hi c< k k.ikela kahto sn !ck' " ki'-'.ihi '"u!ula&f, » o -kn ir.ra o v,t {ct!r la, 054 ij<> j -r '• k '» o ī 1 " taner.i, s r. u krk,! '' il epio o, Jbavatera kona mea. I ka.'wa i oīli muā mai ai. keia moole'o, o ka 22 no ia o na rna kahiki oua keiki la, a be kanaka opio u'i' ipaoli no hoi oia ia wa Ua piha hoi kona houpo me ka o!u waipahe o na manao. a o konss mau hiona ap»u e alii ena k" 3 o! i'i <a m •;m' , e v O Ooio ; keia wa he K ■ ; 1 , n o> hoi hi o ia < .'iihiia ha o Fvram rraa b, no hoi ke a!rk?-i ora koa pualu ona kālanaaina |na ko lakou mau. wahi iho. Oka nui o na kea maialo ona he he 4,500, a maiwaena māi o lakou be 200 he mau naita maoli, maialo no nae o ke alakai ana a ua natsa opio nei. .Maanei e haalele ai kakou i ke kamailio ana no Lavatera, a e huli se kakou a nana sku ma kekahi kula palahalaha e kokoke ana ika ululaau i ku ai ka haiekakela o ua Naita Opio nei. Aia ma kekahi wa'.n kula e ku ana he wahi hale haaai holoholona no keknhi wahi kanaka kuapuu, nana hoi ka wahine alohae nioe hoomf>hawanui ana o kahi'moe malalo o na ** ana ame na "hoemailo ana a kekahi ma'i pilikia. Aia hoi uia ka aoao o ua moe !a e noho aku aea he leūe opio, a i kela ame keia n:anawa e hoao aku atia ia e hoemama a e hoolualu j na ehaeha o ua wahine ma'i ku E haule iho ana na buapule moniona mai na !ehe leheihoo ua kele te, a o kekahi oia mau huapule ō ia uo keia: "E ke Akua Mana, e hoo luolu nuū oe i na ehaeh.a o ko'u mams aloha/' a me ia mau hua olelo i hauie ',ho kona mau

waimaka. Nolaila <p na raa mali o kekahi mau huaolelo pule a i ike fee. nei m;.\v,ūa, e hoomaopopo iho ai kakou he luuui makuah'ne ka „ wahin. e - moe la maluna o kahi moe ehseha no ka leele npio e noho aku ana ma ka aoao o ua moe la, a

ne me-a ; c -.. ii! iku iki )hj aa ke!« wahi o I kakou meelelo ā -nana -;k(i,ī keia . ■ mau Kif. ekoJu kno ukou keia j v/ahi-pi.oupn ■ hc,h~) liaaai holoholooa 1 ike nei. j O kahi kanaka kuapau a kaJ lj.ou i ike mua ae nsi, o Tirii moli ken* inea, a oka inoa hoi j o kana v.'ihme, o Marie Turuve aDa laua mai hei" kela lede opio, o Mamiona kona ieoa, a j oia ka mea nona keia naoea ka;mahao.

