Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 18, 4 May 1917 — HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lan KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lan KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA.

<4 Nolaila, ua maemae a ma!kai oe imua o ko'u mau maka. a'u e Kooko mai ai i ka kaua be rita ma ka moeuhane e kuu Lani. Oiai, ua iaa mua kou ihu ii'u, a o kau wale no koA e kuu albha." Aole he hoohakalia hou aoa iho aua U'i nohea Lanl ne', aka, ua apo ae la-oia i ka a-1 o i ua Wek ei n;- re: a honi iho la i fee kane a lakou i makaieho loa ai me na kaik&mahine kupua o ka !etva. Me ka 'eo hone hoi o ka Lira kamaliao o uaaina r,ei o Ni- - we!a i puapuu'i mai ai me na leo mele ho ilohaloha no Lani, ka hanai ponahele i na maka o na kupua. E hoornaike<ke e mai ana ua m-u meie r.e-', Ua pau, a ua ha!a ke kapu o ke Lani, ka hanai a RaJela. Ua y hookoia k,< btr ta a Alahe o na ' Kaua iho -••>:•» aai r5O ia, Oiai ke keiki ake kanaka i lanakila se h mai na hoowalewaieameka m.<ke mai, elike me keie m"skaia a kekeiki hiwahiwa eke Akua ko kaljou heoia panai: '*E niake; auhe* kou hueloawa?.. "E ka Lu;t; auhea kou Lanakiia ana?'" Ua panaiia niai hoi keia mau ieo haneh; ne me keia olelo hoike ka wanana t ka i ana ae: "Aole, ao!e loa laua e lana» kila! No ka mea, ua piha ka ka honua i kona nanl me kona'imemae ame kp kina| - oie."

No keia mau inele hoalohaloha a na Lira kimahao o ke aupuni o Nlwela i ki lele.aku a, pa t na pepeiao o Ralela, ua kulou Iho ia kona poo ilalo oiai kona mau lima i puiii aeal ma kona alo me ka hookuu ana ako i kona mau wsin}f;kf} a keheO fa kana ? kahoaka wale ae ai no Ma iho me ke kani mau ana iho o kena u-hu me ka hananui; "Akahi ka hoi au a mehameha, ua losa ke kane a kuu h£nai aloha!" a nobo mumuie iho la ua Rafela nei, oiai kakog e naaa &e ana no Welodi.na ame ka U'i Lini kaoa aloha. "Auhea oe e kuu kape? Ua laa iho la oe na'u," mahope iho o feorib i oni ana a uaLani Eei i kana We'odina, me ka hoomau ana aku hoi i kana kamailio ana me na minoaka hauoli ma kona mau papalina nohea lua ole o ka u'i.

<! He hookahi wale no a kaua hana i koe, o ko kaua hele aku e ike mai kuu kahuhaoai, o kali ioa mai hoi kela iko kaua apa wale iho no iloko nei." - "Oīai au i kou aupuni, aohe a'u hoole ana aku i kau mau kauoha apau." Oko laua ku ae la no ia a hele aku la no kahi ake kupua Rafela e noho mai ana,

Ika ike aha mei no o ke Ku pu& Rafela 'y ka hele akb o kana mau keiki imua ona, o kona ku p.e la no ia ai hele mai la e huipu me kaoa mau keiki. Iko lakou hui ana ae, ua 'epo oha» oha la ke Kupua Rafeia ia Welodina me ka hauoli nui, aoe ke kaaiailio ana ae ī keia mau olelo: "Ua pomaika! o.e e kuu ahonui, no ka wm t o kou maraa kou alakni, a o Alahe kou koHua, aole ou mea e nele ai."

