Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 24, 15 June 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela

KB AIWAIWA ,\Mg KP, *.Hi kanana o btjbia Ke Koa Kiai Pr!t« lī»lu Ei,».c o ko A!o sj !11 ii k.a 3S?t>epM-ii i'etcr9 Ka Nai >A I OLa-I O Kifi ' v K AIK AMA iJ W I<l 1,!) AD'EE'ATS'A O BANA PETER0B0I?O. MOKUNA GI "Heaha ka manao o kf iii rn;,D olelo au e Wela 'nuia o k, Em.i pera kou moi?" "Na kau olelo aue !•' u i. >nr V „ ana mai ia'ū me he ii to rnu! ih int loa la imua oul No ka me , v.a iini kuu Me-i. Kiekie i k:ir;. u Ma nei e haulehia iho ani ma-i lalo ona kapu«i w wsf < ke Keikiali : Hiki, eiike me knu k<'-j pa ana aku iaia he bea no Ra -' sia nei nana e h j ebae ae la'u a jilo i me.a 0/0. Peia 1 poma ai ia'u kou ihiihi e' ka Eaiepei-a ka moi." "O ia ro hoi ka'u 1 hoeia pku nei imua ou e ka K v ekie ka Emepera, he w. lu koa hnar haa waie iho no r,i.| Eia n*e t aole loa ia he n.ea no'u e w;wc> a e weiiweh ai no ka huipo a akn nie kou mau kanaka k , 3 kaulana ioa maiuaa o ka 01 o ka pahikaua, ka lai uH:e ; t>ie k ( waha poul uh 0 ka ru ; no ka m.ake ame ke ola m-li/oa 0 Ipe kahua naokomok;;!" Kaulona pokiei u . 1 U ka na na ana aka Enpp' r >r knīa o ua koa kiai nei no keKahi manawa loihi j aneane e' piha ka hapaha hcr3, me ka hoomsopopo pu ana iho hoi no keli mau oielo koa īua ole a ke kea kiai epio. O ia ka ua Emepera nei i ka mailio mai si rre k# leo o'uelu oka manuo hrav;i pio wale, a oiai na niinoaka oka h -;hihj e halii ana ma kona iriu \ lina, he hana hoi na ka Emepera PetcTo ka Nui ) nu>.« ole ka haawipio' wale ana i kona manao pai i kona maii aWkoa imua 0 kekahi l'(.a ha:;h3a wiihi ana: : - ' ! E Wel ,ua I.£wh 1, ro !-y Emef.eta ms 'kapa mau n'e'o aka, ke hoopaa e aku ,nei *u imua ou ane: '"lū'a e lanakila io ana oe rr a luna oke Keikiaiii Hik : , e b r- . kohu 'koke 00 au ia oe ī Knpinakoa ikko o kou pua'li o ke ka Emepefa mau ko 1 ki .i ku mau." "Me ka mahalo 'a ntii i kou lokomaikai e ka Mea Kiekie ka Emeperrf," wahi a ua Wela nei me ka neholo ana 2? o'kahi minoaka uuku ma kona mau papa'ina. Elike no nae me ka iini nui iioko oka houpo oka Emepera no ka mEopopo ana iaia o ke ano maeli o ke koa kiai opio, o ia no kana I hoemeu m?i ai i! kana kamaiiio ana mai ma ke'! ano hoohuahua. Aka nae, kej ike pu la no oia i kela wa, ol keia kekahi o na kanaka opio! koa loa o kona aloali i, a ala' f u' ■ mai la uo hoi iloko oaa nao!elo| a ke Aliikoa Hukana no ke ku-| lana niaikai oke koa opio' iwaena ona koa kiai e ae 0 kona mau koa klal kumau me keia mau olelor "E ae hou mai ia'u e ninau hou aku ia oe; owai la hoika. inoa o kou luaui e Wela?" ' : Oiaij'aole ioa i'makemake ua Wela nei ke koa kiai puka he-: Iu 6 e maopopoia kona ano a : hiki ikawa e leoa ai ka h na ' nui a kona'makuahine i hookau mai ai maluna 0 kona hokua.

