Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 29, 20 July 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela

KE AIWAIWA Aā]E KK /u;j: K ANA NA O EU!>l A Ke Koa. Ki:«i l'uka Hd„ r o k*' A hi:i! ii (i , -.]C'i't'jii' i l'eino Kii Nui :~A f OLEo Kio kaikamahini: aui A L>KRA I»S A () SA N A PE'IEKOIiOKI). MOKUNA 111 Aole hoi oia wMe-, ak;i, u : i hookumahihi pui> ae ko lau mau helehelena. Ua h<ki nae ka ike ole mai o ka Emepera i keia haawina i hekau iho maluna o laua.

Mamuli o ka Jilo !oa o k ra nana ana nialuna o ka Haku Ai kake oiai nae ua mau . keikia'ii la e hooialau wale ana no !:a laua nana ame na'iiikoa malalo iho o ua Hiki nei. Ua hooi loaia ae r;se laua hauoli āme ka mah;i maoii o ko laua mau mariso pioo, rnami''i oka poha koke ana mai o ka leo kauoha a ka Emepcr i i u;; makai ame na koa e kiai ana i ua poe okipuu nei aua mocseneki nei, no ka lawe keke ana aku i kela poe kino make m;unoino a huna aku rra kthi mau. O keia leo kauoh? a k? Eivepera ka hua i hoeueu aku ai i na'hikoa liilii mala'o iho o ko laua mana na makai no ka hoōko kokeia aku me ko lana maalea nui. Me ka oleiho, ua pau aku la ua mau kinomake nei ika iaweia e ka■nu.

I kela wa hookahi no hoi a ka Emepera Petero ka Nui i haawi ae ai i ke!a kaueha no k;. hunaia'ku ona kinomake ma-l inoino, ofapuno ka wa i kuk'» laia ae ai ka ukumakana e haawiia'ku ana i ka mea a msu mea e ioaa ai ke o ke Aiwaiwa Luaole o ka ikaikii nana i hooko keia hana aiwaiwa iwaenakonu oka puuwai e. ke Kulanakauhale Pooaupuni p Sana Peteroboro.

Eia nae, iloko o kela anaina nui i hele maoli a piha makolukolu ; na makaainana, aole loa he hookahi o lakou i ekemu ae. No ka mea, i kela wa aia kkou ke kunaoa aku la a n;:na enai me ka hamau lea o ko (akou mau !eo me iie manu Nunu la. Mahope iho o ka laweia ana aku o kela mau kino poopomuku e huna i kahi e nalowaie loa ai kela mau heana mainoino o ua poe okipuu nei o S.jna Peteroboro mai na maka aku o ka lehulehu, no ke kakali ana i kaLahui a Kalihih'hi-e-ka-La e hoala mai ai i ka pee make mai loko mai o ko lakou mau "he?' ina no ma ka aina a maloko paha o na wai, mao ka leo nakp, lokolo Ia o Kana Pupuhi, no ke ku ana aku imua o ke alo o kela Lunakanawai Nui ma ka la hookolokolo nui weliweli o kp keia ao hoolookoa. No ia mea, ua huli hoi aku' !a ka Emepera Petero ka Nui no kona halealii e ukaii k. koe[uaia ana e kona Pokii Alekanedero amē ka Haku Aikake. Pela no hoi kela ame keia 1 hoi aku ai no ko lakou mau home, me na nune olelo lie nui e wawa ana iwaena iho o lakeii no keia kukala hou ana ae la o ka Bmepera no ka imi ana'ku i keia limakoko hou. Elik« no hoi me ka lawe!a ana aku o keia mau heana eono o na poe okipuu a hunaia ileko' pkaopu anaole o ka honua|

