Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 14, 6 April 1917 — HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lani KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lani KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA.

No keia mea kupaianaha ana e ikejnei i-.kel» ka mea nana i hoanoe ae i kona noonoo oia kana i kauleo wale ae ai no i keia mau olelo: "He oiaio, o Alahe no ko'u kokua nui, a o kuu mama no ko'u alakal, aole Ica o'u mea e neleai," a haupu koke ae īa no oia no kahi pahuaniani. I kona alawa ana iho, e ku kokoke ee ana r-o tna kona aoao. Oia kana i lalau iho ai me ke kam; i! n sna iho me ka leo Hilii: "E ke Al; l unf! Pohihihi o ī alanu? Loi no kaua e hoea aku ai i na Punawai Kupua Ekolu i koe o Niwela i; ka napoo'na a ka la. !

I hr.'kr)! ; rt no ;p; u keia mau olelo a ua We!cdina nei, o keha wa no ia i ike &kc ai i ka pj'o ana iho f| ke alahaka a.niani ma'un?! rr'ai o ua waipuiiani nei. No ia rii(ua huli a.e la ia a pii aku h; iluna o ua alahakā aniani nei me ka hookanalua ole. laia i hoomaka aku ai e he'e no ke !ohe !a no eia i ka haiuiu oks %'ai ma kona mau aoao ppeu. Kia nr=e, ?*la no ke hoomau h i ka r!ee ana imua me kona ike ana aku ina rrea

nani e rnaa!o mau ae ana ma kona mau aoao E-na.e hoomau la i ka hele sna no m»ja. Na ka hehi ana iho o kona ;mau k?puaiw;wre i ka sina i hoeki mai i kona re e hou ana aku. Ke ike !a nae oia, he dala wale no na mea apau. He aina hoi keia ioi loa aku ka nani j ko na a'na'mua i hala aku iaia, a he nani kena £o£o ipiu elike me ka 'hiki i kona mau maka ke ike «ku.

Ke ike pu fa no hoi oia ike alialia mai o ka wai, a hoomsu aku la oia i ka hele anā no I; ila. īaia i hoea aku ai malaila, ifee iho~la oia ? he okoa loa ke ano o keia punawai. He lehulehu kona mau wai hooluu iike ole, a heai aku no hoi kona nani, i oi pa-umi aku i ko na ponawu mua. Ua nana mua iho la nae oia i kona Wahi alanui o ke ahonui, a ike iho la no oia e v/aiho ae āna no ma kōna ; oao. Aka, ke kono ikaika se Ia ka eno o ka wai i ua Welcdina nei e kulou iho e inu, i hoomaaliHia ae ai ka makewai. Oia kana i kulou iho ai e inu fe, eia nae, ua ps-hu eae la kahi pahuaniani mamua pono o kona alo.

Nolai!a, r ua aea ino ae !a nae b*a a ku ae !a iluna me ka nana aku me na maka hulili maluna 0 ua punawai nei, me ka !a!au ana aku i kahi pahuaniani nana 1 hoopake!e ae h i keia puumake ona a kapae ae fa ma kona aoao. Maanei no hoi i pau aku ai kā Malepa ame ka Meri mau pono koku.) nona, no ka mea ua oi loa ae ka mana o kekahi mau pur awai mamua o ho laua wahi mana. No ia mea, he mea pono ia kakou ke nana aku i ka nee ana o keia kaao nani imua, eiai nae 0 Welt-dina i panai koke aku ai 1 keia -mau o!e!o me ka leo oluo!u: "E ka Punawai Kupua Eliroa o ka Lokoino, ao!e ee ma ko'u alahele e hele pu ai, no ka