"Novi -ka'u. msu palena ole. no kou apo ana rnai ia'u me ke aloha, elike me kou aloha i ka'u hnnai p^r„oi." 'E kuu keiki, e manaoio iho oe, o ka wahine r.u i !swe ae I» i wahine au, o ke kaikemahine penoi no ia a ka Moi Keni o Pe [lekanen-eka Moiwahine JuHa jo Bav;r'a ; kiolaia ai hei iloko |o ka ululaau mehameha o Lobe i kona wa i hanauhmai ai i keia ao'malariirjiama. "Ua hani ia kela m?nao eleele mamuli o ka inaina o ka Moi ia Julia i ka Ii!o i na leale? lapuwale o ka honua. No kena manao kuhihewa ana kekahi, he mea e ka mea : nana ke keiki, ko wahine, o-ia ke kumu o kela hana aloha ole ana. | "No ko'u aloha Ika mea hala ole, ua nonoi aku la au ia Ala ihe e haawi mai i keiki na'u, ua aloha au iala a haawi mai la. > Pela no i hoopaa muāia ai oia no ka honua kana kahe, a no ia mea, o oe e kuu keiki ka Alahe I koho ai. Pela hoi oe i hlo ai kane na kuu hanai punahele, oiai, he meakino like olua i palaho liv ke." "Ma ia kumu hookahi no, ua hiki o!e i nn keikikupua ke lan i kila maluna ou ame kou mau kokua. . "NolaMa, ua hnakila ue, ua ike ina Punawai Kupua Eh ku o Niweia nei i ka napoo'na ka La. A pela au i apo aku ;si ia oe me ke aloha, elike no roc ko'u aloha i ka'u hanai o ka luhi ana. . "He hook» hi nae a'u wahi mea i koe e hoike eku ai ia olua oka pau no ia, e uluhoa ole ai f ka loihi loa.

"E hoolohe no hōi ō'ua, ma keia la no o!ua e hoa-o la ai olua j"mba ona kupaa apau o Niwela nei, na kahu hoi a ko wahl«|geSyu keiki," • e hol olua e hooluolj iki ina maluhlluhi e kuu keiki a hiki i ko'u wa e kauoha aku ai/' Ika pau ana no o keia mau olelo auā Kupua R»fe!a nei, o ka huli koke ae la no ia o ua Welodina nei ame kana Lani a hoi aku la no ka hooluolu ana. la Ja»a aa& l komo aka al no' k« hooluolu ana, e moe hookalono mai ana no ua wahi hipa hookalakupua nei. Nolaila, oa hau!e aku la laua a hooluolu me ka hoohala ana ika hapanui o ka manawa ma ke kukaiolelo ana me ka hauoli, a e mlliapa wale ana no laua ia laua iho I ko laūa wa f ike iho ai he mau keiki lsua i hookāawaiela e ko laua mau makuakane. Na ia mea hoi i hoopau loa ;ae i ka pllipaa o ke aloha o keI kahi i kekahi, me he mau mea il« aa k»maalna mua no kekahi i kekahl mai ko laua mau la ka malii mal. Aka nae, he mea maikai no kakou ke makaikai mua ae i na hana a ke Kupua Rafela.

I ka hala ana mai o kana imau keiki, ua hull ae la ua Rafela nei a puka aku la iwaho o ko laua haiealil, a kau ae la i kana pu kala ma Rona waha a puhi aku !a me ke kalahea ana. i kon» mau kupua apau e akoakoa mai. Mamua c ke kuu ana iho o ka leo o ka pu k?>la a ua hupua j nel, elike me ka leo o ka nalu { ' ka wa ino !oa, pela okoa iho la > no ka halula o na tausani o na i taussni kupua o Niwela i ala ae ! ai. i Ua uhipuiā iho la o Niwela poooi e na kupua, mal na ku- ■ pua kino holoholona a fta kui pua kiho kan*ka a poo holoho- • lona. Oiai oia e ku ana imua o ko-

na, m«u kupua me na waimaka ehi ,!o ana, ua kamaiMo mat la oia tnti ka leo kaukau; ''E hr,r Johe oukqu e o'u mau kupua a'ppū. 1 kela la e hoa-oia ai ka han- i a kakou i ke kane a pau no boi ko kt kou kuleana iiia. O kana kane aku ka mea kuleana iaia elike me ko kakou kuleana ana iaia i koaa wahi wa uuku a hiki iho la i ke'a la a'u e hoike aku nei." "Noiaila, o ko oukou manao koe a lohe nku au, ina no ke ku-e a apono paha 3 ke kane a ka a kakou.