Inolo k>, iiie ke-na" kaoalua.ole i rna noopun.puui ina e ;keīa e5 -I < i:ont. •;r.o m ol<, kui !ou iki iho h oia iialo a pane , «•: ik : haiiuī" o'kā nin;ivTir n " i Ft)i.prr-: "li K? Mea Kiekie k i Hme■eri.e k; la < ~ <-.; i kau kauws r,ci. Ao'e )■ * o'u makuahlne! Oi'i':"".' 'f.!e no i maopopo .ia'u ko'n -nau i-nokua. 'No kn pie'ri, mai ko x u mau ia komaln mai a hoftss w*ie ; no i keia iw.-m i w.i'eiho la no s.u oke kahua ona Pualikoa īloko o Poiani, a hoea woie mai la no i Rosia ne", me ka maopono o]e ia'u o ko'u maw •nakua ponoi." 'Tphea hoi oe i o?elo mai ai ia'u i kela mahina aku ne* f o We?a Ca;za oe o na Pualikoa Kauho, o Po'ani? . O ia ka'u e nan io>o rtei ua maopopo' no ia ne koii makua."1 Aole loa e ka Emepera, e ! ike no rne ko'u nele ia mea he makua, ua laweia su a malama n\ i!oko oka lima aloha o- kou

?>i »? alnkoa elemakule, elike no hoi me kekahi mau koa opio e noho mai nei iloko o kou mau pnali. Aoie loa lakou i lihi lau)ki r-l- u Inn hlona ame na o ko lakou mau ma» kur>. O ;p' pipa hke me a'u nei! No ka mopi ke he.ike .nei au i ka oniio imua ru e kuu Me> >\ickie ka Emepera." : "No keia- mau olelo koio a ua koa kl;ī 1 opio nei, ua hp.ule p'aU<». w«lc ?ho !.i no ka mmao- ! -na o kn l?m^nera. / k.) me, i.va h< oman'ao mai !a Oi". ikeko '. kiai ma ke kamai!;f: ;n n-?i i keia msu-olalo' hoo!--na. ■ "Va o»n ae la no ka ninsu a ka Emeper>? ia oe. Ak»; e hoemanao no ka makana a ka Eme pera ia oe, a e malama i kou wahi o ka tiana a hiki i ka wa e hookoi'o ia ai keia hana mawaen=i amo ke Keikialii Hiki ika wa e loaa aku ai ia oe 0 ke kauoha." "E o!;i mau lo* oeeka Mea Kieikk- ka Emppera, na ka lani k ! c\;e l.)a e hooloihi mai i na 'a 0 kou ol i iina ame konan a e hoolehuleKu hoi i kou m;i'i ' Akahiki," wahi a ui Weia nei lue .n? hiona ulumahiehie o ke kanaka koa. Ni keia myu olelo kalokalo a ke koa opio, eme kona kulan» hieh e.O ke kanaka koa, na ia mau niea i kaili aku i na hoohihi ana a ka Bmepera nona. No -a mea, ua haawi mai la u.a nei. i kona lima ak;:u oka hoopaa me keia mau olelo: "E kuu Wela! haawi aku su i kuu limaakau no'ka lu«iloha pu ana me ee i h- oia ma ko aoao o ka Emepera, ua hoopaa akn oia i kana makana me ka oiaio loa, ua lilo ua makana la ia oe i kou wa e lanakila ai maluna o ke Keikialii Hiki."

Laiau ma! la ua Wela nei i' ka !im». o ka Emepera Pettro| k i Nai īaīa i ku ae ai iiuna. Ku | !ou haahaa iho la o Wela ka kakou kae'ae'a a honi iho la ij ka !ima oka Emepera, me ka| panai pu ana aku i kela mau olelo me ka teo haahaa: "E manaoio mai i ka'u nr t u olelc{ loa he t \va no ke!a be.i e'oeie o Rusa nei e lanakila ai māluna o ka bea keokeo noho hau o Polani." keia mau o!e!o a ua Wenei, ua haawi iho la ka Ēmepera hewahi minoaka nom. Aka nae, ua hookau aku !a ua Wela nei i kana mau puili aloha aoa ika lima o ka Emepera aeaae la oia a ku ae la a pololei, haawi aku !a i kona hope Ika Emepera mao ka pii ana ?.e o ka lima akau i!una, ame ka hoopa ani ae o

