Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 4, 26 January 1917 — OLELO HAWAII [ARTICLE]

OLELO HAWAII

I ikeia no ke kanaka no kekahi lahui ma kana olelo. Ina e nalowale ana ka olelo makuahine o kekahi lahui, e nalo hia aku ana no ia lahui. I keia la, ua nalohia aku ko kakou kuokoa, a i ka pau ana o ka kakou olelo makuahine, o ka pau ana no ia o ka lahui Hawaii. Ma no ano no nae apau a kakou e nana aku ai, eia no ka mana hapanui iloko o ko kakou mau lima. Ua lilo mau ia kakou ka hapanui o na wahaolelo i ka Ahaolelo. A eia i keia poe ka mana e hana i mau kula Hawaii no kakou. No ke aha la i hana oleia ai? Ua hapaiia mai i kekahi mau kau a na na kanaka Hawaii no i pepehi. I keia la, ke hepa mai nei ka oleloia ana o ka kakou olelo makuahine. Aole keiki o 15 makahiki e hiki ke kamailio pololei i ka olelo makuahine o keia aina. A no ke aha ke kumu i hiki ole ai? No ka mea, aole a'o ia i ka olelo pololei. A i ka hala ana o na la pokole wale no o ka pau no ia, a mai uwe aku kakou no ka mea, na kakou no i nanamaka. E na kanaka Hawaii, pehea no hoi e koho kakou i poe e hele i ka Ahaolelo e kokua mai ia kakou? Malia paha o olelo mai kekahi, aole e hiki e a'oia ka olelo Hawaii ma na kula aupuni. Ae, aole no he kula aupuni a na Kepani ma Hawaii nei e a'o nei i ka olelo lahui o ko lakou aina, aka, ke ku nei ia mau kula, a ke a'oia nei na keiki Kepani e ike i ka olelo a kona makuahine. Ina ua hiki ole i ka Ahaolelo, e ala no hoi kakou na kanaka Hawaii a e kukulu no hoi i mau ula no na kakou.

Eia kekahi mau kanaka a mau wahine Hawaii i lako me na dala, a he manao ko'u ina e komoia aku lakou e koiia e kokua mai, e haawi mai ana no lakou. A pehea no hoi na Luakini o kakou, aole anei e hiki e a'oia ko kakou poe keiki e heluhelu i na baibala Hawaii, a e himeni Hawaii, a e kula ia na haawina kula Sabati ma ka olelo a ko lakou makuahine? Ka, ea, he nui na manawa e hiki ai e loaa ia kakou he manawa e a'o ai i ka kakou mau keiki i ka olelo a kona makuahine, o ka pilikia ua lilo no na ka poe makemake e make ka lahui Hawaii ame ka lakou olelo, ke alakai ana. Aole wale no ka mana oihana kakou i hoike ai i ko kakou haawi ana i ke aloha i na ilio, i ko kakou olelo makuahine no kekahi. O ka olelo Hawaii ka mea e ikeia ai kakou he lahui okoa. A ina ua makee kakou i keia mea he lahui, o ka hoomau aku i kona oleloia ka mea e mau ai, aole o ka hoopoina iho. He manaolana ko'u, e hoea mai ana ka la e ku ai he mau kula olelo Hawaii ma ko kakou nei aina. A e hoomaka nae kakou e a'o i [ka] kakou mau keiki ma na Kula Sabati i ka olelo Hawaii. E heluhelu nui na keiki Hawaii i ka Baibala Hawaii, a mai ae i ka oukou mau keiki e a'oia ma ka olelo haole iloko o na Luakini. Ina kakou e hoomaka ana ma keia keehina, aole no e hala he mau makahiki e ola hou ana ka olelo Hawaii. Ina ua paakiki ka loaa ana he mau kokua mai ka Ahaolelo mai, e hoomaka ma na Luakini. E hoouna i na keiki i ka halepule e a'oia ana na haawina ma ka olelo Makuahine ou e Hawaii.