!.■ . - ■ i O Tirimoli i kona mau'hi I opio, oi?) no keltnhi o na kanrv-j ika koa loa o Farani, a no keka-i h; r/.?u makahiki loihi i uoho _ oi i he ho:i hanohano no ka papa 0 m Naita oke Ke'a Ula.ulaj aka, i keia.wa, *oa lu-a ko:na kino aua o mai -na oho hi-i :na o ka wa palupalu masuna oj kriK- poo, r'olaīb, *h'hu ei--ika oihana a aa imi i kena ola iho arr-e ke ola eka o-hana ms- ! muh o kā oihana haL-ai lona, a he heokahi wahi n;ea pi hkia ma kona aoao, aohe snß keikikane e hiki la hoi iaiaks: pa-I<2 aku ika ike waiwai nui i •lo?.a laia i kona ma-u la'-:-opio, oini lioi, o !'C kelki imua o korid alo a lea le-koniaikai lani i haawi mai ai iriia he krt[k;irn?J)ine. 0 kana wahine hoi o ia o M?rie Xurtive, he wnhine n'i rio| iar i kona mnu !a opio, a he ma-1 ta-i hoi I.' > 1,. ap?u e j < n ) 1 ?1 oin, k<* k , n'{- ko l j u h 'na / t Ak*, :a! eu 1 ej n il! 1 - a tin " { k,. ma\ u hoorf'' «n m la h >o.r n < .n > ' m sr ik 1 u kon . . ,1 i<. I 1 - - mo k i< ,1 1 t !c i ( k r ' m-v.ll e d Mamu.na, nr-> il> - na keia moolelo kan-ahao, h <,Ia no ko )x\v< !«welatve r>ta; na haoa apau, mai na hana i ku| pono i ke keikikme a pa hana i' ke kaikamahine, ] 1 keīa wa o ka 18 ia o lconaJ mau makahik', aua loaa noj iaia na hoonaauaoia ana ma kai home elike rre ka nui ame ka' mahuahu i k. : kr ; i , nn m'-u m >k..a. O kc l k .>i ike hoi i 'lo;ia iain, oia no ka ike' [awelawe i na mea i<aua o ke'a

ame keia ano, o o ke kumu i j loaa mai ai o ia ike, peuei no. j I ka 12 o kona mattimākahi-| ki, a i kekahi la, e noho ana ia; me kona luaui makuakane ma-; loko o ke keena hookipa o ko j lakou wahi pupupu ha!e, a iā la. i pane mai oia imua ona koaa ! wahi makuakane kuapuu me na' waimaka e ha'oiloi ana ma ko~; na mau maka, penei: j "EkouMamiona aloh», uāj nui ka ehaeha o kuu naau i ka ike ana iho ua hooneleia mai ka | puhaka o kou mama aloha i ka| heohua ana mai i pokii kane! nou» a o:ai hoi iloko o na makahjki he 12 i hala ae nei i kah | hoomanav/anui ai au no keia haa hoopoma'kai mailuna mai," eia nae, ua haule ko'u manao-, iana. "O ke kumu nui oko'u } n'ni ana e loaa ona keikikane, i , foaa pi k* mea ki-pono' ea'o ' -iku ai aii i ke ike a'u e m.-lama nei, a na ia i'ke auanei e hoolana iā oeameia ma na aouu o' ka nohona oluolu ma keia ?o i keia mua aku. Aka, ke ike nei &u aole'e ko ana ia iini o'u, 'nolaila, kh manao 'nei au o oe no' ka'u e a'o aku ai s keia ike, a. maliama i ou la e loaa aku ai be keikikane, aUilā, mu no e a'g aku ia ikehookahi elike n«> ka kona "kupnnakane i a'o aku ai ia oe." Mamuli o keia mau ole'u ;» Tīrimoli, ua a o lo ia o Mauii--ona i ka lawelawe i na mea kaua 0 kela atne keia 'ano au.o aa ike hooikaika kmoapa ', A m \ ka 12 mai o kona miiu nvikahiV; kona aoiaana a hiki uiai

!.;a 18 o mau'eiakahiki, k ua iū&:> eoaoi' no laiā kri makati kau,' ua- like hoi fa me euno maj'kahiki okoa o kona a'o'a a-na k >v,e ka hcGrr:.,a:r.aaia ana, a oajwai la hoi e o!e kona makauL kau. ■ |: O kekahlike hoi i a'o puia aku ?,i o Tirimoli i kana kaiksjmahi'?:?, o ia ka ike haawi laaii lapaau f kupono no iks poe 5 ■hoehaia ma-ke kahua kaua. No iaila, he mea maopopo ua . loaa aia ka makaukau apau ia_JMa miona no ke kahna kaua, akaj; aole rrae paha oia i a'ola aku i| keia mau ike e kona luaui raaleaakane me kona manao e hoo[ilo afen irin i moho no kahi mo-"! komoko, akn, i .apu no ] kaikeoia sno a, hiki mai ka, wa kupono, aleih-, !uai aka oia Ike feeikiksae e Io?3 m?i ■ aua msil:r!n> puhaka mai, ela nae he okea W ke AkTja mea i ma- ; kemrlt" ai rc:a ma ke-i-i rrai; | ike. j