| Ao!e loa he leōpane 1 loheia l akui ke pa'e maiwaenā mai jna kupua, aka, oka m6ha ame 'ke anoano ilihla o ke kaumaha Ike haliipaa ana maluna o lafeou apau no keia iilo a kaawale ana aku o k* lakou hanaialii. i- Ika aneane ana e piha k'a hapaiua hora o keia noho hamau ana o na kupua apau, o ia no'ko lakou wa i ea ae a! a holoi ee Ia i na waimaka hoomanao aloha no ka lakou h»nai, me. ka leo lokehi o ka manao like lakeu i hoelio ae ai elike me ka paapa'in?: o ka leo o ka h-.kli: "0 kau mea i hooholo »! e ka haku o n,? lir ki), oka makou no ia e k;»kco aka nei me ke kue o!e." "Ua mdkai u < apono mai la nc> oukou. Nol;-il», aohe manaw» aku i kee, o kz manawa iho la keia ona k« iki a kakou e

ho-30 #e ;>i. 4< Oi=»i f)® manawa keia flo ka ikoueikeae ai i ko laua Ji!o ana i hookahi imua ponoi o ko kakou truu a!o." I keia wa no J lohela sku ai na !eo hauoli ona kupua apau no ko lakou ake ioa e ike kumaka ike kane a ka lakou hanai. I hakaHa no apau ke!a miu olelo aua R,fe!a nei, oi* no ka.wa i uhipo f&o ai kekahi pou!i aaki ia Nlwela holookoa no ka hapaha hora, oiai hoi ke afa 0 na pua īike ole a hoopuni ana lua aina nei i ka napoo'na a ka La.

I mao ana ae o kei* pouli nui f ike ae ai o Welodina ame kana Lani e noho mai ana iluna o ka hokua o kekah! mau liona keokeo hunai e!ua, oial kekah! wah! hlpa uuku eku malie tho ana māmua pono o laua, a m»hope iki aku o laua e ku mai ana ke Kupua Rafela ko laua

makua. I kela wa koke no ke Kupua Rafela i lawelawe koke mal al i ka oihana ho-ao māluna o ka laea mau keiki P.o ka ou anā i kp laua mau puuwal i hookp.hl. Oiai ma ia manawa i hooho like ae a! na kupua apau me ka leo hookanikani pihe o ka manao Hauoli no ke kanaka u'i oke keil*i hanaihipa o Lobe. Ua poai puia iho la Uua i mau alii no ka aina o Nmela. Ika pau ana no o na hana hoopaa a ua Rafela nei, o ia no ka wa I kahiii ,ae a! na kfoo hookalakupua apau i lahui ka-

naka nui me na kulanakauhale nani ma ka mana o ka Ula OiiJ va o ke Aloha kahi hip* hoi aj ka hoekahkupua nui wale ii noho ai. No ua wihi hipa nei ho', ua kahuli «e la oia i aiau pua aala loa e ulu ana iwamiakonu o ko kihapai e hoopuni ana i ka hale alii nani o Niwela. O koaa kiao kanaka nuoli hoi aaw ke Kupua R«lela, ua lualua loa laui, oiai laua i noho ai mc,ka hauoli iwaena o ka laua mau keiki, Pela no hoi o We!odina ame kana Lani i noho Iho ai lwaeaa o.ko laua mau makua me ka hauoli ame ka lehulehu o k<| laua uieu lahui kaaaka. ;