:ka .-.el&iau _o kona rasu mana:manah'ma i na !ala o kona papaU'ooim. Huli .ae l?i oia e ho? me na ka ~pviai mr.ras ei oil.i akn la maloko aku o ke keena malu o ka Hmepeiei. Oiai nae, aia no ka Emepera ke hoomau mai !a i ka nan'a ana īa;a a hiki v.'afe no ika pa'a ana aku o ka puka o ua keena nei mahope o ke koa opio. O ia ka* ua Emepera nei i i wale iho ai no iaia iho: "He wahi koa kiai wale iho no hoi oia, he kiekie nae oia a ke kanaka koa loa. No ka mea, ua polna koke iho la no iaia ka Ihiihi o kona Emepera, oiai no oia imua ponoi o kona alo."

I Ak??.ka wale iho la qo ua : Emepera nei iaia iho me ka puana hou ana ae i kei* mau olelo: ■ "Ua maopojpo loa ae ia'u kona manao &me ksna mau olelo koa luao?e, o ko Hiki manao kee maluna o _keia olelo hooholo o ka m?:ke ame ke ola ma'una o na meta!akila ame ka uahi pauda," a noho hamat; iho oi-i. : Aka, ke ala wale mai la no iioko ona na noe noo lehulehu no ke koa kīai rpio ana i hoopaa aku ai i kana inakana. Nolaila, e hahai aku kakou ma na kaina wawae oke Koa Kiai Puka Helu 6 e hu!i hc;i la no kona home: '

laia i haalele aku ai i ka Emeperd e noho hookahi ana iloko 0 kona keena malu, ua h'oi mai la eia no kona hale lloko o ke kahua 0 na koa kiai kumau. laia me e nanea ana i ka hoj maloko aku oka holo oka haiealii, ua h.oku'i hou na kiionohi uliuli poniponi 0 ke kai kamahinealii. ' Oiei i kela vva a ua koa kiai nei i luea aku ai malaila, o ke Kamaliiwahine AderaiSa kana rr.ea mua loa i ike aku e kalele ana iluna 0 kekahi koki hoolu-' o!u. Me he mea la e kali mail ytia no oia no ua Koa Kiai Puka Helu 6 nei.

No ka mea, i ua Koa Kiai Pukn Helu 6 nei no a kaalo iho | ma ke alo o.ua U ? inohea nei ol ke aloaiii oka Emppera Peterc ka Nui, o kona ninau koke ma la no ia me ka leo nahenahe c ka wahine u'i me ka hoohakaln, ole aku. . ' ' : Ka mea hoi nana i kaohi koke iho i na kapuai o ua koa kiai opio nei e ku iho e hoolohe ? na olelo a ka U'inohea nana 1 kaili aku i kana «iau hoohlhi an i m'aik ko Mo loa mai o kona puu wai. A wahi a ua u'i nei i wehi mua mai ai i ka laea kukai olelo ana: U E kala mai hoi ia'u. Auhei aku la ka Emepera?" ."Aia aku la no iloko o kon a keena malu!" "Owai la hoi kou inoa?V u O Wela Caiza,;' M Ausve, ka" Inoa kbla o ku u kane hoopalaul. Pehea i ]oaa ai ia oe kela inoa?" <( Mal ko'u mau makua m.ii no?" - I lc Aia:la, he kanaka hapa Pojlani a Rusia oe, ea? 1 ' | u Ao!e! He kanaka Polani ]>i ba au, elike no me (a au e ike mai la ia'u a no." Nana pono mai Ja ke Kaik imahioealii Aderaisa maluna p na hiehiona oke kenaka uM o ke koa kiai, oiai ka ula wahine u'i e pii ae ana ma kona mi ū papalina. Ke ike la nae ke ikoa opio i kela wa, me he mea la aia oia imua o kekahi anela wahine u'i ftahi I ha ai. Aole oia i hoomaopopo !ki ka nui o ka u'i o ke Kiikania hinealii Aderaisa mamoa aku, elike la me kela manawa a la ia e kamailio la i kela wa no ka manawa mua, loa.