o- , : t.i 1 .o i lawe puia ae ai o kela kanakn mua loa a ko. kiikeu kae'ae'a i lawe ae ai .T kona ola me ka pokole j haU oie o kana pu-panapana, J nK-loko ponei o k ) p*a o ka hc ltr j roho o ke Keil<iaiii Hiki. U ka mea kupaianaha loa nae līiakei:; nuh u heolele hauli o ka inake mai oino ana o keia' poe okipnu o !oko ponoi iho o ke kulp.ni'i -n-ileo Sjn i Petero bo/o e hiul I: >, n. i .-i ;re ka hikiwav.e loa nvi kela kakahiaka, aole i loaa iki aku he wahi lohe | a mahu'ihu'i p;vha no kela mau i hana-aiwaiwa i ke Aliikoa Hukan.i o ka M;jhele II o na Puali ko-i Ki.pi Kumau o ke aīoalii o ka- Etrepcra Peiero ka Nui a hoea w ;!e i ke awakea o ua nei, k-'i w;\ hoi a ua Ahikoe nei o Polaiii ; I:u aku p,i i kona manf.wa o ka h?na mai ka-hrra 12

o ke aw.-ikea. I keh wa i lona aku si ke.ia Io:n h:;o!el: lvmli i ke Aliiko i ī- ukt,no, ua haupu anoe wale ■:e la no o.i«. no.Wela, kana keifei.,.i hanauia ma kona waha e I.ke !a me na oleio i kukaia mavv den;. s e lai;y ma ka po aku i ha-'a. No k.j m.e-;, o kela wahi i h«.n«-ia eii ke, u heokahe koko weliv.-el:, e..ike me ka lono i laweia aku la imua oua Hukana nei, o ia hookahi no ke alahelei

' ua Pulupuluahi nei o Po.'ani i hei hookahi rrai ai ma ua po h ; CJa u]u pu mai la na hoomanao : :.-na iJc.ko o i--a Hukana nei no ,na hcr.ni kimopo i lāwelawei* mSi(.ko por;oj oka papahele c ke Keik)-■■hi Hiki. Ua nunaoio loa no hoi oia, , "' c * U4 m.a.u keikialii nei keia poe auv. ana o ka po i hoounaia mai no kd hoohalua ana i ke ola ma kamae o kana keiki i loaa nana iloko o ka po hookahi.

| Aro ke ake nui loa oua Hu ;ksna nei e maopopo pono loa iaia ka mea oiaio, ua hoea kino aku la oia ike kahua ku kiai o kana keiki ka kakou kae'ae'a a kamailio aku ]a iaia me na m:ulumah.ehie o ka hauoli e hekau ana ma kona helehiien .*; '"He wahi meahou hoi ka'u o ka lehe ana mai nei, a, o ia keia a'u i h'. ea mai la imua oul" "Hea'na keia meahou au e keu aliikoa maikai, e hele neī o kou helehelena a lamalama?" wahi aua Koa Kiai Puka Helu 6 nei me ka hoomoe ana iho i kana laauihe iluna o kona mau iima pukonakona. "Ka! Ka ino naha hoi ua lohe mua oe?" "Aole la!" wahi a ua kae'ae'a nei me ke ano putwa ame ke ano hoepohala pu i ka meahou a kona aliikoa. Me he mea la, e hoole maoli mai ana no o'a, aohe oiaio o kela mau meahou.

Aka nae, ua hoani hoke mai Ia ke Aliikoa Kukana i keia mau olelo hoomakeakā me ka manāo, pela iho la e loaa pono aku ai kana mea i makemake aiikai'ana aku: 4> Me he mea la ka hoi, o na maiuu konahao paha o ia ua Bea Keokeo nohohau la ia Polan! nana i haehae liilii i kela pee Bea Eleele he eono ka nui o Ssni Peteroboro nei ā waiho mokaLi ana i ke alanui Hapa'waena. Kahi hoi a ka Emepera,'na'iiikoa koikoi ame na tausani o na makaaināna i hele makaikai ae nei." I kela wa i ika maopopoia*ku ai kona manao au'a ms ka huna maoli ana iho i ka mea oiaio mai ke alo aku o kona aliikoa hoomanawanu?, 'Nokamea, o na 1 kākeo a pau i ikela, aia no ia maluna o ua Koa Ki?i Puka Helu 6 nei kahi i hoali! ai, he mea ho! a ke Aiiikoa Hukana i ikē' ole ai ī kau wahi hoailoua o ka hoohuei