Ano, ike se rci kakon t n? i VcMetr!cna aTja-i*.rre h?) ike v loaa iaia, a h„ a hoolr-Ki wyle a kakou « paiiāi nbi ai o kana mai: i lifo si t)ifi • he "Naita nc ia Ffok'i'," A i mea e inlor<(,nr ai kria npana hana c <a kn.koii ri?ne«, he mea ia kakon kcv kamailio no I Ma7i'on « 3rae ke Kanna Oj.j'o L'-<-?ai; ra, {"H-, rr: ?ktt <» k:* inftki:r:-kp.ne oaa Kei n:. O. 'o p'A.' mim r>kr. ai 'i; hofk;-'ii ;rja r> t"ia mno- '!'!! n„ 't; n,i T"'Elf»| n l '• T ■» ' «-O;jo mai - imi k rx'vo 'H irat: rr: ' :".hiki •« ka ].is*.x c*n-i i na ipu i ka JhaVkrkeia i keU a rre kei» kAk«h; f 'ka, -pela hoi ī na aluaa ahiah. o na la ; ip:<n, a 'iohila, ona k&auhi o ka hale kakeU na hp!e a kamai'ina wa»e 4 -s?a. A iioLi o kei» rr«'.iU fnantwa ana e.fceu:,aku ai ilaila, e hele pu rJ-.u an-. ia he mau kuohf' v;?i e m-u) :,;j, jink"» okd oke Kav: n Opio oin 0 uuw:', ?Uk ani ani oe o na niak;iisiki he ccr,-) o kor.u Li'j ni u ;aa iua halekake -

īu !a, ua hipuu pa?. loa ia ak{[ i i ka hoohihi iloko o ua Kaum. Opio la ricna, aoJe hoi i h'uliu ■un hana malu ihoh laua he hoei hiki qiaemse e liio kahi na kahi maloko o ke apo gula o ka mare a ua lilo keia he mea na u; maa opio e malama ai me ks maemae. j O ke'kumu o ko laua han< ana i keia aelike malu mawa-! eea waie iho no o laua, o ia ne ko Lavetera ike ana aia ma kona aoao ka pilikia,.o u hol, o ke-kulana o ka mea ana e iini aku nei i hoa kuilima pu nena he kulana haahna !o:i koua, a.o kona hoi, he kulana kiekie, a he mea hot kona rrt;iu makua | ae ole ai ina e hoikeia aku aau iman o lau;* keia manao ona, nc> ka'mea, o ke Kauna Makimiliu MatanttA, he kanaka ia i makemake io;i e.matamaia ke kapu o kona ohana roa ke ano he ohan? i puka n ai mailoko mai o ka peekiekie wale a nolaila, ht: meanann e inaina loa ai ina ike ann. ia e hookomo ia mai ana iloko o kona ohana he mea no ke kulana kuw». No ia kumu, ua hoao iho b ke Kaunn Opio a kt)e aku i ka makemakr: o ken.t makuakane, a aa hak ikis e : ><o i,> ob i -elik» 1 me m*;> nona km nane». 7V nolaila, kti ike ae !a no kakou ua kaula kaakohiia ka hi--I k i iu'i'ke ;»...vv-.iUd o i'ii f pi\-, o !.j 1 1 u iho "»o kai i'O M i'.n'ona i ae t luo: j i ke; i - ci-'-0 ■- lianii' i •-*:! i ke Opio, i |he mea hiki uo paha ia .kakoi