O i» no nae ka ua nei i kamailio hc u ir. t >i' i - - t. leo kaumaha, ka mea nam i haalulu iki se i ka piiuwni •- >-■ Koa Kiai Pnka Helu 6 nei: "He like loa 110 me oe na h : - hionao kuu kānel Malia p ha hoi ooe no, ' hoole man?wsmo loa mai nei nae hoi ©e?" ' "Maiia paha, he like ?oa-r : a hiohiona o kau kane heopal u me a'u, pela oe i kuhihewa ?-i no'u, e kuu Mea Kieklef" "Ua kuhihewa a knh:hcvva ole paha au! O Kobn.ta- Mu ilai hoi'paha kou luaui mrkvrahine, ea?" Aole i pane koke aku Koa Kiai Puka Helu 6 nei, ak;i, un

ano hoolalau wale ae la no oia no keia pahu kokeia ana mai oka irioa o kona lu.?ui maknahfne. Oiano ka ua Aderaia nei i pane hou mai ai me ka leo nahenahe e aai ona no kona hoomaopono ':oke ana aku, ua kuha'u koke ke koa kiai me ka hoao ana e hooiaiau 1 mea e nalowale ai kana mau ninau. "O Kabota Mulai io no .ar.ei hol kou mama au e h'.elalau mai nei ia'u malalo o keia .ia?iu hoo»alonalo au e uhi iho nei i mea .nou e halowale ai? 0 io anel hoi?" Aole loa wa o ua k'oa kiii pofta nei i loaa pono al elike la me keia ana e ku nei imua o-ke Kai kamahineaiii Aderaisa me na maka wiwoole o ka hookamai nui. . ■■■■ Olai no nae, ua auhwale ko» na mau ano apau imua o ua U'inoheanei. Ua hoao iho la no nae ua koa kiai puka helu 6

nei e nanao iho iloko o, kona po |li, a i aku la me ke ano booia~ j lau, oiai kona mau lehelehe i ihaalulu ikl Iho ui laia e kamaiI iio aoa: "liia ka hoi in'u ko hainakal Oia ka T u e hoihoi aku «ei no k* ioaa ana ia'u ma ko'u wi hi ku kiai ma kela la ?. o!uh i hele holoholo ae ai." "E Welal E paa mohe o e i keia hainaka a loaa mua ka' halna o ka'u ninau fiu e hoohlau mai nei," wahi aua U'iOehea nei me ka aka-iki ana iho.

I kela'wa koke no f oi!i koke mai ai ka Kmepera Petero ka Nui ma ka puka o ka ho-lo nui a laua e u-kamailio sna, a poīu mai la ka lea nui ko'iko'i o u?> Emepera nei: "Heaha kau hana e Aderaisa me kela koa kiai oplo o ko ka Emepwa mau koa kiai kumau?" "Heaha auanei ia hana a maua? Aole a'u mau hana e ae; 0 ko'u ninau wale ana'ku nei no iaia, aia la oe fhea f kona wa i haalele aku nei ia oe?" "A he! Aia lau ihea?" wahi aka Emepera me ka luli īkī i ana iho o kona poo. j Oiai o Welai anehe aku ai e' hoi iloko o kela wa, ua koke aku la ka Emepera me ka I«o nui ko'iko 7 » ika i ana'ku: *'E ku iho e kela koa kiāH" Ku iho la ua Wela n'e ; , oiai ka Emepera i hele mai a! a kau iho la i kona wau lima ma na poohiwi oua Wela nei ka ka kou koa kial poka helu 6ia laua t holi hoi aku ana he alo a he elo. I kela wa hookahi nae, aia keK*ikamahinetlit Ader«is* ke ku maiia mahope aku o ka Emepera me ka imofmo m.vj •na m»i ia WWa, me he mea 1 kela wa a laua e huli aku h» a huli mai, ke kaulfeo okoa «ku !a no oia ia Wela e— w t?-mia mai hoo-pu-a ae oe o'rtlakant 'auanei" Ua loaa kbfo no nae i,-\ Wc'la ka manao'oia me.l, oiaf k \ 1 \