! ū; aku malun:; ona, oiai o>a e l hak'lo loa aku ana iaia me kōila • akam.-i apau. : liia nue, il <ko o keia hakilo , ana ona* ao'e no he wahi mea a uiuiki mai o ka malamalama i loaa eku iaia, koe wale iho no na olelo hoomakeaka a ua Pulu puluahi nei o ka La Ino, a o ke Ahikoe hoi o &a La Makan-i ij panai mai ai: ' ; | <! Ao!a keia he manawa ala noj ka Bea Kē. keo o Polani. Aia| wale no a hoea mai ka Hooilo, o ia auanei ka wa o ua Bea Keb keo nei o Po.lani e ala ae ai a hoike ae i kona. niau maiuu IbI 0 r'l!"

"He w.ahi noonoo ulu walo ae no hoi ko'u nou, pela au i hele loa mai nei e halawai pu me oel Ei.a ka hoi e nele ana no' au i kahi ike mai ia oe mal." "Alaila. ua manao mai nei qē na'u i hana kela hana au i hoike mai nei, ea?" Ua manao ka oe pehea'ku, e kuu Welal o:ai, aia mau iloko ou ka manaoio, nau ponoi no i hooko aku i kela hana elike no iQe kau mau olelo imua o'u i ka po nei. He hana hoi ' a'u e hooia aku-nei, aia kela hana welīweli i'kja w;.ha, oka lehulehu. O ka oi loa aku nae o ka'u mau mea i lohe fnahu'jhu'i mai nei, o ia no na c!e!j a ka Emepera i hoopika ae ai mao-kona ike a me kona kamaaina lawelawe meakaua; he honkahi no pahikaua, a he hookahi no kanaka nana i l.u.ku hoomainoino i kela

poe eono o na auna okipuu, me ! kpna.ka.pa pu ana iho i ua mea ta nana i hooko i kela bana aiwaiwa he'diabalo!" He mau minoaka wale no ka ua Koa Kiāi Puka Helu 6 nei i haawi mua aku ai j ke Aliikoa me ka panai pu ana*ku i keia mau olelo me ka waipahe iaia e kamailio aku.ana ire ka hekau mau no o na minoaka ma luna o kona mau .papalina; ' lna o;a ka noonoo o ka Me.a Kiek'e, ka Makua Bmepera Pttero Nui, he hookahi no kanaka ame ka pahikaua, aIa;U;, ne diabalo io.ak'ii la no ka mea nana i ulupa aku la i poe o ua mea kiek:e la." No keia ano ame ke kulana o ua Koa KiaiPuka Heiu 6 nei, u-i a-ka pu ae. la ua Hukana nei iaia i pane sku ai me ka leo liihi o ke kulana kuio: Aele no hei ou oielo mai ia'u e, nau ponoi no i hooko i kela hana, a o ee no hoi ua diabalo lal" wahi ana ma ke ano e koi koi maoli aku ana no e hoike mai. oia nae ka ua Wela nei i hou koke aku ai i ua Hukana nei me keia mau o'elo maka kui: . "Ina ua makemake oe no ka uku makana a ka Emepera, e hoike koke aku nol au ia oe i wahi e loaa koke mai ai na mea maikai apau ia oe,"

W E ao!e lok au e kiimakaia, ina o oe io no ua la. E hoike pu aku ho hoi au ia oe, e nana aku no aa ia oe ma ke ;mo be keiki o e na'u ma Ka oihana a ma ke kino. O ko'u ! ake wale no o kuu ike maopopo ae, o o e io no ua diabalo la, o ka la\v3 ae la no ia o ko'u makewni e noho aku !a." Me na maka oolea ua Koa Pukn Helu 6 nei i nana'ku ai mt*l«na o ke Aliikoa Hukaria me ka pane pu ana aku i keia mau ole!o e poina ole ai oia i rta h apau o kona o!a ana: | "Owau i'o nc! M "0 ka'u no ia i manao loa ai, o cc no ua didba!o lal a auhea oc c kuu keiki ma ka eihuna a aia ke kino, o oe a owau nalo keia mea, a hiki i ka manawa a'u e ike «ku ai ia oe maiuua o ke hakaka-lua no