- : .•' ".• • "■ : c-; \ : ■ Ona hoi i jva& pio ai i ka !a!a Oliva o ke A ! - ha, ua hookahuliia ae lak n r mau manu hoowahawahai.H e na holoholona ajmauu ame nu pahooweliweli o ka moana. t) ko lakou pau Jca ann ir o ko Jakos ikeia ana ma ka . ; O Aniani kakahi i hoe kahuli iia e ua la!a 01ivA nei o ke A-Io-!ha J uhane lapu no ka po. Ua hoomakai aku la hei ola i' na kaikamahlne o ke aupōni Anapanapa, me ka hoo ! ilo pn ana hoi ike a-ka o Wek dina i kane na lakou, No ia meā, ua noho oluolu iho la la ? kou me ka hauoli nui iho la lakou » hiki i ko lakou hopena me ko lakou mau kupunakane Maunakupuahooluhi,

Nolaila, ia noho f ana aku a lua Welodina nei ame kana Lani iloko o ke aloha ame ka hauloli, ua hanau iho la o Lani i ka laua makahiapo, he " keikikane |u'i lua ole. i No keia hauau ana ae lso [Lani ike keikikane, akahi no !a haupu ae o We)odina i kana olelo hoopaa me Malepa k<ma makuahine hookama mua amt; Meri hoi kona makuahīne hookama e!ūa, oia kana i huii a!;u āi a kamailio i kana wahine: I "Auhea oe e kuti Lani.;V!ohal Akahi no au a haupu m?i la i ka mea a'u i hoopaa ;ji me na makuahine o'u." I "Heaha ia mea au i hoopa* |ai e kuu aloha me ou mau nn - Ikuahinehookama?" y "Auwe, heaha mai hoi kau? īa'u i hoomaka mai ai e Luii ia oe no kekahi mau po e'.un «me hookahi ao, ua !oaa iho Ia ia' i keia luahine hanaikao o MaleIpa ka inoa iwaena o na ululaau |o Lobe. ! "No ka pololi a ka ai anie |ka maluhiluhi i hookikina mai fja'u e noi aku iaia e haawi mai ji ai na'u, a ua haawi io mai I» ola i pola piha i ka waiukao na'u ame kahi popopalaoa hou loa; me kona olelo pu mai ia'u e uku aku no ke polaweiu hoekahi." "No ia mea, ua hoeō aku la au imun ona, e haawi aku aua au iaia i hookahi eke i piha i l ke dala gula. I "P©la Jho 3a au ) ii'o ai i keiki hookama nana, me kana mau olelo hoolana no nae no kou i loaa ia'u." '! "Aole hoi ha ia he mea nuil Oiai, ela no iloko nei o kuu mau ov?ili lauobo nei ka Aamo nl pauole o Niwela nei, ka mea hoi a kekahi mau kupua e makaleho nei. "A heaha hou ae ia olelo hoo paa au rae kekahi makus>htoe hookama aku ou, e kuu aloha," wahi a Lani me ka leo nahenahe o ka wahin eu'i. "He like ae Ia no me keia makusbine oul Eit nee hoi, aole a lanei noi dala; aka, he noi keiki ka la makuahine o'u a Meri, ka wahhe hoekalekala manu o Lobe.

"Ua hoopaa aku au imua ona, oke keiki mua auanei e loaa ana ia'u, o ka'u īa e ..haawi aku ai nana, ho uu-kana' hei na'u no kona heomauna aua mai ia'u iloko o ko'u wa o ka pololi ame ka maluhi!uhi uui.' :Pela no hoi kana nuu olelu hoo! Ilana no kou loaa ' | Aolel paie koke mai oī_ sni J 'aka, uft kulou iki iho !n k. na ; 'poo Halo, A i kera anaiie ;!u-' [na, ua nana mai la oia maluna' 'o kana kane me maka o ke•ioha a pane mai l v i keia iiuui' olelo me ka leo aloha kane oiaio; '"Aoie loa e hiki ia'u ke keu~, paie aku i ka mea .au i heopaa ai, oial elike me )ta nuio ko kaua aioha ia iho, |.eia au e*e aku nei i nuj e iiooko aka i kau mea i jioopaa y,i.° i Aole i pau.