: ke eielo ?e." o k; \i 'aki ~ ■ | No!"i!a. .111>. k'-o : jkakou moolelo e' honūV- ■ -i r>'9 ua :n?u iv I", - ke kaula gyla ok? ano ?■ :. % a hoo\vahins e moe ann ena o laua me k'a hala ole, I kekahi la, e unoHoho laua maloko o kekahi hale h'oo-1 luolu i kapaia e na he "snmnr:er hc.:se," miloko o ka' malapna n; n : e kokeke sna i haiekakela, a 5a lsui e kukaknka ?.nr. laua ma ns «ies | epilianano lana' ?ho ano oko lana no.ho ani irm ' moa aku ke hookoia ka An\vx j mea i aelike ai. | | A oiaMaua e lu!a ann ika ■ liaua m?.u huaoleln a>a n. v;- : -! lelau ko-.heahe a ka mak'i'i kn-! lonahe epa hoel&i ana v-i,' aia he:, e-*he f e eeai en? \o K;.-| un-i MakimiHa Mat3cet t ..}& k.i-! hi a lauh e nra '•:'<* ka nao ofe ae e ike a v;a'c i ku' I&ua no'a. i Hele mai b<. u; -v. ; me k:\ -j ii: !.-■ v,-a : ana kona m?u waka me ktkjs!:i hiena e hoano'e. ; > kfna t'.vu kii enohi, J t ia i Li! ■m. i «i ?. aneane he 4 iju.ī ,mai ana wpk-» e tio})j •■■■ 'l.;' ana, aia hei, !oht i.i;i ia eia i' na.leo hamumumu Hilii r«,i' ko| 0 ka iiale hoo'uolu, ' I kon.i I'-.h'i ?■:<« ■ e r.'-iu' leo iiih', ua ki; iho i:< i>;,: ,ī l s-v- ■ iohe, a e hc>«cr io, ep.i K ; ?-e anu o 'ue'a tn ;u no k'~' - 'oho p. po o'e, h 1 .?< i* ila ia a kiei u'oi I?" rsvsī":- r Ina W.\ ] ,a-' e vlji 11 ! u?. wahi hal-? l.i, ■ h > r 'u; V, k.-.hr.h.' J r'.ui i ikt/ rh> -i r„> , kana keiki e ne-l o ~n<- w." j ke kaiknmaLīno l-uaaina Ua Ihoi i h!o i kauwa na la! on, , o keia mea, ua m:J U ka inaina iioko o kona pnuwai ?nie ka ole iho, he!o ino ae la ia a komo pk*o hi m,j ka. puka, ;ime na ?nakr» i pīi.n i !■--> ena?:na o ka huhw, l.i ia me ka haalu'u: U E ki'u ko'ki !,{'.!■i k" n? AilO k"h 11}-ti , koiee; *ic ī r'cu keena, - v,u .:,j--e ike ai ai au i keia hana la wa, ua ku ae la q Lava» tera iluna a hooio.he ika leo o i kona luaui makuakane me ka pane ana aku hoi ia na ke Akua no e hoohui hou ia kaaa." Ia Lavsreta i hoi.aku ai me i kona makuakaee, ua neho iho |U o Mamiona me na waimaka je helelei ana i ka Honua ame ka j naau kaumaha, a liuīiu, haule iho la kona maa kuii ilalo a pii aku la kona leo iluna e kahea ana i na Lani. ft E kun Makua, e kuu Mukm, e kala mai oe i iau kauwa laweha'la nei, ina ua lawehala Joia imua eu, aka, o oe no ka i |ike ina mea apau, a neu no e hoike mai i kau k.uiwa v ahine jnei inapaha un hewa io u:'a ma ! keia hana ana." j A pau keia mau hua pule, ■hoi aku I?. ci« i kona ! alr: rne na | hiona luulun atrs ke- kaumaha. | MOKUNA K. ! Ka Makuakane Ame I ke Keiki ' Ma keia • wahi oki i ant ao | Mamiona, e n:":: ar knkou 'no I.avetera ame ko* :s i:\ikua'kane, o ia hoi lti- Ks,uf>a Maki!milia m !:>ua i hiki 1 aku ai i ka hale. j Ia Lavetcra anu» kona makua kane i'hiki aku ai ika lule, ua komo .-ka 1 1 !:mi ke kfefla heluUelu b«ko. A ur.\\ »il., !awa i nehoai. l!rko e ' ktvua ( e iko ai e ;u jv■ ■ * i.nak.i heluhehi i r v»ēn.a , j.>.u3 i il'o ia ne nioiuei'n o !•- • r\ .ku. v ame ko kcik| : * ,Ao!e i p.iU