Eneptv.i e' kamaiiio aku ana -m"-. i ks : i maa oleio me ka pupuku irio ana iho o kona mau n ?<>'i r> r, 3 n;; iho _a n a Jf!r>k o ona maka wiwo o!e o ke koa ' "E Wela! Ke hoolilo loa mai nei oe i enemi ino loa no'u!" | >■ "Pela anei hoi, e kuu Mea. jKiekie ka Emeperal Ke hoolilo 1 pu aku nei au ia oe i enemi ino ' loP! no'n, elike la me ke Keiki- ; ! alii Hiki." ' I "Ae, ke hooliln io m;ti nei oe' tia'u e Wela ? eoemi ino loa nou ) no ka men,. aole aeia na koā i haahaa e kamailio pu me na kai! kamahinealii apau o ko'u alo- ! a'ii, koe wale no malalo o ka'u ! m-<M kauoha." ' ' "Ina pela, e-kala mai oe ia'uj no keia, a I ole pela; e hana mrti no oe elike me kau mea i ike ai he pono maluna o'u. j f< Oiai, aole au i uhaki i na rula me ka malama- ole i kena ihiihi no keia wahi hana a'u i hana iho nei, aka, no ka ninau wale akē Kaikamahinealii ka Mea Klekie AderaisS:

"Aia la oe ihea? Aia hoi, e auamo ana au i ke ko'iko'i o la mea. Oiai nae, akahi no au a !ohe ae la, aia no he mau rula kuikawa bae no kekahi o kou aloalii nei." Me ka leo oluolu, ua kama ? - 110 akahele mai la ka Emepera i-.ua koa opio nei a kakou: "He oiaio e ku« Wela, he mau ruia e ae no kekahi o ko'u aloalii nei. Aka nae, ua hewa io no oe no keia hana au a ka Emepera e huikala aku nei ia oe. E malama me ka hoomanao no na® ma keia mua aku, o 111 aku auanei ko'u inaina maluna oul" ■"■■

l, Mai nana a hooloh# i na ninau ano ole a lakou nei e «i aku ai ia oe, a huli ae la i hope akamailio aku Ia la Aderaisa e .ku iho ana mahope o kon» fcua: "E hoi no kou wahi e Adev raisa, a mai hana hou mamuli o kou makemakel" Ueue ae la na poohiwi o ua Aberaisa nei, me ka nana kihf ana mai ia Wela, me he naea la e i aiai ana: "j£ hoomanao mal no'u! a nalo aku ia iloko o na lumi lehulehu o ka halealil. "Aoie anei he mstl olelo e»e a ks Kaikamahinea.lii Aderuisa i nlnau mai nei ia oe e Wela?" U E ka Mea Kiekie ka Emepera! O ka oiaio wale no ka'u 1 mi&emake ai e hoike aku imua o kou hanohano: "Aole loa ana mau oleloe ae mawaho ae o kana ninau ia*u nou! O ia no ka'u i hoike aku nei,iaia, aia no oe maloko o koo malu." Luli iki iho la ke poo o ka Emepera, me ka nana ki&i anai mai o kona mau maka maluna! 0 ke Koa Kiai Helu 6 me| Ika hoomau ana mai i keia mauj l olelo me ka leo ko'iko'i: | i "E Wela! He hoomanao iko'u, he aneane e hapa hora kou ku ana maanei me ke kaikamahine?" ü ßolamauloa ka B*nepera ka Mea Kiekie. No ka mea, ke helu nei oe i ka maaawa hele e ka La, elike me ka manamana kuhikuhi hora o ka owaki.

"No ka mea, he lolhi loa! kana hele ana mai i kekahi ma-! nmva, a he awiw! loa hoi \ kahi| vva. He haawina hoi i like ole' aku me ke kulana o k& La e poai-apuaiia nei e ka honua." "Heaha ka manaq o keia mau olelo au imua o ka Emopera?" wahi a u*aPetero ka Nui nei, me ka pe'a ana ae o kona mau lima ma kona kua a iiakapono «ku la kana nana ana maluna o ua Koa Klai Puka Helu 6 nei. "Ua awiwi loa kuu Mea Kiekie i ke keho ana mai, he hapa,ha hora ka ka loihi 0 ka mana-