1 mea.ua aie.nui au i ka lokomai:j . kai oka Punawai Kupua Ekabi o ke ahoiiui, oiai boi kou makewai i hookenaia mai e nn hunawai aliaiia o ka Punawai Eupua k.u* oka manaolana, Ua ihoomaonaia hoi kuu pololi ai ej f na olopu wai momona o ka Puinawai Kupua Ekolu o ka ikaika, a na hunawai hu'ihu'i hoi o ka Punawai Kupua Eha-'o ka hoomanawanui i hoomaha ma i kuu ma'uhiluhi nui." "Nolaila, aole e pono ia'u ke hoopa i kou mau hunawai alialia i ko'u mau lehelehe, no ka mea, o Alahe ro ko'u koku', a o kuu mama no ko'u alakai, a aole loa o'u mea e nele ail"

Ika pau ana ae no o keia mau olelo a ua Welcdina nei i ka hoopukaia, o ka manawa no ia o ua Punawai Kupua Elima nei oka Lokoino i kahuli ae ai i halealii-dala, oiai, me kea-la o m pua like ole e hoopuni ana i ua haleali' nei e moani mai ana me he mea la e kf>no -okoa mai ana no i ua Welod na nei e kip.:hale waie e ka maiihini.

la wa hookahi no i Joheia aku ai na leo melodia nani e puapuai mai ana maileko mai o ua halealit-dala ne ; , me kena ike pu anii aku f kck;-hi k-.ikanK;-htne ū'i i oi pap.Uima ae ka u'i iko na ka;kamahine mua i ka oili wu mai a he!e pololei mai !a a ku iho }a msmua pono 0 ua Welcdina nei. ; Ka'mea hoi n?na i hoekahuli iho i ka puuwai ame ka hooku'iku'i ana iho iloko oua Wēlcdjna nei no ka elua o ka manāwa. No ka mea, he ano like no ka u'i o 1 keia kaikamahine me ka an* i ike ai ma ka mōeuhane, oiai hoi īia u'i nohea la j kamailio mai si me ka leo me ke kaulono ana mai o kena mau maka nohea lua oie: "E Welcdiha, ka helu o ka u'i iwaena o na keiki oka honua, ka mamo a Adamu, a o ke keiki hanaihipa waiwai o Lobe!"

"Ua ai 3 moepu au me oe i ko kaua mau !a kamalii e holoholo like ana. Eia nae ho?, ua hoohtwahewa oe ia'u, a'u hoi e nonoi aku nei i kou oluolu ame kou ahonui, e haawi mai hoi oe i makana na'u na ko aloha, no ka mea a'u i hoopaa aku ai me oe ma ka moeuhane, a na'u hoi oe e honl mua aku." ' Oiai no hoi, owau no kela o Lani, ka mea au i kii mai Ia i wahine au nau, a i. kane hoi oe na'u. I hoomaona mauia ai oe i ka pololi a ka ai, a hookenaia hoi eka makewai o ka, aina o Niwela nei i ka napoo'na a ka la." "O ia no nae ka'u e kono maoli aku nei ia oe e kuu Welodina, ua makaukau ka home o ka hanai a Rafela nou. E aba ia ana hei oe e hoapaapa mai nei?. E hoi ae hoi kaua, me kou haawi mua mai hoi i ka'u wahi makaūa a kaua i aelike ai iloko o ke aupuni Moeuhane Pahaohao."

O keia mau olelo a ua U'i nohea nei o ka Punawai Kupua Elima o ka Lokoino o ka >ina o Niwela i ka napoo'na a ka la, ua kaili maol! aku no ia i ka puuwai o ua Weicd;na nei, me ka pouli pu ana ae o kona mau noonoo maikai apau, no ka mea aia no ka mana hooka!j»kupua o'ua u'i nei ke uhi paapu la ma l'una o ua We!cdina nei. No ka mea, ua hala aku la no o Malepa ame Men kona mau kokua nui, a ua aneane loa e hihia aku kona umiumi, a e hoo ko aku hoi i na malileo ana a ua u'i nohea nef o ka aina hooluhi. Me na noonoo pouli nui e bekau iho ana maluna o ua Welodina iloko o ke!a manawa, aka ■aē, tnt he a-kaku !a i maalo

ae a o kona mau makal, ua ike aku lā oia -me kH moalsaka loa i keia mau hua palap pala i kahakahaia iluna o kahji pahuani.an'r huinaha kooa wahi alanui ahonui peneī:' j "E Welcdina ka u'i, mai pu-r ni oel" j I kela wa aua Welodina ne| | i ike iho ai i kela mau huapa- [ pala oke aloha ike kau moaj jkaka mai i kona mau maka, a he mau huaolelo hoi e hoopakele mai ana iaia, o ia no ka wa i mao ae ai na hoopoluluhi ana maīuna o ua Welodina nei.