:'ke kulana hanohano a ka En-.e-pera e hookau m?.i ai |ou," wahi a ua Hukana nei i > panai ,maf ai me liā leo hoihoi o ka hauoli. Oiaka ua Koa Kiui Puk'a' Helu 6 nei i pan£ aku pi me ka. . 'eo oluolu, me ka hoi ana iho o' kona mau maka bo!ea o na n)inute mamua iho a i kona am ! mau. | | ' "Elike. me. kou nana ana -mai' ia'u tie keiki nau .ma ka oihan?,' a ma ke kino, pe|a ito anei au c nana aku ai ia oe ma ke ano he' makua no'u iwaenu o na'liikoa lehulehu o Sajna Peteroboro abi\" — ; ; | "Mahalo e kuu keiki! O oe' pu no auanei me aV iloko o, ko'u wahi o ka hana." • Me keia mau o,lelo hope a ke Aliikoa Hukana i huli ae oia a hoi aku la home me ka naau i hoppihaia ,me na manao pihoihoi. Oiai hoi ke Koa Kiai Puka Helu 6 i hoomau aku ai i ka holoholo ana ma kena wahi o ka hana, ma ke panipuka ma hope. o ka halealii. lua Koa Kiai Puka Helu 6 nei no e nanea ana no i ka holo holo malie ma ua wahi h o kana hana, ua lo|ie iho !a oia i ke pahu o kekahi mea mahope o kona kua. No ia mea ua huli ae Ia oia a nana iho Ia ma kahi ' ana i lohe iho ai i. ke pahu, ua ' ike iho la oia i ka wahio ae o ke i ; kahi puolo Aole nael: he maopopo iaia ka ukana o ua ] puolo la. 11

lua Wela nei nae ke Koa Kiai Puka īlelu 6 n©i i alawa ae ai iluna, a aku la z ka puoa o hope loa o ka halealii, ua ike aku la oia: i ke Kaikamahinealii Aderaisa, e gni. mai ana iaia me ka hainaka, tr:e he mea la e kauoha pkoa naai ana

no īaia: "E nana iho oe ika Ano'i a ke Aloha, i--na iho ke aloha; he ai-lihaliha." Ua haawi aku la ua Koa Klai Puka Plelu 6 nei i kona aloha pumehana iua kaikamahinealii nei, ma k.a hapai ana ae i ka weleiau o kopa mau m.anamanalima akau a, hoopā ae la i kona mau lehelehe, a nalo aku la no hoi ua U'i : Kaili puuwai nei oke aloalii o ka Ernepera Pika ka Hui. Ua lalau aku la ua Kea Kiai Puka Helu 6 nei i ka puolo hainaka a wehe ae la, a ike iho la oia i ka waiwai o loko elike me keia: He elua pua Sadinia i hipuiia a paa me kekahi . maawe lauoho oua tt'i la. He apana meaono 1 ai hapalaia, he iua piki holookoa i hoopiliia ae me kekahi wahi palapala i hipuuia ae a paa me kekahi polipine.. No ka mea, ua honi mua iho la oia i keia mau mea apau, mamua ae o kena wehe ana ue i kahipalapala a heluhelu iho la me ka hialaai nui ina mea i k?kauia maioko—

"E kuu We!a: i | "Eia no au ke heomanao: maunei nou! O ko'u ike wale; aku ia oe, ua lilo ia { nana e hooiuolu niai ia'u. Pela ! au e hoouna aku nei f*keia mau. pua Sadinia keekeo ia oe me ka ! maawe hookahi 6 kuu lauoho, ; no ka hooia ana aku : mua ponei okou alo, ua iaa oe na'u, a pela hol au e laa ai naul u Nolaila, niai pt ina oe i ka honl ana iho ia l«jma, no ka mea, 0 oo hookahi ka aaea i eo ai puuwai apau. "Mai poina hoi ik» ai ana ae i kahi hakina , meaqno a'u i ai ponoi 4 iho iielj. Oiai, o ko | aloha ka mea nana \ hoomaoua mai ! kuu la $>lq!it Na !a U'a hoi ia oe i i heekena mai 1 kuu īa ka makewai. "0 ka hua, piki holeokoa, o ka laa iuia ia o kuu nui kino nau &ookahi.