\v. ci k-:-,ci k uwa baahaa nel ij , ku ibo nei moaiiti me ke imhineaiil, -ule nae i rpaopopoj -e- —hcra- ), kei.?'' i "Ua ae !a e Wela, ke vnu i.t»o ufci_ ka Emepera o ka iii-4ra,-:.ekoiu ponei keia o ke ahiI "E nan > t»ku i ka uwaki o | kou kakela alii, a e ike no oeo ] ka hora ehia l^keia?" ; Huli ino aku la ka Emepera it nana i ka uwaki o ka lumi hoo j launa oka halealii, a ike aku jla oia oka hora elua ponoi no jiao ka auwinala. Nolaila, ta j hooho ae ia oia me keia mau oleini . ■. .■ "Au—we' O ka hcra elua no ka keia oka auwinala. Ua po* j iok; io oooe e Wela, ua awiwi ;io no k-i Emepera i ke' ana. /'iAKa nae, ua Jawa se la no ka makerrjfike ninau o ka Emepera ia oe. Nolai.'a, e hoi o« me ka hoonieiieio mau ana i ka'u mau olelo papa ia na kai 1 mai apau o ko'u aloalii nei," '' r I hakalia no apau keia mau olelo kipaku maoli a ka Emepera i ka hoopukaia, o ka huli ae la no īa o Wela a hoi aku 1% no kona wahi iloko o ke kahua hoomoana o na koa kiai kumau; me ka haawi oie mal i kekahi wahi aloha i ka Emepera, oiai oia e nana hoomau ana ma

hepe ona. r Wahi a ua Emepera nel i.na munamu waie ae ai no iai* iho me ka luliluli ana ae o kona poo: , "He diaba!o maoli no kela koa kiai opio ma kona ; mau hi<?ha a'u e nana aku nei.

"Ua a'o pu mai no boi oia j ka hoopunipuni imua o'u } ke ole nae hoi au e kukihewa, mamua hoi o ko'u kapa wale , ana aku no iaia he hoopuniponi,'" a akāaka. Jho ia ua Emeptra nei. Huli ee la no fcoi ka Emepera a kemo hele aku. Ia iloko.h na lumi iehulehu o ka halealii. Ua imi loa. akō la no ; hoi cia;j) ke Kaikamah'nealli Aderaisa aj ! hiki 1 kona loaa ana aku malo-i ko o kona lumi moe. ; . . i ' Ua u{upuni loaf* o Aderalsa j i ka inama no kona makua|Eme pera m imull o ka pau pono ole ana o kana 'mau mea i makemake ioa ai e mai mai keia koa kiai mai, ka hoi ana e j manaeio loa nei o k?na Wefa| no ia. i | Wolaila, me ka leo; nahenahe iOaalie oia ipa ne iho ai i keia jmau oleio. me ka [ uili ana aeo i kona m«u lima o kona

omauma: ! "O, ua maepopo loa ia'u me ka hochev,&hiv»a ©}e ao'e keia he mea e loa aku, aka, o kuu Wela no kela keia e ; hoao ' mai oei e huna haalele iaīa iho me ka inoa o kona luaui makuahiiie 0 mau.-!," Minoaka ihola koha mau papalina iaia i hoomau hpu mai al 1 kana kamailio an&: "He oiaioi Aole loa oiu e tj[a.loikuu mau maka, aka, e qoti aku Tnn au aia na peepoo apau 1 e nhuwa?e ae ai hie ' ka hikf oio ke pee. ! Ae, e huli aku ana au, Aole pau pono loa aku; keia ! oielo a ua Acieraisa ,nei i ka heo i puk«.ia, oia no ka manawa a ►ka Kmepera i komo mat ai me na maka hookokee; me jieia •mau ote!o ? k« iho ai hia- ' mu 1 » o fet* alo o T?Mr»ohea re' 1 o o San Pet£ro'bcror - 1 ' | . "Hkuu E t hole loa c« i kou hyua ana , mej .keUkoakiai o hoopuni»! | he'ia auanei oe e kona mau [hio ! hieni wa!rehea o' ke kan'aka' 'u'i." ' I * Ao!r T paw, !