Ia manawa koke no, ua ahuwale mai la imua ona na uia-j nao pahele aua u'i nei oka 'aina heoluhi, a o ia kana i kani wale iho ai no ke u-hu: j "E ka wahine u'i lua ole gj ka Pun;> wai Kupua Elima o ka Lekoino! Uamaona au i jkou hiohiona nani a 7 u e mahalo ne i ka maemae, a ,i aneane elikej aku no hoi me ko L&iii ka U'i oi pookela hookahi iwaena o naj u'i ona Punawai Kupuaj o Niwela nei i ka napoo'na a ka la." "Ua kena pu f no hoi au i kauj mau olelo momena o ka hoopu-j nipuni, a hoe hialimali hoi o ka: hoohihia i ko'u '; lahele." .

"Aole Joa e hiki ia ee ke hoo w;;lewdle mai ia'(j, no ka mea, o Al.ahe.no ko'u kokua, a o kuu mama no ko'u aole loa o'u mea e~ne!e a. ; ." Aole i pane kt ke mai ua U'i nohea nei o ka Punawai Kupua Elima oka aka, ua nana mai la oia ma ke ano paw.eo ame na maka o-hiiabila o kii wahine u'i maluna o ua WeIcdina ne-', me ke kamailio ana mai hoi me.keia mau olelo me ka leo nahenahe:

"Ua pomaikai oe e Welcdina, ke keiki hanauia e ka wahine, no ka mea, ua aie o Maiepa ame Meri ia o?, nalaua hoi i kuhikuhi mai ia oe i ke Alahuna o Niwela, a hoopaakikiia hoi kou n£aū eka mana oua mau makuahine hookama la ou. Ka mea au i hoopaa aku ai i na makana ana Kupua e makahehi 1.,a nei."

"E akahele loa nae oe e ka mea a'u i aīoha ai, o haulehia kou kupaa ame kou - maluhia i na Punawai Kupua Elua i koe o Niwela i ka napoo'na a ka la. . Oke aloha no kou e We'odina ka u'i hookahi iwaena o na keiki o ka honua a na kaikamahine kupua e makaleho nei me ka minamina nui. Me keia mau olelo aua U'i lua ole nei oka Punawai Kupua Elima o ka Lokoino, ua ka huli ae Ia kona kino i kumurose i!oko oka imo ana a ka maka, oiai hoi ko lakou aala i holopani ae ai 1 na pukaihu o ua Walodina nei. O ia .koke no ka manawa i o mai ai na manamana jolca uwila a holapu ae la i ua ;kutnurose nei a lilo ae la i puu;lehu.

Pa mai la he wahi oaniani makani a kaili ae la i ua puulehu nei o ke kino kumurose o ua u'i nei, a puhi hele aku la ma na kihi eha o ka honua. I ka pa ana iho o na huna lehu o kona kiuo i ka honua, ua kahuli bon ae inkou i mau anoano makalii, e'hana ana i ka po ame ke ao. Ma kahi hoi o ka haīealiidahi ame kona mau mea nani a pau, ua lilo < e !a ia i mauna dala kiekie e ike oleia aku ai kona piko e oni ana iloko o ka lewa, a pe'a no hoi me kona \v*m aoso apau. I ka slawa iho ō ua Welcdina nei ma kona aoao, ike iho la o ; a i ka waiho ae no o kona wahi alauui ahonui, a o la kaoa i kamailio iho ai ene keia mau olelo: "E ke Alahuna Pohihilu o Niwela, kuu hoahele ma ka'u