"p/ai hc-"!e i ka'u ko|ao t e hui ut-- ry.e o ka | hau Jpchai o na'hiv»abine ma ka hora 10 o ūek po.; v . j Owau iho no Kau ! j ALOHA."' - iHiua a ekolu manawa a ua Koa K-ai Puka Helu 6 nei | i helu,heit3| iho bi i ui elele ,wahaolei ;nei.a ke ua honī t ae ia oia, ,me pa hookomo ana ihp i keia' , mau; mta apt'U iioko o |scna po» , I |ke!a wa hookahi no,hoi, ai& mau maka ana i |ike c|)le aku ai ke mai ila, Na ka poha ana mai a ke,kahi]leo kaiakala mahop'ē £.ku 0 kqna kua i ae iair 1 ke kamailio ana mai: ; "A-hal O kekahi hana no ka ia o ka heeipoipo me na kai kamahine kauwa opiopio o ke aioalii oka Emepera Petero ka Nul nei, ea?'' . | Nia keia leo kalakala o ka

pane ana mai mahope mai o ko na kjua, i hoohuli ae i na, maka oua Koa Kiai Puka Helu 6 nei e nana aku ma ua wahi la; ua ike <»ku Ja oia ike Keikialii Malone o.Ledina .i ke ku mai maiaila.. . : Me he mea la i kana hoomaopepo aku i keia wa, mailoko npi-ii oka halealii koijia wahi o ka puka ana mai, ka mea hei i. ho-okakala ae i hulu maha oua Bea Keokeo nei o ] Pol«|ni, me ka loa e I pulapii aku i na maka poopoo oj ua Eieele la ma ka' pakike!

ana sku iaia. , ! ' E|a n&e hoi, ua nalowale e aku jla ua keikialii nei kahi aoao ka halealii. Nolaila, ua na muo*mu wiile ho la no oia, me ka nau ana iho o kona mau ku'i n)ho iiiia i puana ae i keia mau oleio o ia hookahi ;wa!e iho no; | j Ia hoi ka kela Puaa Ledjna e hokai nei maanei? Ua ike...tjnai anei oia ia maup, i haj kiio jmai ai oia me he aiuhe nu' la?"j , , Ujrt okipu wale iho laj no keia j ti;aU| o;e'o a ua Puiupulpahi nei oiai jna koko Polaoi-p.qsia e pjip|lua.ana iloko ona, j me ka uiL |ii ana o kona npu lala kamjehele iaia i ae ai i i keiSj mau olelo hope mej ka aaki janajiho o na ku'i: j j ■ "foa.ua ike au ame kuu Ade- . raiSji i kela Puaa je ku no au a paio aku imua o jq Puaa Olala la ame ka Eme j per«j no ka pono o Adtrajisa j<amea i e a'ul jMe ko'u nana ole ae i jka uku .hoopa'i e hookauia ma j luna o'u." | I "fSa! Aiwaiwa no |ia olelo j a k<pia Kae'ae V M. U. j kela mau olelo k«pa aua j Ahilj;oe nei o ka La jua ijiuli : aku la oia a i la i jkana hele ma- ■ o. kona kahua kia}| me 'ko:na ai ana ae i na meaai a kana | Adekisa i haawi mai a| me ka

nui, ame kona| hoomanao.pu ana ae hoi no |ka hora j anaj e huipu aku ai me! ka U'innhea kailipuuwai o Pe;t'rdboro. ! &j[aiaano i poina wale , iho |ai no kana mau ; ana|.ae me ka nauki no|ke Keiki?|ii Malene i nalo aku la niakek[ihi4aoao o ka haleklii. 0 ktia no hoi ke kumu o ko ,4tU|ra s i īi iaīel* 3 koke , ana īho i kona fei e noho anl uia ka puk|aauiani o ka puo'aj me ke ,ani peahi ana mai i ua| kae*ae'a hoolkaiakupua net. i ka niM, i ua tri|Kailisho nn |no e nar>en ana i lia nana x kn Vako'.; hv.cu, u,i ike|iho Ia ua| u'i j-«i ī ka mualo aaa pe o Malone iho a ( kualo ba aku. h i ka epaaawa a I ke pikauiahiae kauwa, i la\vej