Ihuakai imi ia Lani, ī ulauul-bcr (no.kaua i o i kauei i ' Punawai Kupua E!uv; i liee u. ' Niwela I ka n:»yo-/on u k>: Ja." I hafeaJia oo apau keia mau olelo a ua Welodina nei, o kona| ike kolee aku !a no ia i ka moe ; mai o keia wahi kao uuku ma- t lalo ae o kona mau kapuaiwa- ! wae, o ia kana i ninau iho ai tne ! ka haupu ana ae i kona makuahine hookama hanaikao Malepa: "Eka holoholona punahele a Malepa, kuu makuahine hookama oke alahele o Lobe!" i "O oe ae nei ko'u e hele aku ai no na Panawai Kupua Elua i koe o Niwela, lea aina ho! i ka napoo'na a ka la? Kunou mai la ua wahi kao nei, akuae la oia iluna. Oia nae hoi kona wahi kino uuku i pii ae ai i ka nui ame ka laula p like me kekshi bipi-bulu. Me ka eleu nui ua Welcdina nei i

lekei ae ai iluna a kau iho la maluna o konn kua. He oiaio, iloko o ka iaio ana a ka maka, hele ana laua nei |ma kekahi aoao o ua mauna kiekie nei. Ika mto ena ae o na hoopoluluhi ana mai na ma-j ka ae o Welodina, i ike aku ai ' oia ika memele mpii oke a he gula wale no na rrea apsu] a kona mau mske e ike !a. ] Ike pu ae U no hoi ōia- i I<p.| waiho ae o kahi palhuani.-ini tna: kona alo, oiai nae oia e .ku an£. ma ka aoao o keia pueawai na- ' ni luaole, i oi papa-umi aku ko-, n.a hani iko na punawai mua i, hala aku. |. Ke ike pu h no hoi oia i na ' mea nam e hoopnni ana i ua punawai nei iloko.o ke a-!a o, na pua like oie. Oiat n;>e noi ka oao oka wai ke kono m -ti ir. i ; kona me he mea ia, e kono okoa mai aua no iaia e| kulou iho e inu ae i ua wai la,

e hookono aaa i kona manao me ka ikaika loa. Ua hooko iho la" iiae oia me ke kulou ana iho e inu, a ua aneane loa kona mau lehelehe e

pa iho ina hunawai alialia ej haale ae la mamua o kona a!o, o ia no kona wa i iohe ae t ai i kekahi wahi leo uuku a na-. henahe ike pa'e ana iho ma; kona kua me keia mau huaolelo i ka i ana iho: "E akahele!" Okawano ia a ua Welo-| dina nei iea koke ae ai n»e ka hikiwawe loa a nana aku la maluna oua punawai nei n;e ka' hoowahawaha nui, aka nae, ua ; panai koke iho la oia i keia mau olelo i ka i ana iho: ' ! "E ka Punawai Kupua Eoro ! !o ka Make—e! Aole au e moe 1 !pu me oe, no ka mea, ua ai pu au me ka Punawai Kupua Eka-| jh'i oke Ahonu?, a ua moe pu' hoi au me ka Punawai Kupua Elua q ka Manaolana, ka Puna-' wai Kupua Ekolu o ka Ikaika,' ua hele pu rtie ka Punawai Eha ; oka Hoomanawanui smc ka Punawai Elima oka 1 -okoiiio.'* "No lakou hpi au e aie noij nei i na kihene-ai a ke aloha na na au i hoomaoiw mai, a i hookena mai hoi i kuu aiakew, i, a pela no hoi i hoeniahAia te ai kuu nialuhiluhi, nelaiU, aole e pono ia'u ke hoopa i kou mau hunawai i ko'u mau ithelelu'. No ka mea, o ALhe tio ko'u kokua, a o kuu nnuna no ko*u

alakai, aole loa o'u niea e nele ai r IU pau ana noo ke'u tuau olelo aua \N'eiodm t t r>e< ; o k„\ vano ia i kahuli :ie i-.\ ?i:- i wai Kupua Eono »v : J \ ke a 1110 1 halea!i : • \\\:: ! laiu ana e na pua like o tui gola elike no w<| k<\ lukaiū Mik ī pau.