, rf'ku ai i ka puolo a kiola aku la ■jtnahope o ke kua o, ke Koa Kiai Puka He'u 6. O keia ka mea i kuhihewa ai ūa keikiaiii nei eiako laua er.cir.i ke h nei rne kekahi o ;,a kiikamahine oke alo , aiii !Ae, Uā hihi.a maoii no kona | mau lihili h'maka i ka upena a ka Nsnanana, pela o ia i kuhiuewa loa. &i ma kela auwinala, o t kela kaikamahine kauwa ka ipo aloha ako laua enemi. - I Qiai, he hana maa mau no kela iwaena ona koa ame na kaikamah?ne kauwa apau o ke jaloa!u" oka Einepcra o Rusia holoek Nn zr.ea, ona kaikamahiīu ; /a oua aloalii la, aoie idkou he La-ele a Palehalii paha no Ia!o, > aka, he poe maoli na lakou i helui-i ma ke

ano he liko no luna, a he mau pua i ka wekiu! Peh iho ia i naio.a-i ke kaikamahinealii. O keia mau hana e hoohana ia nei mawaena o ke Kaikamahīneaīii Ader. isa ame Wela ke Koa Kiai Puka Helu 6, a i ike ia e ke Keikiaiii Malone me ka maopopo loa, i-na no la ua ho-a koke ia ke ehi pulupulu iloko o kela manawa, e ike pono ai l a oia ika ooi ona maiuu loloa o ka Bea Keokeo nohohau o ke anu iniiniki ili o Polani. :Ma keia wahi nae kakou e o'u mau hoa heluhelu e kilohi aku ai a kiei aku maloko o ua hoanoano oke keena malu o ka Emepera Petero ka Nui. 32 ike no auanei kiikou i ua

mau keialii nei e. u-noho mail ana maloko oua keena la, ko ' . j laua mau ukdli pili oihana amei kekahi ona .ka.uwa lawelawe o i ke Keikialii Hiki, e noke nui' ana ,i ka hoo.m;iikeike imua ? ka' Bmepera i na kumu ahewa ko 7iko'i a ua mau keikialii nei e imi hala :.na maiuna o ke Koa Kiai Puka lie+u 6. A w&hi a ua mau keikiahi la i kamai'io aku ai 1 ka Emepera e noho mai ana e heolehe i ka !eua mau olelo me ka hoopunipuni nui: "E ka Makua Kiekie, e ola lea ee! Aoie lea he mea e ae nana i hana i keia mau hana I hoomiiinoino o ka pepehikanaka, o keia Wela wale no, ame kona aima o ka puali hookahi,! he nui.wa!e lakou, "0 kekahī hapa no hoi ia o na mookiko okipua o Sma PeterobDro nei, elike me kona lawe ana ae ike ola a kekahi o ko mau mau kanaka ponoi ma ka w&ha o kana pu-panapana' Ua hooia ia mai hoi keia mau tolelo aua maa keikialii nei e ;ko laua mau ukali ame ka laua 'maukauwa. O u no nae ka .ka i hoomaa popo poae mai ai i ka laua mau olelo, me kona kamailio pu ana mai me ke akahele:

"O kela koa opit> anei ka oiua e kamailio mai nei ia'u? Nana' i hana i k#!a hana hoomainouio! a ka«cu ; īkB:nak- , \ ai ame kaj nui o kona auoa?" j ''Ow ponoi »o e k* M«kuaj iiaiepera, aole he kanaka opio e aku! Aka, o kela kipi powa ■ e !ele no o ka limakoke/' wahi a ke Keikialā Hiki, a nau iho 1* |.u«» ku'i o ka Hmepeia, mamuli ,o ko;u uuaao aiu he oiaio la kela nuu olelo. Eia ka auanei, he h.im \v:le no keia o Jka wahahoe haAhaa loa. i